یک دین‌شناس بی‌همتا



سید کاظم موسوی بجنوردی
بنیانگذار و رئیس مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی


جمعی از اهالی علم و فرهنگ امروز شاهد برپایی مراسم نکوداشتی به همت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی و به میزبانی مرکز همایش‌های بین‌المللی رایزن خواهند بود؛ مراسمی که محور آن زندگی و آثار فتح‌الله مجتبایی است؛ اندیشمندی که از او به‌عنوان یکی از چهره‌های شاخص حوزه ادیان و فلسفه شرق یاد می‌شود.

از زمانی که استاد مجتبایی برای نخستین مرتبه قدم به مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی گذاشت نزدیک به 33 سال می‌گذرد و ما از افتخار همکاری مدوام ایشان در تمام این سال‌ها برخوردار بودیم. طی این چند دهه گاه ریاست بخش ادیان و عرفان را به عهده داشتند و گاهی هم ادبیات. البته زمان‌هایی هم بوده که همزمان هر دو حوزه را مدیریت کرده‌اند. بنابراین برای من و همکارانم نه تنها یک دوست قدیمی و عزیز به شمار می‌آید، بلکه بی‌اغراق می‌توانم تأکید کنم که حضور او در این مرکز از جمله افتخارات ما است. استاد مجتبایی را از نگاه علمی می‌توان مهم‌ترین فرد در زمینه دین‌شناسی در کل کشورمان دانست. در ارتباط با شبه‌قاره و هندوستان هم اغراق نیست اگر بگویم فردی بهتر از او نداریم؛ چراکه از مطالعات گسترده‌ای برخوردار است. او در حوزه ادبیات هم از چهره‌های شاخص به شمار می‌آید و بواسطه تخصص و تسلط بالا همواره علاقه‌مندان و فعالان عرصه ادبیات از نظراتش بهره‌مند می‌شوند.
همه نکاتی که می‌توان در باب تسلط استاد مجتبایی در چندین حوزه مختلف علمی مطرح کرد یک طرف و خصوصیات اخلاقی و شخصیتی او هم یک طرف. او مردی است به غایت بخشنده و عجیب فروتن. از سویی در میان حرف‌های او نمی‌توان به نکته‌ای رسید که مبنای علمی نداشته باشد و تمام کارهای او بر مبنای مطالعات و پژوهش‌های جدی و متکی بر منابع علمی معتبر هستند.
از همین رو شیوه علمی‌اش در تحقیقات هم می‌تواند نکات بسیاری برای جوانان داشته باشد. طی تمام این سال‌هایی که مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی مشغول فعالیت است بزرگان بسیاری با آن همکاری داشته‌اند که متأسفانه تعدادی از آنها هم‌اکنون در قید حیات نیستند؛ افرادی که از جمله ارکان مرکز دایره‌المعارف بودند و فقدان آنها زیان بزرگی برای عرصه‌های مختلف علم و فرهنگ‌مان به شمار می‌آید چراکه تکرار‌ناپذیر هستند. بزرگانی همچون ایرج افشار، عبدالحسین زرین‌کوب، عباس زریاب خوئی، عنایت‌الله رضا، شرف‌الدین خراسانی، محمدحسن گنجی سهمی جدی در ارتقای بخش‌های مختلف علم و فرهنگ‌مان ایفا کردند.
شاید استاد مجتبایی بیش از 92 سن سال داشته باشد با این حال همچنان اندیشه‌هایی نو در سر دارد که از آنها بهره می‌بریم. در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی قانونی حاکم است که بر آن اساس استادانی که به سن کهولت می‌رسند و به‌عنوان رئیس بخشی از مرکز مشغول فعالیت هستند به سمت مشاور عالی منصوب می‌شوند تا همچنان شانس بهره‌مندی از دانش و تجربیات آنان را داشته باشیم. استاد مجتبایی هم‌اکنون مشاور عالی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی است و به‌عنوان عضو شورای علمی هم فعالیت دارد. او الگویی بی‌مانند، نه‌تنها از جهت علمی، بلکه نمونه‌ای بارز از شخصی است که می‌تواند از جهت ویژگی‌های اخلاقی هم نمونه خوبی برای جوانان باشد.