روزنامه همدلی
1398/08/11
چرا باید از تهران تاریخی حفاظت کنیم؟
فرزاد رستمی‌فر- فضا صرفاً یک موضوع علمی نیست که عاری از طنین ایدئولوژیک و سیاسی باشد. فضا همیشه و همواره موضوعی سیاسی و استراتژیک بوده است. اگر می‌بینید امروزه عقلانیت انتزاعی چنان وانمود می‌کند که فضا تماما فرمی [تهی] است که گویی نسبت به هر آنچه درونش رخ می‌دهد خنثی و بی تفاوت است، از آن روست که فضا پیشاپیش اشغال شده است ... تولید فضا فقط ابزاری است در دست اشخاص و گروه‌هایی که فضا را از آن خود می‌کنند تا مدیریت و استفاده از آن را در ید قدرت خود نگه دارند (آنری لوفور).تهران در سابقه پایتختی خود که عددی اندک بیش از 200 سال است، افت و خیزهای بسیار زیادی را پشت سر گذاشته و شاید به بتوان ادعا کرد که با ترسیم نمودار این تغییرات، تصویر واضحی از تاریخ این دوران خصوصاً دوره معاصر به‌دست آید؛ تصویری که انطباق نقاط عطف آن با تحولات بسیار مهم بین‌المللی منطبق بوده و از این دیدگاه نظریه‌ای اعتبار می‌یابد، با این مضمون که تهران پایتخت، از همان ابتدا نه پایتختی صرفاً برای مصرف داخلی که پایگاهی برای تعاملات و نقش‌آفرینی در مقیاس بین‌المللی طرح‌اندازی شده است. با خیزش موج تجددخواهی و تحول‌‌طلبی در دوران پهلوی اول، یعنی همان زمان که سرتیپ تندخوی قشون قزاق، کریم آقاخان بوذرجمهری ماموریت می‌یابد تا دروازه‌های این شهر را به سوی دنیای پرجاذبه غرب بازگشاید و در این مسیر از تخریب آثاری از دوران پیشین نظیر دروازه‌های قدیم تهران نیز صرف نظر نمی‌کند تا به امروز، مسیر بسیار پرپیچ و خمی طی شده است. اما در این مسیر همواره روال ثابتی وجود داشته است. تنها روال ثابت و معیوبی که بی هیچ کم و کاست تا به امروز تکرار شده است، این بود که همواره هر قدرت نوظهور سنگ بنای مفروض قدرت خود را بر جای سنگ پله دوران پیش از خویش بنا نهاده و این بوده است که تخریب تاریخ‌زدایی همواره پیش‌نیاز توسعه، خاصه از نوع پایدار آن شده است. در این فرآیند کمتر اثری توفیق حیات و راهیابی به دوران پس از خود را داشته و بناهای دوران سنت قربانی پیشامدرن و پیشامدرن قربانی مدرن و مدرن قربانی پسامدرن شده و سست و لرزان بوده است، همیشه پایه زیرساخت‌های توسعه در این شهر. مشروطه‌خواهان در بهارستان قیام می‌کنند و پیروز می‌شوند، اما در میدان توپخانه سیاست و نظام به جای‌مانده پس از آن تخریب‌چی هر دو.حد فاصل سال‌های 1308 تا 1312 با گرته‌برداری از معماری قدیم با سبک پالادین میدان در محل باغات قاجاری میرزا حسن مستوفی‌الممالک که دیگر در آن روزگار چهارراه حسن‌آباد شده بود، توسط قلیچ باقلیان طرح‌اندازی میشود که تا مدت‌ها به نام هشت گنبد در خاطره‌ها می‌ماند.
پس از پایان یک دهه سکوت مرگبار بعد از کودتای 28 مرداد سال 1332، معماری مدرنیست به نام فروغی در سال 1342 طرحی در میدان حسن‌آباد برای بانک ملی در می‌اندازد که به واسطه آن یک گنبد و هفت دهنه از بدنه جنوب شرقی میدان تخریب و ساختمان مدرن جدیدی برای بانک ملی بنا می‌گردد که تا به امروز وجود دارد. حکومت وقت حضور مجسمه ملک‌المتکلمین، سردار مشروطه را در میدان بر نمیتابد و آن را به پارک شهر منتقل می‌کند. میدان دیگر هشت گنبد ندارد و تا سال‌ها دیگر نخواهد داشت.
پس از انقلاب و پایان جنگ و فروکش‌کردن موج مهاجرت از شهرهای مرزی درگیر جنگ به تهران، تهران دیگر باره به تهران شدن می‌اندیشد و در نخستین گام می‌خواهد که خوانا باشد. شهرداری تهران برای ساماندهی میدان سفارشی می‌دهد که به واسطه آن در کوتاه مدت حضور سواره در آن تقلیل یافته و ورودی‌های ایستگاه مترو از بدنه‌های تاریخی فاصله می‌گیرند و در درازمدت قرار است زندگی شبانه به میدان آمده و زندگی از دست رفته را احیا کند.
طرح حاوی یک پیام است: همزیستی زندگی جدید با کالبد قدیم. در ماه‌های اخیر با توجه به عدم تکمیل طرح بخشی از میدان در مجاورت ایستگاه آتش‌نشانی دچار حریق شده و آسیبی بیشتر از قبل به میدان داده میشود. این اتفاق هم حاوی یک پیام بود:«حفاظت از بناهای تاریخی ضروری و انکارناپذیر است برای تهران ماندن تهران وگرنه آتش کاسب‌کاری ملاحظه‌ای به فرزند‌انمان نخواهد کرد.»
سایر اخبار این روزنامه
اشرف بروجردی: طالقانی مبدع الگوی فعالیت سیاسی برای زنان بود
غلامعلی رجایی در گفت‌وگو با «همدلی»: طالقانی از پیشتازان انقلاب در احیای حقوق زنان
«همدلی» در گفت‌وگو با فعالان بیت‌کوین وضع ماینرها در ایران را بررسی کرد ناگفته‌هایی از ثروت‌های دیجیتالی
چرا باید از تهران تاریخی حفاظت کنیم؟
روزنه‌های ضعف نظام آموزشی مدارس عزیز کرده‌ها
اعظم طالقانی دیروز تشییع شد؛ «پیام هاجر» جاودانه شد
ولی‌الله شجاع‌پوریان اعظم طالقانی، بانوی مبارز، رجل انقلابی و سیاسی
انتخابات زودهنگام، وعده دولت برای کاهش خشم مردم روزهای حساس عراق
ولی‌الله شجاع‌پوریان اعظم طالقانی، بانوی مبارز، رجل انقلابی و سیاسی
عراق در آستانه وضعیت بی بازگشت
ظریف: ایرانیان در برابر زورگویی سر فرود نمی‌آورند
جهانگیری در دیدار رییس اجرایی دولت افغانستان تاکید کرد: آمریکا در جریان برجام تعهدات بین‌المللی را زیر پا گذاشت
