جای خالی سد دیپلماسی مقابل«ایلیسو»

محمداکبری- موضوع فعالیت ها و پروژه های آبی کشور ترکیه در احداث سدها و آبگیرهای عظیم در مسیر رودخانه های دجله و فرات و تبعاتی که به طور مستقیم بر طبیعت و گسترش ریزگردها درکشور دارد طی دو سه سال اخیر در شمار چالش های آبی و البته جدی محیط زیست کشور قرار گرفته است. رئیس جمهور نیز سال 96 در همین زمینه به  ترکیه هشدارهایی داد اما به نظر بخش های دیپلماسی هنوز به میزانی که باید نتوانسته اند در انجام لابی های بین المللی به استیفای حقوق کشور بپردازند. در ادامه پیگیری های برخی رسانه ها و نمایندگان مجلس،چند روز قبل وزیر امور خارجه در صحن علنی مجلس حاضر شد و به سوال یکی از نمایندگان مجلس درباره رایزنی های دوجانبه دولت درباره  سد ایلیسو و پروژه های آبی ترکیه پاسخ داد. طبق اظهارات ظریف، دستگاه دیپلماسی درخصوص سدسازی های ترکیه با مقامات این کشور مذاکراتی داشته و دارد اما از آن جا که ترکیه به هیچ کدام از کنوانسیون های بین المللی در حوزه آب نپیوسته است، پیگیری ها به کندی پیش می‌رود. در همین حال محمودزاده نماینده سوال کننده همچون بسیاری از کارشناسان محیط زیست معتقد است در صورت کندی اقدامات دیپلماتیک و توسعه آبگیری  سد ایلیسو تمامی استان های کشور درگیر معضل ریزگردها می شوند و در دراز مدت تالاب هورالعظیم نیز به طور کلی نابود خواهد شد.برای بررسی بیشتر موضوع و راهکارهای ممکن کنونی به سراغ چهار نماینده مجلس رفتیم و این چالش را با آن ها در میان گذاشتیم. تمامی آن ها معتقدند نپیوستن ترکیه به معاهدات بین المللی درباره آب، نمی تواند مانع پیگیری های ما در استیفای حقوقمان برای حقابه های بین المللی باشد.
خواسته ایران یک خواسته حقوقی است
فلاحت پیشه عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در این باره به ما تاکید می کند که مطالبات ما از ترکیه درخصوص فعالیت های آبی این کشور که در نهایت منجر به بحران زیست محیطی در ایران و عراق می شود خواسته ای حقوقی است و اساسا ارتباطی به این ندارد که آیا این کشور معاهدات بین‌المللی را پذیرفته یا نپذیرفته است.فلاحت پیشه یادآورشد: از آن جایی که از شاخصه های اصلی توسعه هزاره، تضمین پایداری محیط زیست است و این موضوع جزو هشت ماده اصلی این بیانیه بین المللی است ترکیه نیز برهمین اساس باید درباره  فاجعه زیست محیطی احتمالی ناشی از سد سازی هایش بر طبیعت ایران و عراق پاسخ گو باشد.وی تصریح کرد: تبعات خشک شدن تالاب هایی چون هورالعظیم که می‌تواند از جانب این سدسازی ها تهدید‌کننده محیط زیست باشد صرفاً به یک منطقه محدود نمی‌شود و دارای ابعادی بین‌المللی است که لازمه اش طرح موضوع   در حوزه ها و پیگیری های بین المللی است و بنابراین  مسئله سد ایلیسو باید به‌صورت بین‌المللی مطرح شود.
نه تنها هورالعظیم بلکه هامون هم دیپلماسی می خواهد


فلاحت پیشه با اشاره به ضرورت انجام دیپلماسی آب و محیط زیست، گفت: نه تنها هورالعظیم بلکه   تالاب هامون نیز فقط به یک کشور مربوط نمی‌شود و مسئله ای منطقه‌ای است بنابراین برای جلوگیری از بحران چاره ای نیست جز این که جامعه بین‌المللی باید به آن ورود کند.
برداشت 2 برابری ترکیه از آورده آب
جلال محمودزاده نماینده مهاباد در مجلس که سوال کننده موضوع سد ایلیسو از وزیر خارجه بود، در گفت وگو با خراسان با اشاره به این که در این پروژه برداشت ذخیره آبی ترک ها دو برابر آورده آب است، اظهار کرد:  طبیعی است که این موضوع فاجعه ای زیست محیطی را در پی خواهد داشت. متاسفانه بزرگ ترین آفت های زیست محیطی، آفت هایی است که از عامل سیاسی ناشی می شود.وی تصریح کرد: متاسفانه در منطقه ما همچنان عامل اختلافات سیاسی  در حوزه زیست محیطی خود را نشان می دهد و این آسیب بزرگ تری است که کشورها به خود و همسایگان وارد می کنند. نمونه دیگر این شرایط که به دیگران آسیب می زند، موقعیتی است که اکنون سوریه و ترکیه در آن قرار گرفته اند.
عراق و ایران در مقام مطالبه گران جدی
فرهنگی نماینده تبریز در مجلس نیز در این باره معتقد است: باب گفت وگو و تعاملات سه کشور همسایه باید در این زمینه همچنان باز باشد و باید دو کشور ایران و عراق به عنوان مطالبه گران جدی مقابل ترکیه ظاهر شوند.راهکارهای بین‌المللی هم در این زمینه وجود دارد اما آن چه مهم است معاهدات کشورها در این زمینه است که لازم است مورد تاکید قرار گیرد.
ضرورت ورود نهادهای داوری بین المللی
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفت: در این میان نهادهای بین المللی هم وجود دارند که می توانند در صورت لزوم به عنوان نهاد داوری نقش خود را ایفا کنند. به طور قطع  مسائل و تبعات این سد و پروژه های آبی ترکیه دامن اکوسیستم منطقه را می‌گیرد و تاثیر منفی بر حوضه آبریز دجله و فرات می‌گذارد بنابراین بدیهی است که بهترین راه دستیابی به نتیجه، انجام تعاملات و دیپلماسی منطقه ای است.فرهنگی همچنین خاطرنشان کرد:  با این حال تعمیق وفاق بین‌المللی و ایجاد تعهد درخصوص جلوگیری از  بحران های زیست محیطی با کشورهای مختلف دنیا هم موضوعی است که می تواند در  یک کنفرانس بین‌المللی مورد توجه قرار گیرد تا آثار آن در صحنه های مختلف از جمله مسائل منطقه دیده شود.
اعاده حقوق بین المللی ممکن است  
نقوی حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس در این باره به خبرنگار پارلمانی خراسان اظهار کرد: مطالبات حقوقی برای آبراهه های مشترک میان مرزی براساس معاهداتی که مطابق کنوانسیون های بین المللی میان کشورها منعقد شده اند قابل دستیابی است.وی افزود: این که ترکیه معاهدات بین المللی در این زمینه را نپذیرفته است به آن معنا نبوده که حقوق مربوط به ما در زمینه آثار مخرب اکوسیستمی ساخت سد ایلیسو در این کشور قابل پیگیری نیست . ما می توانیم از طریق قانون و مجرای بین المللی آن را مطالبه کنیم.
نقوی حسینی با بیان این که مشکلات غیر‌قابل جبرانی در صورت بهره برداری از سد ایلیسو  پدید خواهد آمد، خاطرنشان کرد اعاده حقوق بین المللی ما  در این زمینه محفوظ است و ما می توانیم از طریق دیپلماسی و مجاری بین المللی آن را تا رسیدن به نتیجه دلخواه پیگیری کنیم.