روزنامه ابتکار
1398/05/27
پاتک راهبردی و فعال یمن به قلب ریاض
صادق پیرزادنیا*- حمله پهپادی انصارالله یمن به عمق خاک عربستان و به مراکز نفتی این کشور«آرامکو» در جنوب شرق ریاض خبری فوری بود که سریع بر روی تلکس خبرگزاریهای جهان و بهویژه خاورمیانه قرار گرفت و اتحادیه عرب را که پس از بهار عربی در انفعال و انزوا قرار داده در شوک عجیبی فرو برد.اتحادیه عرب پس از این استراتژی راهبردی یمن شاید از خواب عربیاش بیدار شود و طرحی نو دراندیشد.همان گونه که از نامش پیداست سازمانی است بینالمللی که به برقراری صلح و ثبات بین کشورهای عربی کمک میکند در گستره جغرافیایی خاورمیانه؛ بدان گونه که تاریخ ثبت کرده است جنگهای جهانی اول و دوم زمینهساز به وجود آمدن سازمانها و نهادهایی بودند که هرکدام به نوعی تلاش کردند تا به برقراری صلح و آرامش در منطقه حساس و استراتژیک خاورمیانه کمک کنند. بارزترین سازمان بینالمللی از این دست که در محدوده جغرافیایی مشرق اروپا در سرتاسر خاورمیانه گسترده شد و اکنون تمامی کشورهای عرب را «به استثنای سوریه» در بر میگیرد،اتحادیه عرب است.از جمله اهداف این اتحادیه تقویت روابط میان کشورهای عربی و گسترش همکاریها در حوزههای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است. در واقع اتحادیه عرب نخستین سازمان بینالمللی است که بین کشورهای عربی اسلامی و در سال۱۹۴۵ به ابتکار مصر تاسیس شد. طرح پیشنهادی مصر در اولین کنگره عربی از طرف اعضای حاضر یعنی مصر، عربستان، عراق، سوریه، لبنان، یمن و اردن امضا و تایید شد و به زودی به تصویب مقامات داخلی این دولتها رسید. از آنجا که قرارداد تشکیل اتحادیه، الحاق سایر دول عرب را نیز به اتحادیه پیشبینی کرده و برای آن تمهیداتی منظور کرده بود، دیگر دولتهای عرب که به بعد از جنگ جهانی دوم به استقلال رسیدند نیز یکی بعد از دیگری بدان پیوستند. در حال حاضر اتحادیه عرب تمام کشورهای عربزبان شامل «۲۱کشور از آسیا و آفریقا و سازمان آزادیبخش فلسطین» را در بر میگیرد و مشهورترین سازمان بینالمللی خاورمیانه است که۲۲کشور عضو در این اتحادیه جمعیتی حدود۳۲۰میلیون نفر داشته و همچنین میانگین تولید ناخالص داخلی آنها۷/۸۹۰ دلار برای هر فرد که از هر کشور به کشور دیگر متفاوت است، دارند. مساحت کشورهای عضو اتحادیه حدود۱۳/۵میلیون مترمربع است. در بُعد جغرافیایی کرانه غربی آن رو به اقیانوس اطلس دارد و در شمال نیز به دریای مدیترانه منتهی می‌‌شود. در شرق هم، مجاور خلیج فارس و دریای عمان، دریای عرب و اقیانوس است. در یک بررسی اجمالی و شمای کلی میتوان گفت که در هفت دهه سپری شده از تاسیس اتحادیه عرب، تصمیمات و رویکردهای نه چندان موثر و کارآمد این نهاد تابعی از توازن قدرت و رقابت اعضا و سمتگیریهای کشورهایی به نسبت قدرتمند عضو آن بوده است. در کنار چالشها و رقابتهای تاریخی، منطقهای و سیاسی میان کشورهای عضو اتحادیه، مسائلی همچون پراکندگی جغرافیایی، سطح متفاوت توسعهیافتگی اقتصادی و سیاسی، سمتگیرهای متفاوت به سوی دو اردوگاه در دوران جنگ سرد و فقدان دموکراسی و ضعف جامعه مدنی در خود کشورهای عربی از دلایل عمده ناکامیهای اتحادیه عرب به شمار میروند. منشور تاسیس اتحادیه عرب که هرگونه موضعگیری درباره روندهای داخلی کشورهای عضو را قدغن کرده و نحوه دشوار تصمیمگیری و اجرای تصمیمها در این اتحادیه نیز از دیگر دلایل عدم موفقیت آن تلقی میشوند.
هرچند بحث پیرامون یک ساختار منسجم برای اتحادیه عرب، چگونگی تعامل کشورهای عربی و بررسی راهکارهای کمک به ملت فلسطین مهمترین بخش برنامه کاری سران عرب در اتحادیه بوده است، اما تا کنون گام عملی مهمی که این اتحادیه توانسته باشد در ارائه راهحل برای این مسائل بردارد مشاهده نشده که مثال ملموس و بارز آن نیز منفعل بودن این اتحادیه در قبال بهار عربی و خیزشهای جهان عرب و جهتگیریها و مواضع پارادوکس آن در ادامه این سبک و سیاق اتحادیه است.
در فلسطین که کمک به مردم آن از اصول تشکیل اتحادیه است، ادامه فعالیت شهرکسازی توسط رژیم منحوس اسراییل و نقض آشکار حقوق ملت فلسطین و دورنمای روند سازش اعراب و اسرائیل بخشی دیگر از چالشهایی است که امنیت جمعی اعراب را به طور جدی تهدید میکند و به نظر نمی رسد اتحادیه آماده اقدامی درخور در این راستا باشد. در خصوص انقلاب تونس در واقع اتحادیه عرب پیش از آن که بخواهد تصمیمی در موافقت یا مخالفت با آن اظهار و ابراز کند دچار نوعی حالت رخوت، شوک و سرگیجه شده بود. اما باز هم این برادر بزرگ بود که «بن علی» رئیسجمهور فراری تونس را امان و پناه داد و به همراه قطر سعی در مصادره انقلاب کرد.این اتحادیه از حمله ائتلافی ناتو به نیروهای قذافی و سرهنگ قذافی و برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز طرابلس حمایت کرد و نیز انقلاب لیبی را یک انقلاب واقعی توصیف کرد. در یمن اتحادیه عرب به تلاشی در جهت متقاعد کردن «علی عبدالله صالح» برای ترک قدرت دست زد. نه از سر همراهی با انقلاب بلکه برای حفظ مابقی ساختار حکومتی و نظامی یمن و جلوگیری از خارج شدن امور آن کشور از کنترل بود و پناه گرفتن روسای جمهور فراری یمن «صالح و هادی» در دربار عربستان بود که صالح توسط انصارالله کشته شد. نکته مهم این است که در هیچکدام از این وقایع و اقدامات شاهد مخالفت اتحادیه عرب با سیاستهای عربستان سعودی نیستیم که این خود شاهدی بر مدعای ما و فرضیه ما در تاثیرپذیری تصمیمات اتحادیه از سیاستهای حکومتهای مستبد و محافظهکار عرب است. ماهیت اتخاذ رویکردهای اتحادیه در قبال تحولات سوریه و بحرین نیز بسیار متناقض بوده و رهبران کشورهای عضو نیز اهداف متضادی را دنبال میکردند. بدین گونه بود که با آغاز ناآرامیها در سوریه، ایران بلافاصله از بشار اسد حمایت کرده و خواستار اتخاذ راهحل سیاسی برای این بحران شد. عربستان نیز در سوریه دست به مداخله زد و برای کنترل بحران بحرین نیز از نیروهای نظامیاش در سرکوب مخالفان استفاده کرد و اصولا از پذیرش تحولات بحرین به عنوان بخشی از بهار عربی امتناع و خودداری کرد. واضح و مبرهن است که اتحادیه عرب شوگردان عربستان و ناتو و دیگران بازیگران و کنشگران خاورمیانه و بهویژه ایالات متحده آمریکاست و اکنون پس از گذشت۶۹ سال از تاریخ تاسیس آن، بیشتر به یک فرعون مومیاییشده شبیه است تا یک نهاد و سازمان منطقهای پویا و این جای بسی تاسف و مایه شرمساری و خسران برای اتحادیه بدیمن و بدشگون عرب است.
* استاد دانشگاه و روزنامهنگار اصلاحطلب
سایر اخبار این روزنامه
ظریف در جمع خانواده‌های شهدا و آزادگان:
نباید در پس مقاومت شما پنهان شویم
جهانبخشمحبی نیا
حال نزار اقتصاد
رونق تولید راه حل مشکلات فعلی است؟
بحران چک‌های برگشتی
نشانه‌ای از اصلاح ساختار بودجه در مصوبه سران قوا وجود ندارد
وابستگی به نفت و نتیجه تحریم نفت
آیا اصولگرایان از رئیس سابق قوه قضائیه عبور خواهند کرد؟
زیر تیغ منتقدان
وزارت خارجه ایران روز گذشته میزبان گفت‌و‌گوهای هیئتی از انصارالله با چهار سفیر اروپایی بود
آیا مفاهیم توسعه، تولید و اقتصاد مقاومتی می‌تواند به ارزش‌های اجتماعی نسل جدید تبدیل شود؟
وزیر اطلاعات:
باید از دو قطبی شدن دانشگاه‌ها در دوران انتخابات جلوگیری کرد
توضیحات معاون اول قوه قضائیه درباره خروج متهمان از کشور
ممکن است فرد با ارائه وثیقه تعیین شده از کشور رفته باشد
پاتک راهبردی و فعال یمن به قلب ریاض
