روزنامه شهروند
1398/10/25
برجـام در جایگاه شهود
[یاسمن طاهریان] روز سهشنبه خبرگزاری رویترز به نقل از دو دیپلمات اروپایی مدعی شد که سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه تصمیم گرفتند سازوکار موسوم به مکانیسم حل اختلاف در برجام را فعالسازی کنند. به گفته این دو دیپلمات هدف این سه کشور از این اقدام نجات برجام است و قصد ندارند تحریمهای سازمان ملل را دوبارهاعمال کنند.
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در نخستین واکنش به این اقدام کشورهای اروپایی در پیام توییتری نوشت: «طی 20 ماه، سه کشور اروپایی عضو برجام با پیروی از سیاست انگلستان در جلب رضایت ایالات متحده به دیکتههای آمریکا تن داده است. این کار هیچ نتیجهای دربرنداشته و هرگز نخواهد داشت. تروئیکای اروپا میتواند برجام را حفظ کند، ولی نه با جلب رضایت قلدر و اعمال فشار بر ایران که به برجام پایبند بوده است. در عوض اروپا باید شجاعت این کار را داشته باشد که به تعهدات خود عمل کند.»
این اقدام سه کشور اروپایی درحالی صورت میگیرد که ایران پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام به مدت یکسال به این توافق پایبند بود و آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز بیش از 10 گزارش مبنی بر تأیید پایبندی ایران به تعهدات خود منتشر کرد. پس از گذشت یک سال، با توجه به اینکه کشورهای اروپایی نتوانستند به تعهدات خود ذیل برجام عمل کنند، ایران اعلام کرد براساس مفاد 26 و 36 برجام از سطح تعهدات خود خواهد کاست، اما به محض بازگشت اروپاییها به تعهدات خود ایران نیز به جایگاه نخست خود بازخواهد گشت.
سازوکار حل اختلاف یکی از مکانیزمهای برجام است که طی آن یکی از طرفهای توافق هستهای مشکلی را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع میدهد. طبق بند 36 برنامه جامع اقدام مشترک اگر یکی از کشورهای E3 شامل فرانسه، بریتانیا و آلمان مدعی شوند که ایران تحت برجام نتواند به تعهدات خود عملکند، میتواند مسأله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهد. کمیسیون مشترک 15 روز وقت دارد تا مشکل را حل کند. اگر در این مدت مشکل حل نشود، کمیسیون مشترک به اجماع آرا میتواند وقت خود را تمدید کند. بعد از کمیسیون مشترک اگر هر یک از طرفین به حل مشکل متقاعد نشوند، میتوانند موضوع را به هیأت وزیران ارجاع دهند. این هیأت 15 روز وقت دارد تا مشکل را حل کند، مگر آنکه به اجماع آرا وقت خود را دوباره تمدید کند. بعد از جلسه کمیسیون که به موازات جلسه هیأت وزیران تشکیل میشود، چه کشور شاکی یا کشوری که از آن شکایتشده میتوانند درخواست خود را به هیأت مشاوران ببرند. این هیأت از سه عضو تشکیل شده که دو عضو آن را کشور شاکی و کشوری که از آن شکایت شده تعیین میکنند و عضو سوم یک عضو مستقل است. هیأت مشاوران طی 15 روز میتوانند رأی غیرالزامآور صادر کنند. اگر بعد از روندی 30 روزه، مسأله حل نشود کمیسیون مشترک میتواند نظر هیأت مشاوران را برای مدت پنج روز برای حل مسأله در نظر بگیرد. چنانچه نظر این هیأت مورد رضایت طرف شاکی نباشد و طرف شاکی معتقد باشد که مشکل مطرحشده مصداق عدم پایبندی اساسی است، آنگاه آن طرف میتواند موضوع حلنشده را بهعنوان مبنای توقف کلی یا جزیی اجرای تعهداتش به برجام قلمداد کند یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ کند. واکنش مقامات خارجی
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با توجه به فعالسازی مکانیسم حل اختلاف به دست سه کشور اروپایی، آن را مطابق با بند 36 برجام خواند و گفت: «من بهعنوان هماهنگکننده کمیسیون مشترک بر روند مکانیسم حل اختلاف نظارت خواهم داشت. هدف از این سازوکار حل مسائل مرتبط با اجرای توافق هستهای در چارچوب کمیسیون مشترک است. در همین راستا من تمایل وزیران امورخارجه برای حفظ برجام را با این امید که راهی برای رفع این بنبست از طریق گفتوگوی دیپلماتیک سازنده یافت شود
یادآور میشوم.»
بورل با تأکید بر حفظ برجام بیش از هر زمان دیگری افزود: «مکانیسم حل اختلاف مستلزم تلاشهای سخت همراه با حسننیت تمام طرفهاست. من بهعنوان هماهنگکننده انتظاردارم طرفهای برجام با همین نیت در این روند همکاریکنند.»
دومینیک راب، وزیر خارجه انگلیس، در پی فعالشدن مکانیسم حل اختلاف در توییتر مدعی شد: «دستنیافتن ایران به سلاح هستهای امری بسیار حیاتی است. امروز انگلیس، فرانسه و آلمان در پاسخ به کاهش تعهدات خود در برجام مکانیسم حل اختلاف را فعال کردند. ما میخواهیم ایران به پایبندی کامل برگردد و توافق را حفظ کنیم.» راب در توییتی دیگر ادعا میکند: «ما میخواهیم برجام را زنده نگه داریم، نه اینکه آن را از بین ببریم.»
هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان در توییترش مدعی شد که فعالسازی مکانیسیم حل اختلاف در پاسخ به تخطیهای افزایشیابنده ایران از توافق هستهای است. او افزود: «ما میخواهیم توافق را نگه داریم و به راهکاری دیپلماتیک در توافق دست یابیم. ما با تمام شرکایمان سعی خواهیم کرد این مسأله را حل کنیم. ما از ایران میخواهیم فعالانه در روند مذاکرات که از حالا شروع میشود
شرکت کند.»
میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه نزد سازمانهای بینالمللی در وین هم در واکنش به فعالسازی مکانیسم حل اختلاف در برجام گفت: «گروه E3 تصمیم گرفت مکانیسم حل اختلاف را طبق بند 36 برجام فعال کند. آنها اعلام کردند این کار را با حسننیت و برای حفظ این توافق انجام دادند و اقدامشان هیچ ارتباطی با سیاست فشار حداکثری آمریکا (علیه ایران) ندارد. بیایید امیدوار باشیم این اقدام وضع (پیرامون برجام) را پیچیدهتر نکند.» واکنش وزارت امور خارجه ایران
سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به بیانیه سه کشور اروپایی مبنی بر آغاز فرآیند حلوفصل اختلافات در برجام به دست این سه کشور به خبرنگاران گفت: «ابتدا این توضیح لازم است که اقدام سه کشور اروپایی اقدامی کاملا انفعالی و از موضع ضعف به شمار میرود. فرآیند حلوفصل اختلافات در برجام را جمهوری اسلامی ایران از یکسال و اندی پیش و با ارسال نامههای رسمی از سوی وزیر امور خارجه کشورمان به هماهنگکننده کمیسیون مشترک برجام آغاز کرده و لذا نه به لحاظ فرآیندی، نه به لحاظ عملی اتفاق جدیدی نیفتاده است.»
موسوی گفت: «واقعیت آن است که به دنبال اعلام خروج غیرقانونی آمریکا از برجام و بازگشت تحریمهای این کشور که باید وفق برجام لغو میشدند، برجام در یک وضع عدم توازن و ناپایدار قرار گرفت. در نتیجه جمهوری اسلامی ایران وفق بند 36 برجام با آغاز فرآیند حلوفصل اختلافات، مسأله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع داد و این کمیسیون در جلساتی که برای رسیدگی به درخواست ایران برگزار شد، چه در سطح مدیران سیاسی و چه در سطح وزرا، با اجماع و تأکید همه طرفهای برجام مبنی بر اینکه سبب اصلی وضع بغرنج کنونی، خروج غیرقانونی آمریکا از برجام است، راهحلهایی را برای جبران این وضع تصویب کرد. اما متأسفانه در مدت یکسال طرفهای اروپایی برجام باوجود تعهداتی که هم در برجام داشتند و هم صراحتا و بهطور رسمی پس از خروج آمریکا از برجام در جلسات کمیسیون مشترک برعهده گرفتند، نتوانستند اقدامی ملموس و جدی برای ایفای تعهدات خود صورت دهند و به همین سبب نیز کشورمان از مقررات پیشبینیشده در بندهای 26 و 36 برجام استفاده کرده و اجرای بخشی از تعهدات هستهای خود را طی پنج گام با فواصل زمانی قابل ملاحظه متوقف کرد.»
سخنگوی وزارت امور خارجه افزود: «در حقیقت اعلام آغاز فرآیند حلوفصل اختلافات و فعالکردن بند 36 برجام از سوی طرفهای اروپایی در فضایی مطرح میشود که جمهوری اسلامی ایران به این بند از مدتها پیش استناد کرده بود و وضع جدیدی ایجاد نخواهد شد. البته چنانچه اروپاییها که در بیانیه خود مدعی هستند این اقدام را با حسننیت و با هدف حفظ برجام صورت دادهاند- به جای تلاش برای ایفای تعهدات خود و بهرهمندکردن ایران از آثار لغو تحریمها وفق پیوست دو برجام، به تداوم مسیر وادادگی در برابر آمریکا ادامه دهند یا بخواهند از فرآیند حلوفصل اختلافات در کمیسیون مشترک برجام سوءاستفاده کنند، باید خود را برای پذیرش تبعات آن نیز آماده کنند که این تبعات قبلا به آنان از طرق مقتضی گوشزد شده است.»
موسوی گفت: «جمهوری اسلامی ایران مانند گذشته آمادگی کامل دارد با هرگونه تلاش سازنده برای حفظ این توافق مهم بینالمللی با نهایت حسننیت روبهرو شود و در این مسیر از هر ابتکارعمل سازندهای حمایت به عمل آورد. در مقابل، بار دیگر برای همگان، خصوصا برای سه کشور اروپایی طرف برجام روشنمیسازد که به هرگونه بدعهدی، سوءنیت و اقدامات غیرسازنده با جدیت و قاطعیت بهطور مناسب پاسخ خواهد داد.»
بیش از یکسال از خروج یکجانبه آمریکا از توافق هستهای میگذرد. دقایقی بعد از تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از برجام، اتحادیه اروپا بیانیهای صادر و در آن تأکید کرد که برجام یک توافق چندجانبه است و نمیتوان آن را بهطور یکطرفه ترک یا ملغی کرد. اتحادیه اروپا در این بیانیه اعلام کرده بود تا زمانی که ایران به تعهداتش در این توافق پایبند بماند، اتحادیه اروپا هم به برجام متعهد خواهد ماند. فعالسازی مکانیسم حل اختلاف در شرایطی راهاندازی میشود که در آخرین گزارش دفتر دبیرکل سازمان ملل متحد درباره قطعنامه 2231 شورای امنیت آمده، ایران تاکنون به تعهدات خود پایبند مانده است. بعد از خروج آمریکا از برجام، ایده اینستکس یا سازوکار مالی ویژه یا همان اینستکس برای تسهیل تجارت با ایران و دور زدن تحریمهای آمریکا مطرح شد، اما با گذشت بیش از 20 ماه همچنان راهاندازی نشده است. هفته گذشته ایران در بیانیهای گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد. ایران علت کاهش تعهدات برجامی خود را تعلل اروپاییها در عمل به تعهداتشان پس از خروج یکجانبه آمریکا از توافق هستهای اعلام کرد.
حالا به نظر میرسد این متن برجام است که باید شهادت دهد آیا طرفین به توافقات پایبند بودهاند یا خیر؟