روزنامه جمهوری اسلامی

انتقال آب خزر به کویر؛ طرحی با هزینه‌های سنگین و خسارات جبران ناپذیر زیست محیطی

موضوع انتقال آب دریای خزر به استان‌های بیابانی و خشک به ویژه استان سمنان بیش از یک دهه است که مورد بحث قرار گرفته است. این طرح برای نخستین بار و به صورت جدی در دولت نهم و در کارگروه بررسی تامین آب استان سمنان با حضور معاون اول رئیس جمهور و وزیر وقت نیرو مطرح و به تصویب رسید. این طرح جنجالی، چند سالی مسکوت ماند تا این که در چهاردهم دی ماه 89 در سفر استانی دولت دهم به استان سمنان، مصوبه هیات دولت به وزارت نیرو ابلاغ و سرانجام در تاریخ سی‌ام خرداد 91 به " شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران" به عنوان مجری طرح ابلاغ گردید. در تابستان سال 1395 دردولت یازدهم اجرای این طرح دوباره مطرح شد، به طوری که در لایحه برنامه ششم نیزمطرح شد. تا این که در سیزدهم آذر سال 97 آقای روحانی در سفر استانی خود به شهرستان شاهرود اعلام کرد: از نظر دولت مشکلات انتقال آب از شمال ایران (دریاچه خزر) به استان سمنان برطرف شده و کارهای مطالعاتی مربوط نیز انجام شده است.
رئیس جمهور در ادامه گفت: اگر سرمایه‌گذاری بخواهد برای انتقال آب دریای خزر به استان سمنان اقدام کند، دولت آمادگی دارد تا امکانات لازم در اختیار آن قرار دهد. براساس این طرح سالیانه 200 میلیون متر مکعب آب جهت تامین بخشی از کمبود آب شرب و صنعت استان سمنان از دریاچه خزر به استان سمنان انتقال داده که حدود 50 میلیون مترمکعب آن برای شرب، 150 میلیون مترمکعب برای صنعت در نظر گرفته شده که قرار است برای چهار شهر سمنان، شاهرود، دامغان و گرمسار انتقال داده شود. به گفته برخی از کارشناسان، هزینه اجرای این طرح بالغ بر چندین هزار میلیارد تومان برآورد می‌گردد.
کلانتری رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور در مهر ماه سال جاری طی نامه‌ای به وزیر نیرو، موافقت سازمان حفاظت از محیط‌زیست با انتقال آب دریای خزر به استان سمنان را اعلام نمود. علیرغم تاکید و نظر مثبت دولت و شخص رئیس جمهور و نیز تعدادی از کارشناسان و متولیان اجرایی امرمبنی بر اجرای طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان، برخی از کارشناسان، دوستداران و فعالان زیست محیطی به شدت با این طرح مخالفت ورزیده ومعتقدند این طرح فاقد مطالعات زیست محیطی، اجتماعی و امنیتی است و به دلیلی هزینه‌های بالا و خسارات جبران ناپذیر زیست محیطی که دارد به هیچ وجه توجیه اقتصادی ندارد.
دکتر خدیجه گلین مقدم، استاد دانشگاه و مدیر کمپین مخالفین انتقال آب خزر به کویر در خصوص دلایل مخالفت با این طرح می‌گوید: اولین و مهم‌ترین دلیل مخالفت ما این است که خزر یک دریاچه است. دریاچه حوزه بسته‌ای است که ورودی آب در آن کم است، تغذیه آن از رودها و چشمه سارهاست و به دریاهای آزاد و اقیانوس‌ها دسترسی ندارد و لذا اگر بخواهند این دریاچه را دست کاری کنند بدون تردید اکوسیستم دریایی و محیط اطرافش دچار آسیب شدیدی خواهد شد و چه بسا ممکن است کلا نابود شود، چرا که ما تجربه و سابقه نابودی آنها را داریم.


دکتر گلین مقدم افزود: دریاچه ارومیه و دریاچه آرال نمونه‌هایی هستند که به دلیل دستکاری‌های انسانی نابود شدند، ضمن این که در هیچ جای دنیا سراغ نداریم که بخواهند آب یک دریاچه را به خارج از حوزه آن منتقل کنند، به خاطر همین موضوع است که تمام آب شیرین کن‌ها در کنار دریاهای آزاد و اقیانوس‌ها قرار دارند و این اولین بار است که می‌شنویم در کنار یک دریاچه می‌خواهند آب شیرین کن نصب کرده و آب آن را به خارج از حوزه منتقل و نمک آن را وارد دریاچه کنند.
مدیر کمپین مخالفین آب خزر به کویر در ادامه با بیان این که دریاچه دارای اطراف و اکوسیستم دریایی است گفت: دریاچه ما به دلیل این که از طرف دو کشور روسیه و آذربایجان نفت صادر می‌کنند، آلودگی نفتی دارد که حتی آلودگی نفتی به انزلی هم رسیده. یعنی ساحل انزلی گاهی شاهد این آلودگی است. ضمن این که خود تالاب هم درحال پسروی و نابودی است چون دریا آبش کاهش یافته و چندین متر و در بخش‌هایی از گرگان حدود 300 متر نیز عقب نشینی کرده است. از طرفی آبزیانی که در این دریاچه زندگی میکنند، باقی مانده از دریای بزرگ و باستانی تتیس‌اند که این موجودات داخل دریاچه فسیل زنده هستند، که یک به یک درحال انقراضند. ابتدا سگ ماهیان منقرض شدند. سپس ماهیان خاویاری و اکنون هم فک‌ها درحال نابودی هستند. کیلکاها و کفالهای دریا هم به شدت کاهش یافته‌اند.
وی افزود: شما اگر از صیادان منطقه بپرسید که ده سال قبل چه مقدار ماهی صید می‌کردند و سال قبل چه مقدار صید شده، متوجه این انقراض و نابودی خواهید شد. به این دلیل که دریاچه کاسین هم آلودگی نفتی دارد و هم فاضلاب‌های صنعتی و بیمارستانی بدون تصفیه وارد این آب می‌شوند، زهرآب‌های صنعتی هم وارد دریاچه می‌شوند و هم کودها و انواع سموم کشاورزی که در کشاورزی از آن بهره گرفته می‌شود.
دکتر گلین مقدم با تاکید بر این که دریای خزر با کاهش تراز آبی مواجه است و اکنون مناطق مختلفی به خطر افتاده‌اند اضافه کرد: احداث سدها در این موضوع تاثیر زیادی خواهند گذاشت. در واقع رگ‌های دریاچه را می‌بندند، یکی از این موارد احداث سد لاسک است که به تازگی تایید شده است و در آینده نزدیک تالاب انزلی را با خطر جدی مواجه خواهد کرد. البته تالاب انزلی هم‌اکنون نیز با مشکل جدی مواجه است. هم چنین خلیج گرگان نیز خشک شده است و دنیایی از ماسه و نمک را باقی گذاشته که بشدت مناطق اطراف را با مشکل مواجه خواهند کرد.
وی افزود:همان‌طور که می‌دانید در اطراف دریاچه خزر جنگل‌های هیرکانی که از نظر ژنتیکی منحصر به فرد هستند و باقی مانده از دوره‌های یخبندان اند، مقاومت کرده و آسیب ندیدند و میلیون‌ها سال از عمرشان می‌گذرد، وابسته به این دریاچه هستند. ضمن آن که جنگل‌های هیرکانی به ثبت یونسکو رسیده و دولت ایران موظف است که از این جنگل‌ها حفاظت نماید.
وی در ادامه اظهار داشت: دریاچه که نابود شود، تمام منطقه، شالیزارها و تمام کوهپایه‌هایی که پر از جنگل هستند، نابود می‌شوند و در نتیجه شمال کشور دچار مشکلات بسیار زیادی خواهد شد. ما این حرف‌ها را برای الان نمی‌گوییم بلکه برای سه دهه بعد می‌گوییم. در آن شرایط مردم مجبورند مهاجرت‌های گروهی را در پیش بگیرند و فقر و نابودی و بدبختی گریبان همه ما را خواهد گرفت.
دکتر گلین مقدم در ادامه گفت:طرح انتقال آب خزر به کویر از پایه و اساس نادرست است و باید به طور کلی کنار گذاشته شود. زیرا این طرح توجیه اقتصادی ندارد و احداث 6 نیروگاه برق برای پمپاژ 8 جایگاه پمپاژ آب و وارد کردن گاز گلخانه‌ای به هوا که خلاف کنواسیون‌های بین‌المللی است، تخلیه سالانه میلیونها تن نمک و پساب لجنی و گرما به مدت 30 سال به دریاچه، قطع حدود 30000 درخت هیرکانی، نابودی تنوع زیستی و میلیون‌ها تن خاک حاضلخیز و غیره آسیب‌های جدی هستند که این طرح با آن بر کشور تحمیل خواهد کرد. اینها علاوه بر هزینه اقتصادی است. پیشنهاد ما به دولت این بوده و هست که اولا آبهای موجود در مناطق خشک و کویری را مدیریت کنند. از بازچرخانی آب در کارخانجات خودشان برای خنک سازی استفاده نمایند و یا لوله‌های آب شهری را ترمیم و نوسازی کنند تا پرتی آب به حداقل برسد و در کنار آن به مردم آموزش دهند که چگونه مصرف نمایند، و مهم‌تر از همه این که برای کشاورزی از تکنولوژی نوین استفاده کرده و مصرف آب را به حداقل برسانند. همه این‌ها سبب می‌شود که اصلا انتقال آبی صورت نگیرد تا این همه هزینه نشود و خسارت به وجود نیاید. دوم اینکه اگرواقعا دولت مصر است که حتما از پهنه‌های شور آب را شیرین و به مناطق خشک و کویری منتقل نمایند، بروند به سمت دریای آزاد عمان نه دریاچه خزر. ما حتی خلیج فارس را هم پیشنهاد نمی‌کنیم. آنطور که مطلع شدم در خصوص دریای عمان تحقیقات علمی نیز انجام شده است و لازم است کار کارشناسی بسیار دقیقی روی این دریای آزاد انجام شود تا اگر مقدور بود از عمان برای مناطق داخلی ایران آب شیرین استخراج کنند.
وی خاطر نشان کرد: سمنان 630 هزار نفر جمعیت دارد. از این تعداد شاید 150 تا 200 هزار نفر با کمبود آب مواجه باشند، باقی مناطق اصلا کم آب نیستند. دلیل این همه سر و صدا برای این است که این طرح فوق‌العاده گران است و طراحان آن هم به دنبال سود آن هستند و به نظر نمی‌آید به دنبال توسعه پایدار باشند. چون این طرح ضد توسعه پایدار است. ما با طراحان این طرح نیز صحبتی داشتیم که متاسفانه پاسخ محکمی نداشتند که با ما بدهند و فقط میگویند که ما میخواهیم این آب را منتقل نماییم. از طراحان طرح انتقال آب خزر به فلات مرکزی ایران می‌پرسم؛ شما که فکر می‌کنید می‌خواهید مناطق خشک کویری را آبدار کنید و آبادانی اتفاق بییفتد، آیا اساسا کویر آب پذیر هست؟ آیا وضعیت کویر که خود دارای پتانسیل‌های مناسبی است نابود نمی‌شود؟ فرض بر این می‌گذاریم که کویر آباد می‌شود که با این آب اندک نمی‌شود. واقعا آبادانی به چه قیمت؟ به قیمت نابودی شمال ایران؟ شمال ایرانی که خود مشکل کمبود آب دارد و سال قبل (1397) صدها هکتار از شالیزارهای مازندران ازسوی دولت اجازه کشت نیافتند چون آبی موجود نبود تا برنج کاری شود. شمال ایران بیش از 7 میلیون جمعیت دارد که زندگی همه آنان وابسته به آب دریاچه خزر است. تنها 20 هزار صیاد در این پهنه آبی مشغول به کار هستند. میلیونها کشاورز و دامدار زندگیشان بر وجود این آب استوار است. جمعیت متحرک و گردشگران نیز به میلیونها نفر در سال می‌رسد. بنابراین این طراحان باید راه‌های علمی را در پیش بگیرند که تاکنون در پیش نگرفتند و در تلاش هستند به نحوی دولت را تحت فشار گذاشته و این طرح را به اجرا برسانند. اما ما تا آخر در صحنه هستیم. ما به دنبال کارهای سیاسی نیستیم، کار ما علمی است. می‌خواهیم کشور را نجات داده و جلوی این طرح مخرب را بگیریم.
دکتر گلین مقدم در خصوص موافقت رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور با این طرح گفت: به نظر می‌رسد آقای کلانتری سواد محیط‌زیستی ندارد، که اگر داشت، قطعا با این طرح موافقت نمی‌کرد، چرا که یک آدم کم سواد هم می‌داند که نباید آب یک حوزه بسته را منتقل کرد و عوضش به آن نمک و گرما و لجن اضافه کرد، چون باعت نابودی آن می‌گردد. ایشان باید در برابر فشار مافیا مقاومت کند. به هر حال سالیان درازی است برخی پیمانکاران و مشاوران از قبل اینگونه طرح‌ها ارتزاق می‌کنند ولی آقای کلانتری به راحتی می‌تواند بگوید که این کار غلط است. این طرح قبلا توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، منابع طبیعی و بسیاری از کارشناسان برجسته چه در داخل و چه در خارج از کشور رد شده است، اما آقای کلانتری معلوم نیست چرا پافشاری می‌کند؟!
دکتر گلین مقدم ادامه داد: تاکنون مدیریت آب در ایران براساس یک روش علمی یا برنامه آمایشی که بتواند پاسخگوی نیاز مناطق باشد عمل نکرده است. به همین دلیل وزارت نیرو بیشترین نقش را در تخریب آبهای ایران ایفا کرده است. با یک نگاه فضایی به کشور می‌توان این موضوع را متوجه شد. به عنوان مثال؛ احداث دهها سد در بالادست دریاچه ارومیه و احداث راه میانبر در داخل این دریاچه از شاهکارهای سوء مدیریت در این حوزه است. شور کردن میلیاردها لیتر ذخیره آب شیرین آبهای زاگرس با آبگیری سد گتوند علی‌رغم هشدارهای جدی کارشناسان، خشک شدن 300 دشت از 600 دشت مناطق داخلی ایران به خاطر نادیده گرفتن طرح تعادل بخشی آب در دشتهای ایران، حفر صدها هزار چاه عمیق و نیمه عمیق مجاز و غیر مجاز که نتیجه اش، خالی شدن سفره‌های زیرزمینی و بیابانزایی و خشک شدن قناتها بوده و انتقالات آب بین حوزه‌ای و این کاسه آن کاسه کردن آب و غیره همه بیانگر سوء مدیریت در بخش آب ایران است که تاثیر منفی بر دیگر ارکان فعالیت‌های انسانی در ایران گذاشته است.
دکتر گلین مقدم در پایان گفت: ما در کمپین مخالفین انتقال آب خزر به کویر به عنوان بزرگترین کمپین زیست محیطی برای نجات کاسپین با 55 هزار عضو، در حدود 5/3 سال است که مقاومت مدنی کرده و تاکنون توانسته جلوی طرح را بگیرد. لذا به دولت پیشنهاد می‌گردد که برای همیشه انتقال آب از دریاچه خزر به فلات مرکزی را از دستور کار خارج نماید تا محیط‌زیست کشور و دریای خزر به خطر نیفتند و هزینه به کشور تحمیل نگردد.
رشت – علی کشت پرور بین کلایی
دکتر گلین مقدم، استاد دانشگاه و مدیر کمپین مخالفین انتقال آب خزر به کویر:
*به دولت پیشنهاد می‌شود که برای همیشه انتقال آب از دریاچه خزر به فلات مرکزی را از دستور کار خارج نماید تا محیط‌زیست کشور و دریای خزر به خطر نیفتند و هزینه به کشور تحمیل نگردد
*اگر بخواهند این دریاچه را دست کاری کنند بدون تردید اکوسیستم دریایی و محیط اطرافش دچار آسیب شدیدی خواهد شد و چه بسا ممکن است کلا نابود شود، چرا که ما تجربه و سابقه نابودی آنها را داریم، دریاچه ارومیه و دریاچه آرال نمونه‌هایی هستند که به دلیل دستکاری‌های انسانی نابود شدند
*دریاچه که نابود شود، تمام منطقه، شالیزارها و تمام کوهپایه‌هایی که پر از جنگل هستند، نابود می‌شوند و در نتیجه شمال کشور دچار مشکلات بسیار زیادی خواهد شد. ما این حرف‌ها را برای الان نمی‌گوییم بلکه برای سه دهه بعد می‌گوییم. در آن شرایط مردم مجبورند مهاجرت‌های گروهی را در پیش بگیرند و فقر و نابودی و بدبختی گریبان همه ما را خواهد گرفت
*شمال ایران بیش از 7 میلیون جمعیت دارد که زندگی همه آنان وابسته به آب دریاچه خزر است. تنها 20 هزار صیاد در این پهنه آبی مشغول به کار هستند و میلیونها کشاورز و دامدار زندگیشان برپایه آب خزر استوار است درحالی که سمنان 630 هزار نفر جمعیت دارد. از این تعداد شاید 150 تا 200 هزار نفر با کمبود آب مواجه باشند، باقی مناطق اصلا کم آب نیستند
*واقعا آبادانی به چه قیمت؟ به قیمت نابودی شمال ایران؟ شمال ایرانی که خود مشکل کمبود آب دارد و سال قبل (1397) صدها هکتار از شالیزارهای مازندران ازسوی دولت اجازه کشت نیافتند چون آبی موجود نبود تا برنج کاری شود
*یک آدم کم سواد هم می‌داند که نباید آب یک حوزه بسته را منتقل کرد و عوضش به آن نمک و گرما و لجن اضافه کرد، چون باعت نابودی آن می‌گردد
*این طرح ضد توسعه پایدار است. ما با طراحان این طرح نیز صحبتی داشتیم که متاسفانه پاسخ محکمی نداشتند که با ما بدهند و فقط میگویند که ما میخواهیم این آب را منتقل نماییم
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
سفره مادران بی‌بضاعت پر روزی شد (شهروند)بی‌سابقه در تاریخ ایران (اعتماد) خودروساز بی‌انصاف اشک مردم را درآورد (جوان)سندروم «مسئله با پدر» در کمین دختران (خراسان)
سایر اخبار این روزنامه
رئیس اتاق ایران در همایش تجاری ایران و سوریه خبر داد: ساخت 30 هزار واحد مسکونی در سوریه توسط شرکت‌های ایرانی نماینده دائم ایران در سازمان ملل: شورای امنیت باید اصلاح شود ایران و روسیه بر همکاری‌ در سازمان منع سلاح‌های شیمیایی تاکید کردند 164 نفر از نمایندگان مجلس از مجمع تشخیص خواستار شدند تعیین تکلیف تسویه بدهی بدهکاران بانکی وزیر انرژی آمریکا: ترامپ و سایر روسای جمهور آمریکا برگزیده خدا هستند! تغییر احتمالی نیمی از کابینه عراق و احضار 200 مقام ارشد به اتهام فساد رئیس قوه قضاییه: انتقال زندان‌های مرکز به حاشیه شهرها از سیاست‌های قوه قضاییه است انتقال آب خزر به کویر؛ طرحی با هزینه‌های سنگین و خسارات جبران ناپذیر زیست محیطی با وجود بحران تامین مواد اولیه برای فولادسازان؛ صادرات سنگ آهن هنوز ادامه دارد! اخبار کوتاه اقتصادی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی: دارندگان بیش از یک میلیارد ثروت، سبد حمایتی نمی‌گیرند علی رغم وعده کنترل قیمت ها؛ وزیر صمت: قیمت 50 کالای پرمصرف افزایش یافت مشق مدرسه عشق آمریکا و انتخابات افغانستان ساخت «پلاسکو» متوقف شد قوه قضاییه اعلام کرد: اعمال محدودیت‌های قضایی و حقوقی در مورد اموال اعضای شبکه ایران اینترنشنال نماینده ولی فقیه: بسیجیان عرصه جهاد کشاورزی در تامین اقلام معیشتی مردم بیشتر مشارکت کنند دکتر احسان ابراهیمی کاهش یارانه بنزین، آیا مساله به همین سادگی است؟