روزنامه ایران
1398/06/23
تغییر آرایش در بازار نفت
عطیه لباف
خبرنگار
مجموعه تحولاتی در بازار نفت در حال وقوع است که به گمان تحلیلگران رفتار اوپک را به‌عنوان سازمانی که حدود یک‌سوم عرضه نفت جهان را تأمین می‌کند، در آینده تغییر خواهد داد. آیا آرایش نفتی اوپک تغییر پیدا می‌کند؟
تحولات سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام در روزهای اخیر صدرنشین اخبار انرژی جهان بود. از گزارش ماهانه تولید اعضای اوپک و احتمال کاهش تحریم‌های امریکا علیه نفت ایران گرفته تا ورود نخستین عضو خاندان پادشاهی سعودی در قالب وزیر انرژی عربستان به این سازمان. همگی این اتفاقات نشانگر تغییراتی مهم در بازار انرژی است. به نظر می‌رسد که اوپک و به طور کلی اوپک پلاس بزودی آرایشی جدی‌تر و تأثیرگذارتر در بازار نفت خواهد یافت.
اوپک پلاس که متشکل از کشورهای غیرعضو در این سازمان، اما شرکت‌کننده در توافق کاهش تولید است، می‌خواهد به این همکاری ادامه دهد. این موضوع را الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه می‌گوید. رویترز به نقل از او می‌نویسد: «اوپک و کشورهای غیراوپک همچنان در مورد تولید نفت با هم همکاری می‌کنند و این مسأله برای حفظ تعادل بازار بسیار اهمیت دارد.»
در این میان زمزمه‌های بازگشت نفت ایران از «راه عادی» در نتیجه کاهش تحریم‌های امریکا نیز موضوعی است که مورد توجه اوپک پلاس قرار دارد. یعنی این ائتلاف می‌خواهد که تعادل بازار حفظ شود، حال با افزایش تولید نفت ایران یا بدون این اتفاق. از این‌رو 24 کشور شرکت‌کننده در توافق کاهش 1.2 میلیون بشکه‌ای نفت خام اجلاس مهمی در پیش روی خود دارند و برای آن روز در حال بررسی بازار و احتمالات هستند.
آیا جهان به نفت خام سنگین ایران نیاز دارد؟
اظهارات مبهم اخیر ترامپ درباره احتمال کاهش تحریم‌های ایران در حالی عنوان میشود که نهادهای بین‌المللی از کاهش تقاضا برای نفت اوپک در سال آتی میلادی گزارش می‌دهند. بازار جهانی نفت خام با مازاد عرضه مواجه است و تقاضای چین برای انرژی به‌عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان جهان تحت تأثیر جنگ تجاری با امریکاست.
آمارهای اوپک نشان می‌دهد که تقاضا برای نفت خام در سه ماهه دوم سال‌جاری میلادی حدود 99 میلیون و 80 هزار بشکه در روز بوده است. سهم اوپک از عرضه جهانی نفت خام نیز در 3 ماهه دوم سال 2019 تقریباً 29 میلیون و 970 هزار بشکه در روز بوده و عرضه غیراوپک هم 68 میلیون و 610 هزار بشکه در روز گزارش شده است. بخش دیگری از گزارش‌های این سازمان نشان می‌دهد که اوپک بجز در ماه اوت (مرداد-شهریور) که 29 میلیون و 741 هزار بشکه در روز تولید نفت خام داشته، از سال 2016 تاکنون روندی نزولی را در مجموع تولید خود تجربه کرده است. به طوری که در سال 2017 اوپک میانگین 32 میلیون بشکه در روز نفت خام تولید می‌کرده است.
با این حال اوپک در تازه‌ترین گزارش ماهانه خود پیش‌بینی کرده که روند کاهشی تقاضا برای نفت خام اعضای این سازمان ادامه خواهد یافت. در همین حال آژانس بین‌المللی انرژی نیز در تازه‌ترین «گزارش چشم‌انداز کوتاه مدت» پیش‌بینی می‌کند که در نیمه نخست سال ۲۰۲۰ میلادی تقاضا برای نفت خام اعضای اوپک روزانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه کاهش می‌یابد. بر اساس این گزارش احتمالاً در 6 ماه ابتدای سال آتی میلادی تقاضا برای نفت خام اعضای اوپک به ۲۸ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز می‌رسد.
البته اگر فرض کنیم که امریکا و چین به یک توافق تجاری می‌رسند، شرایط متفاوت خواهد شد. چراکه در شرایط کنونی اقتصاد چین پیش‌بینی‌ها برای تقاضای نفت را کاهش داده‌اند. اما با فرض این وضع جاری، کاهش تحریم‌ها علیه ایران به اعتقاد کارشناسان می‌تواند یک پیام داشته باشد؛ «آن هم جدی شدن تقاضا برای نفت خام سنگین ایران که نفت خام سبک امریکا نمی‌تواند جای آن را پر کند.» تاکنون به‌طور رسمی از سوی ایران و امریکا اظهاراتی رسمی در مورد کاهش تحریم‌های نفتی مطرح نشده است اما روزنامه دیلی‌بیست در گزارشی مدعی شد ترامپ فعالانه پیشنهاد فرانسه مبنی بر راه‌اندازی خط اعتباری را بررسی می‌کند و از این طرح استقبال‌هایی نیز شده است. اصول این خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری برای ایران برپایه صدور معافیت تحریمی برای فروش نفت ایران از سوی امریکا استوار است.
بازآرایی اوپک در آستانه تصمیمات جدید
اوپک گزارش ماه سپتامبر خود را اواخر هفته گذشته منتشر کرد، یک روز پس از آن نیز نشست کمیته وزارتی نظارت بر توافق تولیدکنندگان عضو و غیرعضو اوپک در ابوظبی برگزار شد. نتیجه بررسی‌های کمیته این بود که پایبندی به توافق برای کاهش داوطلبانه تولید نفت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک همچنان در سطح بالایی قرار دارد و این رقم در ماه اوت ۱۳۶ درصد بوده است.
اما مهم‌تر از موضوع پایبندی کشورها به توافق کاهش تولید، ورود شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان به تصمیم سازی‌های نفتی در دیدارهای آتی اوپک بود. بازآرایی وزرای اوپک با شخصیت‌های سیاسی موضوع مهمی است که از آغاز دگردیسی این سازمان خبر می‌دهد. البته وزیر نفت جدید عربستان در حاشیه بیست و چهارمین کنگره جهانی انرژی تأکید کرد که توافق اوپک و غیراوپک می‌تواند برای طولانی‌مدت پایدار بماند و به بازار نفت، خوشبین‌تر از گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) نگاه می‌کند. عبدالعزیز بن سلمان که بیشتر چهره‌ای سیاسی است تا اقتصادی، تصمیم دارد که برای کنترل بازار نفت با سایر اعضای این سازمان متحد باشد. اما از جشن «منشور همکاری اوپک و غیراوپک» در آینده نزدیک، خانواده بزرگ به‌نام OPEC plus و ماندن این کشورهای عضو و غیرعضو در کنار یکدیگر تا آخر عمر هم صحبت کرده که به نوعی بیانگر جدی‌تر شدن همکاری‌های اوپک و غیراوپک یا به عبارتی روسیه است. عربستان بزرگترین تولیدکننده نفت خام عضو اوپک از همکاری با دومین تولیدکننده بزرگ نفت خام غیرعضو یعنی روسیه بارها حمایت کرده و اکنون هم این هدف را جدی‌تر دنبال می‌کند.
این وزیر جدید سعودی که رویکردی درباره همکاری‌های نفتی با ایران دارد از بررسی احتمال بازگشت بخشی از نفت ایران به بازار می‌گوید و معتقد است که باید در هر شرایطی تعادل بازار حفظ شود. ریاض برای تأمین بودجه خود به نفت خام بالای 75 دلار نیاز دارد. اکنون قیمت نفت خام حدوداً بشکه‌ای 60 دلار است و سعودی نمی‌خواهد که این قیمت افت بیشتری داشته باشد. یکی از دلایل کاهش نفت خام از سوی این کشور نیز همین موضوع است.
عراق هم معتقد است که کشورهای اوپک پلاس باید قبول کنند و با این حقیقت کنار بیایند که ایران و ونزوئلا به بازارهای نفتی از «راه عادی» بازخواهند گشت. رویترز به نقل از ثامر الغضبان، وزیر نفت عراق می‌نویسد: «ایران به بازارهای نفتی بازمی‌گردد.»
درباره میزان صادرات نفت ایران از راه‌های غیرعادی و دورزدن تحریم‌ها تاکنون به‌صورت رسمی چیزی گزارش نشده است، وزیر نفت ایران ماه‌هاست که در این باره سکوت کرده و این سکوت باعث سردرگمی واشنگتن در شناسایی خریداران نفت ایران شده است.
کارشناسان معتقدند که با توجه به تحولات بازار نفت از تولیدات غیرمتعارف امریکا گرفته تا کاهش تقاضای چین و اتفاقات احتمالی که قرار است برای ایران در این بازار رخ دهد، نشست آتی اوپک داغ و مهم خواهد بود؛ نشستی در دسامبر ۲۰۱۹ در دبیرخانه اوپک در وین اتریش.
آغاز آرایش سیاسی در اوپک
فریدون برکشلی
رئیس دفتر مطالعات انرژی وین
تحریم‌های امریکا روی دو تولیدکننده مهم و بنیانگذاران اوپک یعنی ونزوئلا و ایران اثر داشته و عملا 7.5 میلیون تا 8 میلیون بشکه نفت خام اوپک را در هر روز از بازار خارج کرده است، ولی این موضوع تأثیر مثبتی بر ثبات بازار و تقویت قیمت‌ها نداشته است. در این خصوص، بحث« perception» یا عوامل روانی و استنباط یا برداشت بازار مطرح است. بازار جهانی نفت خام این را درک می‌کند که امریکا می‌تواند با یک تصمیم در مورد کاهش مرحله‌ای تحریم‌های نفتی و یا لغو آن حجم زیادی از نفت خام سنگین و نیمه سنگین را که خصوصاً در حال حاضر بازار به آن سخت نیازمند است، طی فقط چند روز وارد بازار کند. این عامل روانی یا «perception» در بازار نفت در واقعیت تأثیری بیش از عرضه واقعی نفت دارد. بازار در آرامش و اطمینان کار می‌کند. معامله گران از ظرفیت ۷-۸ میلیون بشکه‌ای نفت اطمینان دارند و تمایلی به عملیات و خرید و فروش کاغذی و معاملات آتی ندارند. این را وزیر نفت جدید عربستان، بهتر از تمامی وزرای عضو کمیته مشترک وزارتی نظارت بر بازار اوپک پلاس می‌فهمد. البته با آمدن شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان به عنوان وزیر انرژی سعودی از یک سو و الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه از سوی دیگر، اوپک نسبت به سال‌های گذشته بسیار سیاسی‌تر خواهد شد. شرایط امروز اوپک و بازار نفت تداعی کننده دهه ۱۹۸۰ میلادی است که وزرای نفت سیاسی‌ترین وزرای کابینه‌های کشورشان بودند. وزرای نفت از وزرای خارجه کشورهایشان هم سیاسی‌تر و بین‌المللی‌تر بودند. در واقع اوپک جمع ارشدترین دیپلمات‌های نفتی جهان بود. در دهه‌های بعد نوبت تکنوکرات‌ها و وزرای بازارشناس شد. بنابراین باید با حضور وزرایی مانند نواک و عبدالعزیز بن سلمان، انتظار افزایش تعاملات سیاسی بیشتری را در اوپک پلاس داشت. تحریم‌ها از زمان جنگ تحمیلی صدام و تحریم‌های متعدد امریکا علیه اعضای مختلف اوپک مانند عراق، لیبی، ونزوئلا و ایران بارها در صحن اوپک مطرح شدند ولی اوپک و عربستان هرگز زیر بار گشودن بحث تحریم در اوپک نبودند. از این رو آمدن شاهزاده عبدالعزیز در کابینه موضوع بسیار مهمی است. ضمن آن‌که انتظار بازگشت دیپلمات‌های نفتی و وزرای بسیار سیاسی به صحن اوپک پلاس زیاد است.
وزن بشکه‌های نفت ایران در بازار
نرسی قربان
کارشناس بین‌الملل انرژی
بازار جهانی نفت خام تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله افزایش تولید و صادرات نفت شیل امریکا، کند شدن رشد اقتصاد جهان در نتیجه جنگ تجاری امریکا و چین و کاهش احتمالی تحریم‌های امریکا علیه ایران قرار دارد. از این‌رو نمی‌توان نگاهی تک‌بعدی به وزن بشکه‌های نفت ایران که احتمال معاف شدن آنها از تحریم‌ها وجود دارد، داشت. برای مثال اگر در تقابل امریکا و چین بر سر تعرفه‌های تجاری تغییری ایجاد نشود، ممکن است با ایجاد خط اعتباری 15 میلیارد دلاری ایران و اروپا و معافیت بخشی از صادرات نفت ایران، شاهد کاهش قیمت‌های جهانی نفت خام باشیم. اما در غیر این صورت افزایش صادرات ایران و آن هم از نوع فروش آتی تأثیر چندانی بر قیمت‌ها نمی‌گذارد. چراکه چین، موتور تقاضای جهانی نفت است و میزان رشد اقتصادی این کشور اهمیت زیادی در تعیین شرایط عرضه و تقاضای بازار دارد. البته استقبال از فروش آتی نفت ایران نیز با توجه به بهره‌ای که به آن تعلق می‌گیرد، محل بحث است و تاکنون هم مقامات نفتی واکنشی رسمی به آن نشان نداده‌اند. اما در طرحی که توسط فرانسه تدارک دیده شده، صحبت از 700 هزار بشکه نفت ایران است و این موضوع موجب شده تا اوپک پلاس در روزهای اخیر تحولات 6 ماه آینده بازار را بررسی کند. انتظار می‌رود که با هر تغییری در میزان تولید و صادرات نفت ایران، اوپک عاقلانه موضوع را بررسی کند و تصمیمی بگیرد که تعادل در بازار جهانی نفت خام حفظ شود.
سایر اخبار این روزنامه
خزانه ملی‌مان در‌حوزه موسیقی تعزیه است
مرا به نشر اکاذیب متهم کردند وقت دفاع دهید
سرنوشت رستاخیز پس‌از انتشار نسخه قاچاق چه خواهد شد؟
تدبیر برای ثبات اقتصادی
نقشه راه دو سال پایانی
آقای پناهیان مصداق دغدغه خود نشوید
امضای الکترونیک جایگزین مهر پزشکی میشود
تغییر آرایش در بازار نفت
توافق علیه قاچاق مواد مخدر و افراط گرایی
داستان بولتون
پای ما لنگ است و منزل بس دراز!
دولت رویه فعلی را ادامه دهد
خود ویرانگری قطبی کردن
فروغ دیپلماسی غروب تندروی
همسایه‌گرایی راهبرد عبور از تحریم
