روزنامه همدلی

آخرین سخنان دکتر فاطمی در پای چوبه دار: « زنده باد آزادی» «زنده باد مصدق» «پاینده ایران»

همدلی| آرزوی اعلام جمهوری کوتاه‌زمانی بعد از آن نقش بر آب شد که کودتای مخالفان دولت در ۲۸مرداد 1332 موجبات سقوط دولت مصدق و بازگشت شاه را فراهم آورد. بعد از این واقعه فاطمی نیز همانند سایر سران جبهه ملی مخفی شد، چرا که با توجه به رویه‌ای که فاطمی در دوران مصدق مبتنی بر تلاش برای برکناری پادشاه و اعلام جمهوری در پیش گرفته بود، درصدر فهرست افراد تحت تعقیب قرار گرفت. اختفای حسین فاطمی حدود ۸ ماه به طول انجامید، اما سرانجام عوامل دولت کودتا، وی را بازداشت کردند. روزنامه اطلاعات عصر آن روز در خبری ذیل تیتر «دکتر فاطمی امروز در یکی از خانه‌های تجریش دستگیر شد»، نوشت: «به طوری که شنیده شد سروان جلیلوند به وسیله یک زنی به نام فاطمه که چادر به سر داشته اطلاع پیدا می‌کنند که دکتر حسین فاطمی در یکی از خانه‌های واقع در امامزاده قاسم شمیران مخفی شده است. افسر مزبور ساعت سه صبح امروز به فرمانداری مراجعه کرده، به اتفاق سرگرد علی‌اکبر مولوی و چند نفر مامور به شمیران می‌رود، دکتر فاطمی را دستگیر می‌کند». فردای آن روز اطلاعات از حمله به فاطمی در جریان انتقالش به زندان قصر خبر داد. اطلاعات نوشت: «بعدازظهر دیروز هنگامی که بازپرسی مقدماتی از دکتر فاطمی در اطاق کار فرماندار نظامی پایان یافت و نامبرده به وسیله مامورین انتظامی برای توقف به زندان قصر انتقال داده می‌شد ناگهان از میان ازدحام جمعیت نا‌شناسی به طرف وی حمله کرد و در نتیجه فاطمی به سه ضربه کارد مجروح و در بیمارستان بستری گردید. دکتر فاطمی به جای زندان به بیمارستان شهربانی منتقل و بلافاصله به وسیله عمل جراحی از خو‌نریزی جراحات او جلوگیری گردید. وضع مزاجی دکتر فاطمی رضایت‌بخش است و اکنون در زندان پادگان قصر به سر می‌برد». اطلاعات یک روز بعد بار دیگر در خبری از وخامت حال فاطمی نوشت: «بر اثر حوادثی که پریروز بر دکتر فاطمی گذشت بیماری سابق وی تشدید گردید و از بعدازظهر دیروز مقداری خون استفراغ نمود و به این ترتیب وضع مزاجی دکتر فاطمی وخیم شد و به دستور دادستان ارتش به بیمارستان ارتش منتقل گردید. در جلسه مشاوره طبی که بر بالین دکتر فاطمی تشکیل شد چندین نظر داده شد که ناراحتی دکتر فاطمی مربوط به بیماری قبلی اوست».
فاطمی با همین شرایط بیماری حدود یک سال در زندان ماند تا اینکه در مهرماه ۱۳۳۳ محاکمه وی به همراه دو چهره دیگر ملی یعنی دکتر شایگان و مهندس رضوی آغاز شد. فاطمی در جریان دادگاه در پاسخ به اتهامات گفت: «من دیگر در این لحظات در مقام تظاهر و عوام‌فریبی نیستم و به مرگ خود یقین دارم و آن‌چه می‌گویم از روی حقیقت است. ما از نهضتی به پیشوایی دکتر مصدق حمایت کردیم که هیچ قصد و غرضی جز عزت و استقلال مملکت نداشت. من برای آن کشته می‌شوم که اولین اقدامم در وزارت، بستن سفارتخانه و قطع رابطه با انگلستان بود. هیچ مایوس نیستم، از هر قطره خون من هزاران نهال می‌روید و با تایید خداوند قهار، انتقام این ملت ستم‌دیده را از استعمار ناپاک می‌گیرد».
۱۹ مهرماه ۱۳۳۳ بود که در پی برگزاری ۱۰ جلسه دادگاه، روزنامه اطلاعات از صدور حکم اعدام برای وی خبر داد: «دادگاه عادی شماره یک دادرسی ارتش به ریاست تیمسار سرتیپ قطبی و کارمندی آقایان سرهنگ قهرمانی، سرهنگ تفقدی، سرهنگ شیبانی، سرهنگ لشگری و سرهنگ گلشنی و دادستانی آقای سرهنگ فخر مدرسی پس از ده جلسه رسیدگی و استماع مدافعان غیرنظامیان حسین فاطمی، مهندس رضوی و دکتر شایگان و وکلای مدافع آن‌ها همچنین آخرین دفاع متهمین سرانجام در ساعت سه و چهل و پنج دقیقه بعدازظهر روز یکشنبه هجدهم مهرماه ختم دادرسی را اعلام و دادگاه برای صدور رای وارد شور شد. دادگاه پس از بررسی مدافعان متهمین و وکلای مدافع آن‌ها سرانجام ماده استنادی دادستان ارتش را علیه متهمین مورد تایید قرار داد و به اتفاق آرا حسین فاطمی را به اعدام محکوم و در مورد غیرنظامی دکتر شایگان چون متهم در جریان دادرسی مکرراً نسبت به اعمال ناشی از خود اظهار تاسف نموده و خود را از جمله کسانی دانسته است که به کرات مورد تفقد و عنایات شاهنشاه فقید و اعلیحضرت همایونی قرار گرفته، دادگاه به اتفاق آرا با توجه به سوابق فرهنگی وی او را مستحق یک درجه تخفیف دانسته و او را به حبس ابد محکوم می‌کند. در مورد مهندس رضوی نظر به اینکه متهم به کرات از اعمال ناشی از خود شفا‌ها «و کتبا» اظهار تاسف نموده و اعمال خود را معلول وقایع روز دانسته و خود را از فداییان و خدمتگزاران شاهنشاه و مملکت معرفی کرده، دادگاه با اجازه ماده ۴۴ قانون مجازات عمومی نامبرده را نیز مستحق یک درجه تخفیف دانسته و او را حبس ابد محکوم می‌کند».
احکام این سه نفر در پی فرجام‌خواهی به دادگاه تجدیدنظر رفت. در دادگاه تجدیدنظر هرچند احکام حبس ابد دکتر شایگان و مهندس رضوی به ده سال حبس کاهش یافت، اما حکم دکتر فاطمی عیناً تایید و تصمیم دولت کودتا برای اعدام وی قطعیت یافت.


ساعت چهار و هفت دقیقه بامداد روز چهارشنبه نوزدهم آبان ۱۳۳۳، تیمور بختیار فرماندار نظامی و سرتیپ آزموده دادستان ارتش و عده دیگری به زندان رفتند و حکم اعدام دکتر حسین فاطمی را در لشکر ۲ زرهی به وی ابلاغ کردند.
آزموده از او خواست تا اگر تقاضایی دارد بگوید و دکتر فاطمی گفته بود می‌خواستم با دکتر مصدق ملاقاتی داشته باشم. آزموده گفته بود، غیر ممکن است، دکتر فاطمی گفته بود پس می‎خواهم با دو نفر از دوستانم که در اتاق مجاور من هستند (مهندس رضوی و دکتر شایگان) خداحافظی کنم. آزموده گفته بود: این اجازه را می‌دهم، اما شما حق گفتن یک کلمه را ندارید، می‌توانید روبوسی کنید ولاغیر.
دکتر شایگان در این باره می‌گوید: «وقتی برای وداع پیشانی‌اش را بوسیدم، متوجه شدم که بسیار گرم است و در آتش تبی شدید می‌سوزد. اعدام یک بیمار آن هم در آن حال، در هیچ یک از کشورهای متمدن جهان سابقه ندارد».
مقامات نظامی در مورد روحیه وی به خبرنگاران گفتند: «در آن موقع روحیه‌اش به قدری قوی بود که اگر کسی وارد اتاق می‌شد و از جریان اطلاع نداشت، هرگز باور نمی‌کرد این شخص کسی است که چند دقیقه دیگر باید تیرباران شود و وصیت‌نامه‌اش را نوشته است. وقتی او را سوار آمبولانس کردند، سیگار خواست و آن را با وضعی خاص گوشه لب نهاد و ثابت کرد از مرگ نمی‌هراسد و ابایی ندارد. هنگام اجرای حکم در حالی که هوا به شدت سرد بود روی همان پیراهنی که بر تن داشت یک پیژامه پشمی پوشیده و با همان پیراهن و پیژامه و کفش و سرپایی که پارچه آن مخمل قهوه‌ای بود آماده ایستاد». هنگامی که دکتر فاطمی را در میدان تیر به چوبه تیرباران بستند، سه بار فریاد برآورد« زنده باد آزادی» «زنده باد مصدق» «پاینده ایران». دکتر حسین فاطمی در حالی که در تب ۴۰ درجه می‌سوخت، در سحرگاه ۱۹ آبان ۱۳۳۳، تیرباران شد. ۸ گلوله بر قلب و سینه او می‌نشیند و دژخیم دیگری به نام تیمور بختیار (نخستین رئیس اداره ساواک، سال ۱۳۳۵) برای اثبات مراتب سر سپردگی‌اش، تیر خلاص را بعد از اعدام به سر دکتر فاطمی شلیک می‌کند.
روزنامه اطلاعات، عصر آن روز نوشت: «سپیده‌دم امروز دکتر حسین فاطمی که در دادگاه بدوی و تجدیدنظر به اعدام محکوم شده بود در میدان تیر لشگر دو زرهی تیرباران شد و ساعت هفت صبح امروز این خبر از رادیو تهران انتشار یافت و بلافاصله اطلاعیه دادستان ارتش به این شرح منتشر شد: دکتر فاطمی که در اثر قیام ملی ۲۸ مرداد ۳۲ فراری و در پناه اشرار توده‌ای قرار گرفت و پس از دستگیری و تعقیب و تسلیم به دادگاه به موجب احکام صادره در دادگاه عادی و دادگاه تجدیدنظر اعمالش به منظور به هم زدن اساس حکومت تشخیص و محکوم به اعدام شد با انجام تشریفات قانونی ساعت ۶ صبح امروز تیرباران گردید». پیکر دکتر فاطمی پس از اعدام در ابن‌بابویه شهر ری و در جوار شهدای سی تیر به خاک سپرده شد.
دکتر مصدق در نامه‌ای خطاب به خانواده دکتر فاطمی چنین می‌نویسد: «هر وقت یاد زجرهایی که به آن رادمرد داده شد می‌آیم، بی‌اختیار متاثر می‌شوم و یقین دارم که نام نیکش همیشه در صفحات تاریخ ایران باقی خواهد ماند». در بخشی از واپسین سخنان فاطمی آمده: «به خواهرم بفرمایید ابداً متاثر نباشد، برعکس افتخار کند که برادرش واسطه و دلال فروش وطنش نشد و به احساسات و عقاید جامعه سر تعظیم و تکریم فرود آورد. تمام مردم این کشور که شرف دارند، برادر او امروز به شمار می‌آیند، ولی در غیر این صورت یک برادری داشت که از خجلت، هیچ جا نمی‌توانست خود را معرفی کند».
منابع:
- خاطرات و مبارزات دکتر حسین فاطمی، بهرام افراسیابی، صص ۳40-۳38۰ و ۳۵5-۳۵4
- مصدق، دولت ملی و کودتا، عزت‌الله سحابی، ص ۳۴۴
- نامه‌های دکتر مصدق، محمد ترکمان، ص ۲۹۰
- آرشیو روزنامه اطلاعات، مهر و آبان 1332 و 1333
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
اسراييل‌ضربه راهبردي خورده است (اعتماد) از دستگیری شیطان هزار چهره تا سرقت با پابند الکترونیکی (جوان) اوضاع این رژیم حسابی بیخ پیدا کرده است (یادداشت روز) (کيهان) عیارسنجی طرح مالیات بر عایدی سرمایه (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
همدلی از وجود تنبیه بدنی در مدارس گزارش می‌دهد زنگ تنبیه در شرایطی که رشد اقتصادی منفی است، مسئولان از ایجاد 80 هزار شغل در مناطق محروم خبر می‌دهند خداحافظی لاریجانی با کرسی مجلس بعد از ۱۲ سال؛ دلزده از بهارستان، مشتاق پاستور تحلیل حسن رسولی از عدم شرکت رئیس مجلس دهم در انتخابات آینده: لاریجانی مورد توجه دو جناح سیاسی قرار نمی‌گیرد حسین کنعانی مقدم در گفت‌وگو با «همدلی»: عدم حضور لاریجانی در انتخابات، تصمیم عاقلانه‌ای است نقدی بر نظریه پروتستانتیسم اسلامی شریعتی به بهانه سالروز تولد مارتین لوتر پروتستانتیسمِ پارادوکسیکال در شرایطی که رشد اقتصادی منفی است، مسئولان از ایجاد 80 هزار شغل در مناطق محروم خبر می‌دهند مرگ ابوبکر البغدادی پایان کار داعش نیست نصب تله کابین، جنگل هیرکانی را از لیست میراث جهانی خارج می‌کند؟ چرا خاورمیانه آرام نمی‌شود؟ علی اکبر صالحی: خارج از چارچوب برجام عمل نمی‌کنیم صادق زیباکلام در سالگرد اعدام دکتر حسین فاطمی: فاطمی قربانی تندروهای افراطی شده بود آخرین سخنان دکتر فاطمی در پای چوبه دار: « زنده باد آزادی» «زنده باد مصدق» «پاینده ایران» صادق زیباکلام در سالگرد اعدام دکتر حسین فاطمی: فاطمی قربانی تندروهای افراطی شده بود