ژوبین صفاری عبور از جهان بدون گفت‌و‌گو

حسن روحانی رئیس‌جمهوری کشورمان روز گذشته در حالی ایران را به مقصد نیویورک برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل ترک کرد که حدود 21 سال پیش در تاریخ 30 شهرویور 1377 رئیس دولت اصلاحات در این مجمع، ایده گفت‌و‌گوی تمدن‌ها را در سازمان ملل مطرح کرد. شرایط آن روز البته با دوره کنونی تفاوت‌های بسیاری دارد، اما شاید امروز بیش از گذشته به این ایده، نه در سطح بین‌الملل، که در داخل نیز به نمود عینی آن احتیاج داریم. در جهانی که گفت‏وگو تنها به عنوان یک هماوردی دیپلماتیک با ژست صلح‌طلبی استفاده می‌شود، سخن گفتن از صلح و تعامل با واکنش‌های منفی زیادی روبه‌رو می‌شود. بهانه‌های این رویارویی با گفت‏وگو و صلح البته آنقدر پیچیده است که انگار سخن از گفت‏وگو کردن را باید در پستوهای ذهن پنهان کرد. این کمبود البته تنها به فضای سیاسی و دیپلماتیک بین‏الملل معطوف نمی‌شود چنانکه در فضای داخلی جغرافیای کشورمان نیز خلا گفت‏وگو به معنای واقعی آن، یعنی برقراری ارتباط اندیشه‏محور و با رویکرد پذیرش آرای مخالف به شدت احساس می‌شود. در حالی که ایده گفت‏وگوی تمدن‌ها در مقابل تز و نظریه برخورد تمدن‌های ساموئل هانتینگتون مطرح شد و قطعاً باید توسط دانشجویان رشته‌های جامعه‏شناسی و علوم‏اجتماعی واکاوی شود، اما در روز نخست بازگشایی دانشگاه‏ها برخی دانشجویان رشته علوم‏اجتماعی دانشگاه علامه به خاطر وجود یک عکس در یک انجمن با هم به زد‏و‏خورد پرداختند تا طنز تلخ پایان گفتمان گفت‏و‏گو را در همین ابتدای سال تحصیلی شاهد باشیم. گو اینکه این دانشجویان در ادامه رویکرد سیاستمداران جهان که حالا بیشتر در سیطره راست‌های افراطی قرار گرفته است؛ رویکرد گرفتن زهرچشم به جای تعامل و گفت‏و‏گو را در پیش گرفته‌اند. این در حالی است که موضوع تعامل، صلح و گفت‏وگو در گفتمان دینی و تاریخی ما کم ریشه تاریخی نداشته و ندارد. از انجمن صفاخانه اصفهان که جهت مناظره و گفت‏وگوی ادیان و در صد‏سال پیش توسط بزرگانی چون حاج‏آقا نورالله نجفی‏اصفهانی تاسیس شد تا همین روز گفت‏و‏گوی تمدن‏ها که از صفحه تاریخ تقویم رسمی کشور حذف شد؛ همه برای تحقق صلح بود. با این همه، در دنیای امروز که بر مدار عبور از گفت‏وگو و استقرار گفتمان گردنکشی‏های قدرت‏طلبانه قرار گرفته است سخن از صلح و گفت‏وگو هرچند که ممکن است مانند گذشته مورد استقبال حاضران در سازمان ملل واقع نشود، اما قطعاً بی‏اثر در فضای گفتمانی جهان نخواهد بود. امروز چه در سطح بین‏الملل چه در سطح داخل و چه حتی در مناسبات اجتماعی خود نبودِ گفت‏وگو ضربه بزرگی به ساحت جامعه وارد کرده است. بی‌شک در جهان بی‏گفت‏و‏گو راهی جز نهادینه کردن گفتن و شنیدن توامان نداریم. موضوعی که بار مسئولیت آن بر دوش طبقات تاثیرگذار فکری دانشگاهیان و البته سیاستمدارانی چون رئیس‏جمهوری کشورمان است تا از هر فرصتی از جمله حضور در سازمان ملل متحد برای نزدیک شدن به گفتمان تعامل سازنده با جهان و یکدیگر استفاده کند.