روزنامه همدلی
1398/07/03
سیاست همسایگی و گفتمان همسایگی
حسنعلی ذکریایی- امروزه در سیاست خارجی تمامی کشورها، همجواری چنان اهمیت یافته که در ادبیات سیاسی، عنوانی با «سیاست همسایگی» شکل گرفته به طوری که به ندرت قابل تغییر است و کشورهای همسایه ناگزیر هستند که با یکدیگر در تعامل باشند و همگرایی را جایگزین واگرایی کنند. اگرچه کشورها، دارای سیاست همسایگی منسجمی نیستند، اما دارای سیاست همسایگی‌اند. این سیاست همسایگی تکلیف هر یک از کشورها را روشن می‌کند که چه خط مشی و چه اصولی را اتخاذ کرده‌اند و این اصول، دارای چه درون‌مایه‌ای است.کشور ما ایران، از طریق مرزهای خاکی و آبی با کشور همسایه است و این یک امکان و یک ظرفیت بسیار مهم و حائز اهمیت و به عنوان «سرمایه‌ای تاریخی و جغرافیایی» برای ماست. توجه به کشورهای همسایه به دلیل موقعیت‌های جغرافیایی، ژئوپلتیکی و ژئواستراتژیکی بسیار مهم و حائز اهمیت است. از دو منظر می‌توان به همسایگان خود توجه داشت؛ نخست، سیاست همسایگی و دوم، گفتمان همسایگی. از این دو منظر می‌توانیم منافع خود را و همچنین تعادل و توازن را در گفتمان بُعد توانبخش سیاست خارجی خود در سپهر سیاست بین‌الملل یعنی امنیت و اقتصاد، تامین کنیم. برای دست یافتن به این اهداف مهم، فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در سیاست خارجی باید از ثبات و پایداری برخوردار، و فارغ از نگاه دولت‌های مختلفی باشد که دروه‌ای موقت بر مسند قدرت می‌نشینند. اگرچه مجری آن وزارت امور خارجه است، اما اجرای آن فقط مرتبط با دستگاه رسمی دیپلماسی کشور نیست، بلکه به نحوی مرتبط به تمام سازمان‌ها و نهادهای داخلی است؛ بر این اساس، سیاست همسایگی، سیاست کلانی است که منافع کوتاه‌مدت و بلندمدت کشور را در بر می‌گیرد. بنابراین، مبانی و مفاهیم پایه سیاست همسایگی و گفتمان همسایگی در سیاست خارجی کشورمان بر دو محور استوار است؛ محور نخست آنکه از درون‌مایه دینی از جمله وحدت اسلامی، تقریب مذاهب اسلامی، جلوگیری از تلاش‌های تفرقه‌افکنانه دشمنان، حمایت بشردوستانه، دفاع از مظلومین و دیگری از حوزه تمدنی و دولت‌ـ‌ملت‌‌ها که با احترام به همسایگان، ارتباط با فرهنگ‌ها و زبان فارسی به عنوان عامل همکاری‌های مشترک، نوروز باستانی، همگرایی سیاسی و امنیت شبکه‌ای و احترام به حاکمیت و استقلال کشورها تعریف و تبیین میشود.
برآورد این دو محور کلان، همسازی منافع ملی با سیاست همسایگی است. بنابراین، یکی از مهم‌ترین اهداف اصلی سیاست همسایگی، غیرامنیتی کردن روابط با کشورهای پیرامونی با گفتمان دوجانبه است. با توجه به تهدیدها (ایران‌هراسی و شیعه‌هراسی) و تحریم‌ها و همچنین دشمنی نظام سلطه و استکبار جهانی با جمهوری اسلامی ایران به دلیل الگوی مقاومت و نفوذ در منطقه، می‌توان روابط با کشورهای همسایه را به گونه‌ای تنظیم کنیم که خطراتی با حضور نظام سلطه از ناحیه این کشورها یا سازمان‌های منطقه‌ای، متوجه کشورمان نشود. اگرچه اجرای سیاست همسایگی با برخی کشورهای پیرامونی شاید دشوار به نظر برسد، اما به تدریج می‌توان این سیاست‌ها را اجرایی کرد یا به گونه‌ای که احتمال سوءاستفاده سایر کشورها از طریق همسایگان به حداقل برسد و اختلاف و درگیری‌ها، بسیار کاهش یابد. بر این مبنا، کارکرد سیاست همسایگی بر اساس تحقق توافقات فی‌مابین کشورهای پیرامونی از طریق برقراری امنیت و تعاملات اقتصادی و شناسایی و استفاده از تمامی ظرفیت‌ها به منظور برقراری ثبات در منطقه و مرزهاست و لازمه اجرای موفق آن، بهره‌گیری از روابط دوجانبه با کشورهای پیرامونی، منطقه‌ای و همچنین بهره‌گیری از سازمان‌های همسو بر اساس توافقات صورت گرفته به منظور حل و فصل اختلافات احتمالی اعم از اختلافات مرزی، قومی، عقیدتی و غیره است. پس، امنیت ایران نمی‌تواند مستقل از امنیت همسایگانش باشد. بنابراین، بستر گسترش فرهنگی که شرایط سیاست همسایگی ایران اسلامی را فراهم می‌کند، مستلزم محیطی آرام با حداقل تنش‌ها و حداکثر تعاملات دوجانبه است.
یکی از موانع ساختاری مهم در ایجاد سیاست همسایگی، تعارضات ساختاری در محیط پیرامونی کشورمان و دخالت‌های قدرتهای فرامنطقه‌ای است. تاریخ گواه است که مشخصه تاریخی ایران، فرهنگ است و ایرانیان طی چند قرن اخیر، هیچ‌گاه آغازگر جنگ نبوده‌اند. اما، منطقه پیرامونی ایران بر اثر تعارضات ساختاری و مداخلات قدرتهای بزرگ همواره در تنش، جنگ و بی‌ثباتی بوده است. یکی از عوامل مهم مداخلات قدرتهای بزرگ در این منطقه، اولویت سیاست خارجی برخی از کشورهای منطقه بر توسعه روابط با قدرتهای متجاوزگر است و روابط‌شان تابعی از روابط با قدرتهای استعماری تعریف شده است. حاکمان این کشورها، بقای خود را در همراهی، همکاری و حتی سرسپردگی به قدرتهای خارجی می‌دانند نه به حمایت و پشتیبانی مردمی و تعاملات دوجانبه با کشورهای همسایه. لذا، قدرتهای بزرگ هم، سیاست مدارا و مساعدت را در برابر آنان پیشه می‌کنند. از یک سو، نگرش کاسب‌کارانه دولت‌های غربی به ایران و از سوی دیگر، سیاست‌های خصمانه آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران که به شیوه‌های مختلف از جمله از طریق برخی همسایگان علیه کشورمان اعمال میشود، مناسب است «سیاست همسایگی» ویژه‌ای از سوی ایران در تعامل با کشورهای همسایه طراحی و اجرا شود. سیاستی که کمربندی استراتژیک است؛ سیاستی واقع‌گرایانه که با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های داخلی و خارجی و هم‌جهت با سند چشم‌انداز، برنامه‌های توسعه، سیاست‌های کلی نظام و تضمین‌کننده ثبات و امنیت مرزها باشد و همچنین بر بنیاد حوزه تمدنی و حوزه نفوذ فرهنگی استوار باشد. در پایان می‌توان گفت که وجود همسایه، جبری تاریخی و جغرافیایی است که با اتخاذ سیاست همسایگی و از طریق پیوندهای امنیتی ـ اقتصادی و ایجاد شبکه‌ای تجاری بر اساس منافع متقابل، می‌توان اتحاد همگرایی منطقه‌ای را ایجاد کرد. بنابراین، سیاست همسایگی به عنوان راهبردی بلندمدت و راهکاری کوتاه‌مدت و همچنین به عنوان رویکردی تاثیرگذار برای سیاست خارجی کشورمان در مقابله با فشارهای سیاسی و بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی ایران است. اتخاذ این روش، نیازمند درایت و کیاست و البته هزینه است که در نهایت سود آن عاید سرمایه‌گذار میشود.
سایر اخبار این روزنامه
فتوایی در مخالفت با ساخت یک سریال تلویزیونی شرعاً جایز نیست
قاسم محبعلی در گفت‌وگو با همدلی مطرح کرد؛ ترامپ با سخنرانی خود نشان داد به دنبال تغییر حکومت در ایران نیست
«همدلی» ماجرای نحوه حذف یارانه‌بگیران در شهریور سال جاری را بررسی کرد دردسر یارانه برای اقتصاد
بازخوانی زندگی سردار داوود کریمی برگشت سر همان تراشکاری، اما محقرتر
برای اعتراض به حذف یارانه خود به دفاتر پیشخوان دولت مراجعه کنید
سیاست همسایگی و گفتمان همسایگی
عدالت شفافیت:ظرفیت بیمه‌ای
ماموریت دشوار روحانی در نیویورک
مدرسه در انتظار مهر
واکنش ساختار تصمیم‌گیری کشور به مطالبات اجتماعی
رخنه در جبریت‌ها
مثلث اتهام‌زنی علیه ایران یارکشی در نیویورک
گزارشی درباره نطق تاریخی «گرتا تونبرگ» در اجلاس زیست محیطی سازمان ملل فریادی برای نجات زمین
ولی الله شجاع‌پوریان فارغ از تعلقات همه بودند
واکنش تند ظریف به ادعای سه کشور اروپایی تکرار «طوطی‌وار»
ولی الله شجاع‌پوریان فارغ از تعلقات همه بودند
ماموریت دشوار روحانی در نیویورک
واکنش ساختار تصمیم‌گیری کشور به مطالبات اجتماعی
