روزنامه ابتکار
1398/05/23
«ابتکار» تاثیر هنر بر بازسازی روانی افراد آسیب‌دیده از بلایای طبیعی را بررسی می‌کند
هنر؛ مرهمی بر زخم‌های جانکاهفاطمه امین‌الرعایا
نوروز 98، ایام تلخی برای همه ایران بود. باران‌های سیل‌آسا شمال و شرق و جنوب کشور را درنوردید و بسیاری خانه و کاشانه‌شان را از دست دادند. شدت فاجعه آنقدر بالا بود که تمام کشور برای کمک به هموطنان بسیج شدند. اقلام اولیه تهیه شد، شرایط اسکان موقت آماده شد و... حالا حدودا 5 ماه از وقوع بحران می‌گذرد و حتی شاید بسیاری فراموش‌شان شده باشد که چند ماه پیش با دیدن فیلم‌ها و تصاویر مربوط به سیل چگونه متاثر شدند. حالا افرادی که گرفتار بحران بوده‌اند مانده‌اند و زندگی‌ای که از دست داده‌اند و زندگی‌ای که پیش رو دارند. حالا که تب و تاب ماجرا فروکش کرده، زمان مناسبی برای بازسازی روانی این افراد است، اما آیا هنر هم می‌تواند در این راستا ابزاری مناسب باشد؟
زلزله و سیل از آن دست بلایای طبیعی است که در مدت کوتاهی زندگی هزاران نفر را زیر و رو می‌کند. از دست دادن افراد خانواده، بی‌خانمان شدن و فشار روحی ناشی از روبه‌رو شدن با این بحران‌ها تاثیر بسیار زیادی بر سلامت روان افراد درگیر با این بحران‌ها برجای می‌گذارد. در چنین شرایطی پس از رفع نیازهای اولیه، باید به بازسازی آسیب‌های روحی افراد پرداخت. لیلا جعفری، روانشناس، درباره اهمیت توجه به نیازهای روانی افراد درگیر بحران در ماه‌های پس از وقوع آن به «ابتکار» می‌گوید: این موضوع از لحاظ روانشناختی قابل تحلیل و بررسی است. قطعا فردی که غافلگیرانه با بحران یا حادثه‌ای مثل بلایای طبیعی روبه‌رو میشود و در طی آن بخش اعظمی از زندگی خود را چه به لحاظ مادی و چه به لحاظ عاطفی یا به عبارت بهتر بخشی از تاریخ زندگی خود را از دست داده است، با آسیب‌های شدید روحی و روانی جدی‌ای روبه‌رو میشود و باید به آن توجه کرد. در این میان می‌توان از هنردرمانی هم کمک گرفت.
هنر و روانشناسی مکملی برای رفع آسیب‌های روانی
یکی از روش‌هایی که برای کاهش آسیب‌های روحی و بازسازی روانی که در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، هنردرمانی است. هنردرمانی انجام فعالیت‌های خلاق با استفاده از مواد و روش‌های هنری است. هنر درمانی یا روان‌درمانی هنری مستلزم توجه به نیازهای روانی بیماران، مثل نیاز به آزادی، اظهار وجود و آرامش است و بر همین اساس فعالیت‌ها و تولیدات هنری را نه به خاطر رویکرد زیبایی‌شناسانه آنها بلکه به دلیل نقش روانکاوانه و درمانگرانه‌شان مورد توجه قرار می‌گیرند. جعفری دراین‌باره می‌گوید: یکی از راهکارهای بازسازی روانی در افرادی که در معرض بحران‌های شدیدی مثل سیل و زلزله قرار گرفته‌اند، تلفیق هنردرمانی و روانشناسی است. روان این افراد در این ماجرا آسیب دیده و بازسازی این خسارت‌ها به علم روانشناسی نیاز دارد. هنر و فرهنگ هم قطعا می‌توانند در این راستا اثرگذار باشند. میزان آسیب هر فرد بنابر ظرفیت روانی او متفاوت است. گاهی ممکن است آسیب چنان باشد که فرد ارتباط خود را با دنیا کاملا قطع کند و به لایه‌های درونی خود فرو رود و اعتماد خود را به همه چیز از دست بدهد. در این شرایط هنر می‌تواند ابزاری مفید برای کمک به این فرد باشد.
او درباره تاثیر هنردرمانی بر کودکان نیز می‌افزاید: کودکان نمی‌دانند چگونه باید عواطف خود را به صورت کامل بروز دهند و مکانیزم‌های دفاعی آنها در چنین شرایطی معمولا مکانیزم‌های معیوب و ناکارآمدی است. بنابراین هنردرمانی و خصوصا تئاتردرمانی می‌تواند به این کودکان کمک شایانی برای ایفای نقش یک آسیب‌دیده کند تا این کودکان آسیب را بپذیرند و بتوانند با گذر از آن خود را بازسازی کنند.
در هنگامه رخ دادن بحران‌هایی مثل بلایای طبیعی ورود سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی چندان کارایی ندارد چون اولویت با برطرف کردن نیازهای اولیه مثل سرپناه، خوراک و پوشاک است اما آیا در ماه‌های پس از بحران حضور نهادهای فرهنگی، می‌تواند تاثیرگذار باشد؟ آیا ورود این نهادها بدون مشورت با کارشناشان روانشناس می‌تواند آسیب‌زا باشد؟ جعفری می‌گوید: مداخله بدون مشورت با روانشناسان می‌تواند آسیب‌زا باشد. روانشناسان می‌دانند چه زمانی باید مداخله کنند و چه زمانی صحبت کنند و می‌دانند چگونه همدلانه وارد مسئله شده و آن را حل کنند. این یک مهارت است و باید آموزش داده شود بنابراین باید دید ارگان فرهنگی که می‌خواهد به موضوع ورود کند، تا چه اندازه این مهارت را آموخته است. از سوی دیگر، اگر بخواهیم نیازهای افراد را طبقه‌بندی کنیم، نیازهای جسمی در درجه اول قرار می‌گیرند، تامین یک سقف، تامین جانی و مایحتاج اولیه از اهمیت بیشتری برخوردار است بنابراین در وهله اول ورود نهادهای فرهنگی و روانشناسان کمک چندانی به فرد آسیب‌دیده نخواهد کرد. بنابراین باید نیازهای اولیه سازماندهی شود. اما پس از گذشت چند ماه، زمان مناسب برای ورود نهادهای فرهنگی و روانشناسان فرا می‌رسد.
این روانشناس ادامه می‌دهد: در این هنگام پس از ته‌نشین شدن واقعه، بهترین زمان برای تغییر فراهم شده است. بنابراین این سازمان‌ها می‌توانند در این هنگام با کمک هنر در کنار روانشناسان به بازسازی روانی افراد کمک کنند.
تئاتردرمانی را جدی بگیریم
تئاتردرمانی یکی از شاخه‌های هنردرمانی است که تاثیر بسیار زیادی در بازسازی روحی افراد دارد. تئاتر چنان در کاهش هیجان‌های روحی تاثیرگذار است که حتی بازیگرانی که به صورت حرفه‌ای به آن می‌پردازند هم تاثیر آن را در زندگی شخصی خود احساس می‌کنند. اما تئاتردرمانی چیست؟ این روش، یک روش گروه درمانی است و در آن خصوصیات برجسته شخصیت، ارتباطات بین فردی، تعارضات و کشمکش‌های روانی و اختلالات احساسی و عاطفی توسط روش‌های مخصوص نمایش مورد مشاهده و بررسی قرار می‌گیرند. جعفری می‌گوید: تئاتردرمانی مفهومی بسیار گسترده و عمیق است. شاید در ظاهر فکر کنیم نقشی را می‌پذیریم و اجرا می‌کنیم و همه چیز تمام میشود اما در‌واقع در طول درمان، فرد اجازه دارد نقشی که می‌خواهد را انتخاب کند و به بخش ناخودآگاه‌شان دست یابند و برای مشکلات‌شان راهی بیابند. بنابراین تئاتردرمانی خصوصا در بخش آسیب‌ها می‌تواند تاثیرگذار باشد چون یکی از کارهای تئاتردرمانی، بازسازی وقایع است و فرد را در شرایط ایمن و در حضور افراد ایمن می‌تواند دوباره آن اتفاق تلخ را تجربه کند و از همان حادثه ایمن‌تر و سالم‌تر بگذرد.
این روانشناس درباره میزان استفاده از این تکنیک در مناطق بحران‌زده در کشور می‌گوید: نه فقط درباره سیل و زلزله بلکه درباره بسیاری از بحران‌ها مثل بیماری‌های صعب‌العلاج که خانواده‌ای درگیر آن میشود، حضور یک روانشناس یا تئاتردرمانگری که قطعا مهارت‌های روانشناسی دارد، می‌تواند شرایط را برای افراد تسهیل و فشار روانی حاکم را تعدیل کند. اما در جامعه نسبت به این موضوع به لحاظ فرهنگی آگاهی کافی وجود ندارد. مدیران ما هم در این بخش سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. ممکن است در برخی موارد مداخلاتی صورت بگیرد که به نظر من خودجوش است اما سرمایه‌گذاری فرهنگی از سوی مسئولان چندان دیده نمی‌شود.
در دنیا هنر وظیفه‌ای بیش از آرت یا سرگرمی دارد. بازسازی روانی افراد آسیب‌دیده با استفاده از هنرهای مختلف یکی از روش‌های مرسوم است اما به نظر می‌رسد هنوز نگاهی علمی به این موضوع از سوی مدیران بحران و همچنین برخی مدیران فرهنگی وجود ندارد و استفاده از هنر در مناطق بحران‌زده صرفا برای سرگرم‌سازی و پر کردن اوقات فراغت استفاده میشود، فارغ از آنکه هنر بسیار موثرتر از آن است که ما می‌اندیشیم.
سایر اخبار این روزنامه
زندگی سیاسی آیت الله محمدتقی مصباح یزدی مرور شد
شیخ منتقد
جلال خوش‌چهره
گفت‌وگو درباره ایران؛ شاید وقتی دیگر
پول ساخت‌وساز را یکجا می‌گیریم
اخذ سود از مابه‌التفاوت فروش یکجا
«ابتکار» تاثیر هنر بر بازسازی روانی افراد آسیب‌دیده از بلایای طبیعی را بررسی می‌کند
ایران رتبه چند خروج نخبگان از کشور را دارد؟
فرار مغزها، سرگشته میان آمارها و تعاریف
اقتصاد آزاد یا اقتصاد دولتی، کدام مطلوب شرایط کشور است؟
پای دولت در کفش خصوصی‌ها
آیا لندن به دنبال رفع توقیف نفتکش گریس 1 است؟
ضد و نقیض‌های یک جدال دریایی
در مورد جزئیات گام سوم فعلاً ترجیح می‌دهم که صحبت نکنم
توضیحات سخنگوی قوه قضائیه درباره متهم پرونده اخلال‌گران ارزی
نمی‌دانیم آقاخان کجاست!
محمدرضا تابش:
شورای نگهبان در بررسی صلاحیت‌ها، تحت تاثیر فشارهای فراقانونی قرار نگیرد
ظریف:
آمریکا در جایگاهی نیست که برای اقدامات دفاعی ما خطوط قرمز تعیین کند
موسویان:
کانال‌های معتبر ارتباطی و تغییر اطرافیان ترامپ راهکار حل تنش ایران-آمریکا است
