داستان‌نویسی و روانخوانی تاریخ دینی

محمدجوادمحمدی‪-‬ کتاب‌های زیادی تاکنون درباره تاریخ اسلام نگاشته شده که هرکدام به نحوی مورد استفاده پژوهشگران و علاقمندان قرار گرفته است، اما این کتاب‌ها کمتر مورد استفاده عامه قرار می‌گیرد. چرا؟ به دلیل متن سنگین و غیرقابل فهمی‌است که این قبیل کتب دارا می‌باشند و سندیت آنها برای عامه مردم مورد تردید است. لذا اندیشمندان معمولا فرازهایی از این کتب را در لابه‌لای متون اسلامی‌مورد استفاده قرار می‌دهند و عامه نیز به همان مقدار بسنده می‌کنند و برایشان قابل استفاده است.
وقتی از کتب تاریخی دینی صحبت می‌کنیم کتاب‌هایی مانند تاریخ طبری، مروج الذهب، مقتل‌های مختلف، قصه‌های قرآنی، منتهی‌الآمال، ارشادالقلوب و کتاب‌هایی از این قبیل به ذهن خطور می‌کند که بیشتر از طریق اهل فن قابل دسترسی می‌باشند. در سال‌های اخیر زنده یاد مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی به نگارش و انتشار کتاب‌هایی ارزشمند در حوزه تاریخ اسلام دست زده که جنبه تاریخی آنها بیشتر برای عامه مردم قابل فهم و بهره‌برداری است. کتبی مانند تاریخ تحلیلی اسلام، زندگانی امیرمومنان علی(ع) ـ قیام امام حسین(ع)، زندگانی حضرت فاطمه زهرا(ع) و زندگانی امام علی‌ابن الحسین (ع). در کتاب‌های دکتر شهیدی جنبه‌های تاریخی و سندیت منابع و ماخذ بیشتر مورد توجه قرار گرفته و می‌تواند به خوبی مورد استفاده داستان‌نویسان قرار گیرد.
چندی پیش چند رمان تاریخی در خصوص تاریخ اسلام به دستم رسید که توجه‌ام را به خود جلب کرد. در این کتب نویسندگان عنصر تخیل را محور اصلی خود قرار داده‌اند و با پرداختن به عناصر داستانی از جمله روایت، به خوبی توانسته‌اند تاریخ اسلام را در قالب رمان به تصویر بکشند. در این کتب، دیگر از آن عبارت‌های زمخت و غیرقابل‌فهم کتب تاریخی قدیمی‌خبری نیست و تاریخ به صورت قابل فهم در اختیار خوانندگان قرار گرفته است. به طوری که دورنمایی از تاریخ اسلام برای خواننده ترسیم می‌شود و فرازهای اصلی حوادث و علل وقوع آنها روایت می‌شود. این سبک جدید اگر مورد توجه دانش‌پژوهان قرار گیرد، قطعاً می‌تواند رمان‌های دینی عامه‌پسندی را در اختیار علاقمندان قرار دهد و شخصیت‌های تاریخ اسلام ملموس‌تر شود. کتاب‌هایی از این دست عبارتند از: «وقتی دلی» نوشته محمدحسن شهواری، «پس از بیست‌ سال» نوشته سلمان کدیور «و نامیرا» نوشته صادق کرمیار. در کتاب «وقتی دلی»، مشرکین قریش به خوبی به تصویر کشیده می‌شوند. افرادی مانند ابوجهل، ابولهب و ابوسفیان. نویسنده ضمن بررسی ریشه‌های جاهلیت عرب و رسومات قبیله‌ای آنها، برای خواننده بازگو می‌کند که چگونه پیامبر(ص) و دین اسلام، با منافع مشرکین در تضاد قرار می‌گیرد و این امرموجب آزار مسلمانان توسط مشرکین شده و در نهایت موجب هجرت مسلمانان به حبشه و سپس یثرب می‌شود. همچنین در دو کتاب دیگر قیام امام حسین(ع) به روایت درآمده است که شیوه‌ای نو در تبیین تاریخ اسلام به‌شمار می‌روند.در کتاب «پس از بیست سال» نیز چگونگی تشکیل فرمانروایی معاویه رادر شام و ظهور اشرافیت در بین مسلمانان را شرح می‌دهد.