روزنامه ابتکار
1398/11/02
چرا دوازهمین دوره «حراج تهران» با افت محسوس روبه‌رو شد؟ سایه التهاب بر بازار هنری
فاطمه امینالرعایادوازدهمین دوره حراج تهران در حالی برگزار شد که شاهد کاهش حدود 3 میلیارد تومانی در مجموع فروش بودیم. این در حالی است که تا دوره دهم، حراج تهران و به صورت کلی بازار هنر به عنوان یکی از امن‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری در کشور شناخته می‌شد. در این گزارش تلاش کردیم تا نگاهی به دلایل افت محسوس مجموع فروش حراج تهران بپردازیم.
تا کنون 12 دوره از عمر «حراج تهران» می‌گذرد. این مجموعه از سال 1391 به صورت نهادی مستقل و خصوصی شکل گرفت. چهار دوره نخست این حراج در چهارسال پیاپی با عنوان «هنر مدرن و معاصر ایران» برگزار شد اما از سال 95، این حراج به دو بخش «هنر کلاسیک و مدرن ایران» و «هنر معاصر ایران» تقسیم شد که یکی در تیر ماه و دیگری در دی‌ماه میزبان علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در این بخش بود.
دوم خرداد سال 91، اولین دوره این حراج در تهران با هدف معرفی بهترین نمونه‌های هنر مدرن و معاصر ایران، از هنرمندان پیشگام و نام‌آشنا گرفته تا جوانان، به مجموعه‌داران هنری و مخاطبان جهانی برگزار شد و توانست با فروش 114 اثر به رقم دو میلیارد و صد و پنجاه میلیون تومان دست پیدا کند. چکش دوره دوم، 8 تیر سال بعد به صدا درآمد. این دوره با جهشی سه برابری، در مجموع توانست به رقم 6 میلیارد و 545 میلیون تومان دست پیدا کند که حاصل فروش 82 اثر بود. دهم خرداد 1393، سومین دوره حراج تهران برگزار شد. شیب رشد مجموع فروش همچنان مانند دوره گذشته ادامه داشت و دوره سوم هم توانست به رقمی دو برابر دوره سوم دست پیدا کند. در دوره سوم مجموع فروش به 13 میلیارد و 257 میلیون تومان رسید. چهارمین دوره از حراج تهران همچنان با ارائه آثار مدرن و معاصر ایران در تاریخ نهم خرداد 1394 چکش خورد. گرچه شیب رشد فروش آثار کمی نسبت به دور قبل کمتر شد، اما حراج سوم توانست به رقم قابل قبول 21 میلیارد و 400 میلیون تومان دست پیدا کند.
با ورود آثار کلاسیک به حراج و استقبال قابل توجه از آن‌ها، از سال 95 حراج تهران از یک دوره در سال با عنوان «هنر مدرن و معاصر ایران» به دو دوره به عنوان‌های «هنر کلاسیک و مدرن ایران» و «هنر معاصر ایران» تبدیل شد. بنابراین پنجمین دوره حراج تهران، متعلق به آثار بخش کلاسیک و مدرن ایرانی بود که با فروش 80 اثر، در مجموع 25 میلیارد و 362 میلیون تومان فروخت! دی‌ماه همان سال، دومین مرحله از حراج تهران در قالب دوره ششم، برگزار شد. در این مرحله آثار هنرمندان جوان‌تر نیز حضور داشتند. در این دوره 120 اثر، در مجموع ١٢ میلیارد و ٢٣٣ میلیون تومان به فروش رسید.
تابستان 96، حراج تهران برای بار دوم میزبان آثار کلاسیک و مدرن ایران شد. در این دوره 72 اثر به فروش رسید. رقم کل فروش در این دوره به ۲۶ میلیارد و ۱۱۳ میلیون تومان رسید که نسبت به دوره مشابه در سال گذشته کمتر از یک میلیارد تومان افزایش داشت.
دوره هشتم نیز مشابه دوره ششم، در دی‌ماه برگزار شد که با فروش 119 اثر به مبلغ نهایی فروش ١۴ میلیارد و ٩۵٢ میلیون تومان رسید.
دوره نهم حراج تهران، تیرماه 1397 برگزار شد. این دوره هم‌زمان با نوسانات‌شدید ارز بود که پیش‌بینی‌ها را درباره نتیجه آن دشوار می‌کرد. در این دوره قرار بود 80 اثر به نمایش درآید اما دو اثر از علی‌اکبر صادقی و بهجت صدر از حراج خارج شدند. دلیل هم درخواست تصحیح قیمت توسط صاحبان اثر به دلیل نوسانات قیمت دلار عنوان شد که میسر نبود. در این دوره، دو موضوع در ارتباط با این حراج، در شبکه‌های اجتماعی داغ شد، یکی لزوم اهمیت به پولشویی و دیگری توجه به تشخیص اصالت آثار ارائه‌شده در حراج بود. دوره نهم در مجموع توانست ۳۱ میلیارد و ۳۷۸ میلیون تومان بفروشد.
دهمین دوره در دی‌ماه سال گذشته برگزار شد. در این دوره ۱۱۴ اثر از بیش از ۱۰۰ هنرمند چکش خورد و در مجموع به رقم ۳۴ میلیارد و ۴۰۳ میلیون تومان رسید.
یازدهمین دوره در تیرماه امسال برگزار شد. در این دوره مجموع فروش آثار ارائه‌شده ۴۲ میلیارد و ۲۰۴ میلیون تومان اعلام شد، ۶ اثر به فروش نرسید و آثار زیادی نیز به قیمت کمینه چکش خوردند.
27 دی‌ماه یعنی جمعه گذشته، دوازدهمین دوره حراج تهران چکش خورد. این دوره با مجموع فروش ۳۱ میلیارد و ۷۱۷ میلیون تومان به پایان رسید. در مقایسه دوره دوازدهم و دوره دهم که هر دو متعلق به بخش «هنر معاصر ایران» هستند، نکته قابل توجه، افت حدودا 3 میلیاردی مجموع فروش است، حال آنکه تعداد آثار حراج دوازدهم 4 اثر بیشتر از حراج دهم بود. در واقع با وجود افزایش حدود ۴ درصدی تعداد آثار در حراج دوازدهم، مجموع فروش با حدود ۱۰ درصد کاهش همراه بوده است.
اما دلیل این کاهش قابل توجه چه بود؟ مهدی صیافی، کارشناس اقتصاد هنر، در این‌باره به «ابتکار» می‌گوید: به نظر من شرایط حاکم بر کشور از نظر اقتصادی تاثیر قابل توجهی بر این حراج گذشته است. شاید در این شرایط بسیاری از سرمایه‌گذاران علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری در این بخش نداشته باشند. این دوره از حراج بعد از مقابله ایران و آمریکا برگزار شد. شخصی که می‌خواهد در این بخش سرمایه‌گذاری کند، حتما تحت تاثیر شرایط حاکم قرار می‌گیرد و ملاحظاتی را اعمال می‌کند. به نظر من، تاثیر روانی اتفاقات اخیر در این حراج موثر بود. وقتی فضای حاکم آرام باشد، سرمایه‌گذار با فراغ بال بیشتری وارد عرصه میشود، اما متاسفانه در شرایط بحرانی اولین مواردی که آسیب می‌بیند، فرهنگ و هنر است.
تا پیش از این دوره، بر اساس آمارها، حراج تهران با رشد روبه‌رو بود و به عنوان بازار امنی برای سرمایه‌گذاری شناخته می‌شد. با وجود کاهش 10 درصدی فروش دوره دوازدهم به نسبت دوره دهم، آیا همچنان بازار هنر، بازار امنی به حساب می‌آید؟ صیافی می‌گوید: فضای ملتهب همیشه اثرات منفی بر همه جنبه‌های اقتصادی دارد. بازار هنر، در شرایط عادی، بازاری امنی است، البته من نمی‌گویم بازار هنر در حال حاضر بازار ناامنی است، اما در چنین شرایطی تحلیل سرمایه‌گذاران متاثر از فضای کلی سیاسی و اقتصای کشور خواهد بود.
در طی حوادث اخیر بازار بورس هم نسبت به وقایع، واکنشی منفی نشان داد و چند روزی شاهد افت شاخص بورس بودیم بنابراین شاید تعجبی نداشته باشد که بازار هنر هم متاثر از شرایط با کاهش فروش روبه‌رو شود. اما در حالت کلی سرمایه‌گذاری در بورس امنیت بیشتری دارد یا بازار هنر؟ صیافی می‌گوید: از نظر من بازار هنر در حالت کلی امنیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران دارد. گرچه همه بازارهای سرمایه‌گذاری از شرایط ملتهب تاثیر می‌گیرند اما از نظر هیجانی بازار هنر کمتر تاثیر می‌گیرد تا بازار بورس. بنابراین امنیت بازار هنر بیش از بورس است.
یکی از موضوعات مطرح‌شده در خصوص حراج‌های هنری دخالت دست‌های نامرئی برای افزایش یا حداقل ثابتنگهداشتن قیمت آثار شرکتکننده است، موضوعی که البته هیچگاه تایید نشد، اما همواره شایعاتی در این مورد وجود داشته. این کارشناس اقتصاد هنر، که معتقد است این شایعات چندان هم بی‌پایه و اساس نیستند، در این‌باره می‌گوید: به نظر من اگر شاخص‌های نظارتی در این موارد وجود داشته باشد تا اشخاصی نتوانند فضا را به سمتی ببرند که اصل واقعی حراج دور شود، شاهد حرکت روبه‌جلوتری در این بخش خواهیم بود. در دنیا چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد چون معمول نیست اثری مشابه با قیمت پایین‌تر در بازاری خارج از حراج یافت شود. من احساس می‌کنم در حراج‌های هنری داخلیساز و کارهایی پیش گرفته میشود تا قیمت آثار ارائه‌شده بالاتر از قیمت واقعی جلوه کند. البته این تنها نظر من است و ممکن است بسیاری از دوستان آن را قبول نداشته باشند.
او ادامه می‌دهد: انجمن‌هایی مثل گالری‌داران یا کسانی که در این حوزه کار می‌کنند می‌توانند در روند حراج‌های هنری مختلف نظارت داشته باشند تا فضایی برای پاسخگویی ایجاد شود.
حراج یازدهم و دوازدهم تهران، به نسبت دوره‌های پیشین، از هیجان کمتری برخوردار بود. تعداد آثاری که با کمینه قیمت به فروش رسیدند افزایش داشت و چند اثر هم که اصلا فروش نرفت. بهنام کامرانی، هنرمند هنرهای تصویری و مدرس دانشگاه که کیوریتوری برخی از نمایشگاه‌های هنری را نیز بر عهده دارد، در گفت‌وگو با ایسنا یکی از دلایل اصلی کم‌هیجان شدن مراسم‌های حراج آثار هنری را مشکلات اقتصادی برشمرد و اظهار کرد: به نظرم این وضعیت اقتصادی که همه ما به نوعی با آن دست به گریبان هستیم بر پایین آمدن فروش آثار هنری تاثیرگذار است و جای خوشبختی است که در این شرایط موجود همین میزان فروش هم اتفاق افتاده است.
او با بیان اینکه «متاسفانه هنوز آثار هنری جزو کالاهای لوکس محسوب میشود»، خاطرنشان کرد: هنوز هم وقتی وضعیت اقتصادی دچار افول میشود، آثار و کالاهای هنری در وهله نخست دچار آسیب می‌شوند.
این کارشناس هنری در پاسخ به این پرسش که کم‌هیجان شدن حراج‌های هنری تا چه اندازه به معقول شدن بازار هنر ارتباط دارد، بیان کرد: اصلا اینچنین نیست و اتفاق در حال حاضر قیمت آثار هنری نسبت به ظرفیت و کیفیتی که دارند، بسیار پایین است. با توجه به اینکه هنر ایران در بازار جهانی مورد توجه قرار گرفته و با عنایت به وضعیت ژئوپولیتیک (سیاست جغرافیایی) ایران، قیمت آثار با توجه به کیفیتی که دارند پایین است.
کامرانی با تاکید بر اینکه معقول شدن بازار هنر نیازمند فراهم کردن زیرساخت‌ها و شرایط لازم است، یادآور شد: باید به این نکته توجه کرد که بسترسازی، حمایت‌های بخش خصوصی و دولتی، آموزش هنری و... در فراهم کردن شرایط مناسب در بازار هنر تاثیرگذار هستند؛ چراکه نمی‌توان به این مقوله نگاهی مقطعی داشت و به همین خاطر هم رسیدن به یک مقطع ثابت و درست به موارد متعددی بستگی دارد.
این مدرس دانشگاه همچنین درباره سطح کیفی آثار ارائه‌شده در حراج‌های هنری همانند «حراج تهران»، خاطرنشان کرد: به طور کلی موضوع کیفیت، نسبی است. در حال حاضر آثار پیشرویی که ویژگی‌های جدید داشته باشد، در حراجی‌ها کمتر دیده میشود؛ چراکه احتمال خطر کردن روی این آثار زیاد و ممکن است که با اقبال روبه‌رو نشوند. به همین خاطر هم در مراسم‌های حراجی آثار هنری اغلب آثاری عرضه میشود که محافظه‌کارتر هستند یا اینکه تلاش می‌کنند معیار خریداران را بیشتر رعایت کنند.
کامرانی یادآور شد: البته این موضوع ارتباط مستقیم با ساز و کار حراجی‌ها دارد که جدا کردن بخش آثار مدرن و کلاسیک از آثار هنر معاصر در «حراج تهران» می‌تواند به نوعی منجر به شکسته شدن مرزها شود و همین امر فضا را برای ورود آثار پیشرو به حراج‌های هنری فراهم می‌کند.
سایر اخبار این روزنامه
چرا دوازهمین دوره «حراج تهران» با افت محسوس روبه‌رو شد؟
سایه التهاب بر بازار هنری
جلال خوش‌چهره
فصل تشدید اختلاف با اروپا
شورای‌عالی اصلاح‌طلبان: پیگیر نتیجه اعتراض‌ها به رد صلاحیت‌ها هستیم
تکاپو برای حضور در میدان رقابت
«ابتکار» از عوامل موثر بر شکل‌گیری جرایم اقتصادی و راهکار مقابله با آن گزارش می‌دهد
کروناویروس‌ها، مقصر موج ترس از بیماری جدید در چین شناخته شدند
ماجرای بیماری مرموز در سرزمین اژدها!
سفر به خارج
هر روز گران‌تر از دیروز
چرا برخی برنامه‌های زنده تلویزیون، تولیدی شد؟
فرآیند نهایی استیضاح رئیس‌جمهور آمریکا رسما کلید خورد
ترامپ زیرتیغ سنا
ایستادگی ملت‌های مقاوم آمریکا را پشیمان خواهد کرد
محسن هاشمی:
رئیس بنیاد مستضعفان
