روزنامه شهروند
1398/04/27
بدون سلبریتی پرطرفداریم
ریما محمدزاده| ریلیتی‌شوها در چند‌سال اخیر توانسته‌اند جای محکمی در تلویزیون باز کنند. یک پای ثابت پخش این برنامه‌ها شبکه افق است. این شبکه تلویزیونی با سرمایه‌گذاری ویژه‌ای در این ژانر برنامه‌سازی کرده و می‌توان گفت که تا حدی هم موفق بوده است. «خانه ما» یکی از نمونه‌های پرمخاطب از این دست برنامه‌هاست؛ مستندمسابقه‌ای که توانسته 2هزار خانواده را برای ثبت‌نام در فصل جدید خود مجاب کند. در برنامه «خانه ما» اعضای یک خانواده به صورت دسته‌جمعی مشارکت می‌کنند و برنده شدنشان وابسته به همکاری با یکدیگر است. خانواده‌ها در این برنامه با صرفه‌جویی به عنوان یک رکن مهم آشنا می‌شوند. این مستندمسابقه که کاری از خانه مستند انقلاب اسلامی است، به نوعی مروج سبک زندگی اسلامی-ایرانی و اقتصاد مقاومتی است. احسان عمادی کارگردان «خانه ما» است. او در ادامه با «شهروند» همراه شده و از ژانر مستندمسابقه، رویکرد تلویزیون در ستاره‌سازی و دلیل موفقیت برنامه‌اش گفته است. آقای عمادی؛ شما قبل از «خانه ما» تجربه ساخت چند مستند را داشته‌اید. برای شروع از این کارها بگویید.
بله. من سه فیلم مستند تاریخی ساخته‌ام. دو مورد از آنها قبل از نخستین تجربه کاری‌ام در مستندمسابقه «خانه ما» بود. تهیه‌کننده فیلم قبلی‌ام حسام اسلامی بودند که خودشان طراح و کارگردان فصل‌های نخست «خانه ما» هستند و پیشنهاد همکاری هم از طرف خود ایشان مطرح شد.
معمولا در اینجور مواقع پای یک برنامه خارجی در میان است. البته همکاران ما «خانه ما» را یک «فرمت ایرانی بین‌المللی شده» می‌دانند و حتی گفته شده که درخواست‌هایی برای کپیرایت این برنامه هم دریافت کرده‌اید. درست است؟
این را افشار تهیه‌کننده مستندمسابقه در نشست خبری فصل هفتم گفته‌اند. جزییات بیشتر را دقیق نمی‌دانم.
خب شما ژانر «خانه ما» را یک ژانر منحصربه‌فرد می‌دانید؟
نمی‌دانم به چه شکل توضیح دهم که سوءتفاهم ایجاد نشود. ببینید، به‌هرحال «ریلیتی شو» یا مستندمسابقه چیزی نیست که منحصر به ایران باشد و در ایران اختراع شده باشد. این ژانر، ژانری در برنامه سازی‌های تلویزیونی است که چند دهه است در جاهای مختلف دنیا وجود دارد. برنامه‌های مختلف و متنوعی هم در این حوزه ساخته شده. مثلا «بفرمایید شام» که از شبکه «من و تو» پخش شده که بازتولید یک برنامه خارجی است. اما ویژگی خاصی که در «خانه ما» وجود دارد و آن را کمی از عموم ریلیتی‌شوها در دنیا متمایز می‌کند، این است که برای شرکت‌کنندگان محدودیت گذاشته که در ذات خود جذابیت کش است. اما این‌که شما به آدمی 100میلیاردتومان پول بدهید و بگویید که در یک ساعت آن را خرج کند، احتمالا دیدنِ این ماجرا برای یک مخاطب جذاب باشد. دیدن این شکل از بریز و بپاش‌ها که ممکن است فانتزی و رویای هرکسی باشد، در ذات خودش جذابیت دارد. ریلیتی‌شوها خیلی از اوقات این کارها را انجام می‌دهند و سعی می‌کنند آدم‌ها را به فانتزی‌هایی در حوزه‌های مختلف ببرند. یعنی یکجوری آزادی بی‌حد و مرز در ریلیتی‌شوها وجود دارد. اما در «خانه ما» مسیر برعکسی را طی می‌کنیم و محدودیت می‌گذاریم. یعنی می‌گوییم «با رقمی محدود زندگی کن.» چالش ما در ساخت این برنامه همین است که چطور با این محدودیت جذابیت به وجود آوریم که ممکن است در نگاه نخست کسالت‌آور باشد. این ویژگی «خانه ما» تا حدی با معمول ریلیتی‌شوها در دنیا در تضاد است.
شما نمونه‌های خارجی‌ای دیده‌اید که تاحدی با «خانه ما» تشابه داشته باشد؟
من شخصا ندیده‌ام. تیم طراحی اولیه برنامه که‌سال 93 در خانه مستند با حضور افشار، اسلامی و رمضان پور تشکیل شد، چنین الگوبرداری‌ای را مدنظر قرار نداد و این اتفاق نیفتاد. یعنی ریلیتی‌شویی هدف قرار نگرفت که بخواهیم آن را بومی‌سازی کنیم. درواقع ما مشخصا از برنامه خاصی الگو نگرفتهایم که بخواهیم آن را ایرانیزه کنیم.
ژانر «مستندمسابقه» چه تفاوت‌هایی با «مستند» و «مسابقه» دارد؟ سوالم را این‌طور بپرسم که این ژانر نسبت به قالب‌های دیگر تاثیرگذاری بیشتری دارد؟
به نظرم ازجمله تفاوت‌های یک مستندمسابقه با یک مسابقه که برای خود من فرق مهمی است، این است که در مسابقه خیلی با کاراکتر آدم‌ها سروکار ندارید؛ مثلا مسابقه‌های محبوبی که در کشور خودمان ساخته شده را ببینید؛ از مسابقه هفته تا قوی‌ترین مردان. این مسابقه‌ها چالش‌هایی دارند که مخاطب با دیدن آنها سرگرم میشود. اما در مستندمسابقه شخصیت آدم‌ها اهمیت پیدا می‌کند. یعنی روش حل مسأله مهمتر از جواب نهایی و حل مسأله است؛ این‌که آدم‌ها چه فرآیندی را برای حل یا شکست مسأله طی می‌کنند. درواقع شما با مسابقه‌ای طرفید که دراماتیزه شده است. یعنی انگار کشمکش‌هایی بین شخصیت‌ها می‌بینید؛ جاهایی امیدوار می‌شوند و جایی شکست می‌خورند. عین یک نمایشنامه، داستان و فیلم سینمایی است که اتفاق‌هایی بین شخصیت‌ها می‌افتد. در مستندمسابقه جذابیت‌ها بیشتر از آن‌که بخواهد از چالش‌ها بیاید، از شناخت مخاطب از کاراکترها و درگیری‌هایش می‌آید. برای همین هم است که الزاما با دیدن یک قسمت با مستندمسابقه ارتباط نمی‌گیرید و لازمه ارتباط با آن رویت چند قسمت است. در مسابقه‌ای مثل قوی‌ترین مردان وقتی آدم‌ها بار سنگینی را می‌کشند، صرف دیدن آن کار جذاب است. اما در «خانه ما» لزوما این‌طور نیست. ممکن است خودِ کار جذابیت نداشته باشد. مثلا یک آدمی کنار خیابان نشسته و بلال می‌فروشد. اما وقتی شما بدانید که یک آدم استاد دانشگاه است و همسرش معلم است و این کار را به اصرار پسرش انجام داده است، آن موقع این موقعیت جذابیت پیدا می کند. یعنی این فرآیند جذابیت می‌آورد. ممکن است یک سری از این کاراکترها را اصلا دوست نداشته باشد. همه چیز مثل دنیای واقعی است. اینها اتفاق‌هایی است که معمولا در مسابقه‌ها نمی‌افتد و ما صرف رقابت آنها با یکدیگر را می‌بینیم.
سرمایه‌گذار اصلی «خانه ما» کدام نهاد است؟
این کار در خانه مستند انقلاب اسلامی تولید میشود. فصل‌های نخست آن صرفا از شبکه افق پخش می‌شد. سه فصل هم است که از شبکه نسیم پخش میشود. به خاطر ارتباطاتی که وجود دارد، همه تولیدات خانه مستند از شبکه افق پخش میشود. با توافقات و هماهنگی‌های صورت گرفته در چند فصل اخیر «خانه ما» از شبکه نسیم پخش شده است. فصل پنجم همزمان در شبکه افق هم پخش می‌شد. فصل قبلی اما بازپخش آن از شبکه افق پخش شد. الان شبکه اولی که آن را پخش می‌کند، شبکه نسیم است.
ملاک و معیار انتخاب خانواده‌ها برای حضور در این مستندمسابقه چیست؟
همین دوهفته پیش مسابقه انتخابی مشهد را داشتیم که خیلی مسابقه پرتراکمی بود و اصلا انتظار این مقدار مشارکت‌کننده را نداشتیم.
چه تعدادی؟
تقریبا 2هزار خانواده ثبت‌نام کرده بودند. ما با غربال اولیه 300مورد را انتخاب و با آنها مصاحبه کردیم. مهمترین ویژگی به نظر من این است که خانواده‌ها روحیه ماجراجویی داشته باشند. تصور خیلی از خانواده‌ها این است که چون صرفه‌جویی می‌کنند، می‌توانند در مسابقه شرکت کنند و از پس چالشهای آن بربیایند. اما چون برنامه ما صرفا یک مسابقه نیست و کاراکترها جلوی دوربین مهم‌اند، اهمیت دارد که راحت باشند و خانواده‌ای شیرین و دوست‌داشتنی باشند. این خیلی مهم است. معمولا ما در فرهنگ مذهبی و سنتی خودمان به حیا و مراقبت و پرده پوشی از شرایط خودمان اهمیت می‌دهیم. طبعا خانواده‌هایی که حریم شخصیِ سختی دارند و نمی‌خواهند روابط بین خودشان را بروز دهند، خانواده‌هایی نیستند که جلوی دوربین جذابیت داشته باشند. راحت بودن جلوی دوربین، داشتن روحیه ماجراجویی و نداشتن حریم شخصی سفت و سخت برای ما خیلی مهم است. در عین حال موارد دیگری هم هست: مثلا وقتی فرد سالمندی با خانواده زندگی می‌کند که جلوی دوربین رفتن برایش سنگین باشد. یا بچه کوچکی که نمی‌گذارد خانواده راحت جلوی دوربین قرار بگیرد.
و معیار انتخاب شهرها؟
تا الان اینجور نبوده که شهر خاصی را نرویم. بخشی از آن به آمار ثبت‌نامی‌ها بر می‌گردد. یعنی شهرهایی که تعداد ثبت‌نامی بیشتری دارند را در اولویت می‌گذاریم. در عین حال دل‌مان هم می‌خواهد که تنوع قومی و جغرافیایی هم در کارمان باشد. مثلا دل‌مان می‌خواهد فصل بعدی را در ساحل دریای جنوب برگزار کنیم؛ بندرعباس بوشهر یا حتی شهری مثل چابهار. البته هنوز به تصمیم نهایی نرسیدهایم.
آماری از میزان مخاطبان «خانه ما» گرفته شده؟ می‌توانیم از پیشوند «برنامه پرطرفدار» این برنامه استفاده کنیم؟
من شخصا آمار رسمی ندارم. اما چیزی که برای خود من جذاب بود، از فصل رشت که فصل نخستی بود که به «خانه ما» اضافه شدم، به محض آن‌که مردم دوربین را در بازار می‌دیدند که دنبال یک خانواده درحال حرکت است، می‌گفتند «خانه ماست؟ کی پخش میشود؟» این برای من خیلی عجیب بود و فکر نمی‌کردم که تا این حد برنامه را ببینند و نسبت به آن واکنش نشان دهند. از طرف دیگر، شبکه نسیم جزو شبکه‌های پرطرفدار تلویزیون است و این شبکه برای پخش مستندمسابقه علاقه نشان داده و برنامه هم در ساعت خوبی پخش میشود. خب اینها می‌تواند نشانه‌هایی باشد که مردم از برنامه استقبال کرده‌اند.
معمولا این‌دست از برنامه‌ها با محوریت یک یا چند سلبریتی ساخته میشود. این‌که فقط با مردم عادی «خانه ما» را بسازید، کار پُرریسکی نبود؟
این اتفاق برای من خوشایند است که برنامه‌مان بدون سلبریتی حرکت می‌کند. البته من مخالف سلبریتی نیستم و این سرمایه‌ای است که باید از آن استفاده کرد. اما در یک دهه اخیر اصولا قابلیت سلبریتی‌سازی در تلویزیون از بین رفته است. اما در میانه‌های دهه هفتاد و اوایل هشتاد مجریان مشهور تلویزیون مثل شهیدی‌فر، علیخانی، رشیدپور و حسنی سلبریتی شدند. اما الان کار به جایی رسیده که به جای سرمایه‌گذاری روی آدم‌هایی که بعدا تبدیل به یک چهره شوند، کار برعکس شده است: یعنی در برنامه‌ها از سلبریتی‌های حوزه‌های دیگر به‌عنوان مجری استفاده می‌کنند. درواقع دیگر خبری از سراغ چهره ناشناخته رفتن و تبدیل آن به چهره‌ای پرطرفدار نیست. در این شریط «خانه ما» بدون این‌که چهره‌ای در آن باشد پیش می‌رود. آدم‌های آن کاملا معمولی‌اند و جلوی دوربین میآیند. همه چیز خیلی عادی و روتین است. وقتی چنین برنامه‌ای توانسته دیده شود برای من خوشحال کننده است و نشان می‌دهد که این پتانسیل وجود دارد که برنامه‌سازهای تلویزیونی می‌توانند به آن فکر کنند. استفاده از سلبریتی هزینه زیادی را به برنامه تحمیل می‌کند. در یک دهه اخیر برنامه‌ای که توان سلبریتی‌سازی داشته باشد را ندیده‌ایم.
پس شما مهمترین تفاوت «خانه ما» با برنامه‌هایی مثل «خندوانه»، «برنده باش»، «کودک شو» و «دورهمی» را همین عدم تمرکز بر سلبریتی‌ها می‌دانید؟
بخشی از آن همین مورد است و بخش دیگر این است که ما خیلی سعی کردیم به واقعیت زندگی آدم‌ها نزدیک شویم. ما چه در تلویزیون و چه در سینما باید وجهی از نمایشگری داشته باشیم که برنامه جذابیت پیدا کند. معمولا شوها از واقعیت فاصله دارند. البته این چیز بدی نیست. اما برنامه «خانه ما» یک وجه آن مستندبودن است و این می‌طلبد که چهره واقعی‌تری را از آدم‌ها نشان دهیم. ما طراحی صحنه‌ای برای خانواده‌ها انجام نمی‌دهیم و آنها را گریم نمی‌کنیم؛ اصرار داریم که با ادبیات یومیه‌شان صحبت کنند.
و چه خبر از «خانه آقازاده‌ها»؟
این را باید از تهیه کننده برنامه پرسید.
به نظر شما ساخت نسخه‌ای از «خانه ما» که با محوریت چهره‌های سیاسی مشهور یا فرزندان‌شان پیش می‌رود، نوعی ستاره‌پرستی نیست؟
حرف شما درست است. به‌هرحال ما در این چند فصل هم پیشنهادهایی برای همکاری با سلبریتی‌ها داشته‌ایم که همیشه مقاومت کرده‌ایم. اما سلبریتی سیاسی داشتن جذابیتی بیرون از بقیه سلبریتی‌ها دارد که ممکن است جاهایی با جهت‌گیری کلی برنامه ما انطباق داشته باشد. البته من به شخصه معتقدم که این کار هدف دور از دسترسی است و به این راحتی‌ها محقق نمی‌شود. اما برای خودم چیز جذابی است که مثلا برویم و خانه شخصی یک پسر وزیر را نشان دهیم یا او را ببینیم که کنار خیابان بلال می‌فروشد.
تاکید بر ترویج سبک زندگی ایرانی-اسلامی یکی از شعارهای این برنامه است. این ماجرا چقدر برای شما محدودیت ایجاد کرد؟
این شعار نه. راستش را بخواهید ما در تولید و پخش برنامه‌ها محدودیت‌هایی داریم که دست و بال آدم را می‌بندد. اما صرف این شعار محدودیتی برای ما ایجاد نکرد. چون من فکر می‌کنم این چیزی است که در خانواده‌های ما هست. همه ایرانی‌اند و اغلب هم با دُزهای مختلفی از ارزش‌ها زندگی می‌کنند.
و سوال آخر این‌که: شما دلیل تأخیر در پخش فصل هفتم را یک سری از سوءتفاهم‌ها مطرح کرده‌اید. این سوءتفاهم‌ها چه چیزهایی بوده؟
این را به نظرم از تهیه کننده بپرسید بهتر است.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) جنگ رسانه‌ای در فضای موشکی (کيهان) پیام صریح ایران به جنگ‌طلبان صهیونیست (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
آشنایی با خانواده 18 نفره روحانی 37 ساله
ابهامات پرونده هرروز بیشتر میشود
غیر از پراید هیچکس مقصر نیست؟
بدون سلبریتی پرطرفداریم
چالش لباس کهنه از مریل استریپ تا میترا حجار
پایان 15سال دوری دبیر
نجات 17 هزار اصله درخت در سال توسط وزارت علوم
دوباره عراق و بحرین مزاحمان همیشگی
راهزنانی که مدعی شدند
گیس‌‌فروشان بازار اکستنشن!
یک بازدید متفاوت
«انتقام‌جویان: پایان بازی» در مرز رکوردشکنی
از ساخت مناره تا خراب کردن دیوارهای بم
جرقه‌ای کوچک آتش به جان طبیعت می‌اندازد
فرصتی برای جذب گردشگر و انسجام ملی
چرا چک‌های صیاد هم مشکلی از مردم حل نکرد؟
صفحه شهرونگ
حق زنان از یک جام‌جهانی خیلی بیشتر است
IRIB یا صداوسیما؟
هزار و ۶۸۶ حادثه طبیعی بهاری!
