روزنامه فرهیختگان
1398/04/27
بریتانیای صغیر
برای اینکه بدانیم چه بر سر «بریتانیای کبیر» آمده است، احتیاج به رجوع به کتب تاریخی یا خواندن سرگذشت جنگ جهانی دوم نیست؛ حتی شاید نیاز نباشد که تحولات سال 2016 و همه‌پرسی ادامه عضویت بریتانیا در اتحادیه اروپا (برگزیت) را دنبال کنیم. پیگیری تحولات دو هفته گذشته بین آمریکا و بریتانیا، بخش مهمی از آنچه را که شاید در چندین کتاب هم یافت نشود، به‌خوبی روایت می‌کند. روزگاری درباره امپراتوری بریتانیا گفته می‌شد «خورشید هیچ‌گاه در امپراتوری بریتانیا غروب نمی‌کند.» حالا اما علاوه‌بر اینکه از آن امپراتوری خبری نیست، در نیمه‌جنوبی جزیره بریتانیا یعنی انگلستان اوضاع پیچیده‌تر از آن‌چیزی است که گمان میشود. آنها دیگر نه امپراتوری دارند و نه قرار است تا چند وقت دیگر عضوی از اتحادیه بزرگ اروپایی باشند. انگلیسی‌ها نگرانند و می‌دانند «هرکسی از هر حزبی وارد خانه شماره 10 شود متوجه خواهد شد که زندگی به‌عنوان یک کشور سایز متوسط دشوار خواهد بود.» آنها در دوراهی استعمار و مستعمره، ترجیح داده‌اند در برابر آمریکا چیزی شبیه یک مستعمره و دنباله‌رو باشند. استعفای سفیر بریتانیا در آمریکا، به‌خوبی این وضعیت را به تصویر کشید. نقطه شروع تقریبا دو هفته پیش یکشنبه (16 تیرماه) نشریه «میل‌آن ساندی» مجموعه‌ای از ایمیل‌های «سر کیم داروک»، سفیر انگلیس در آمریکا را منتشر کرد. افشای بخشی از این ایمیل‌ها که مکاتبات دوسال اخیر سفیر را دربرمی‌گرفت، در آمریکا سروصدای زیادی بر پا کرد. داروک در بخشی از این ایمیل‌ها شخصیت ترامپ را آنالیز کرده بود و همین خشم رئیس‌جمهور آمریکا را به دنبال داشت. او در این مجموعه ایمیل که به‌صورت محرمانه برای دفتر نخست‌وزیر انگلیس ارسال شده بود، رئیس‌جمهور آمریکا را بی‌منطق، متزلزل و ناکارآمد توصیف کرده بود. داروک به مساله ایران هم اشاره کرده و ناهماهنگی و آشفتگی سیاست آمریکا در برابر ایران را ناشی از «چنددستگی دولت کنونی آمریکا» دانسته بود. او همچنین گزارش‌ها درباره «درگیری‌ها و هرج‌ومرج در کاخ سفید» را تقریبا درست دانسته و نوشته بود رئیس‌جمهور آمریکا و اطرافیانش، کاخ سفید را «منحصرا ناکارآمد» و محل «چاقوکشان» کرده‌اند.بخش دوم ایمیل‌های سفیر انگلیس در آمریکا چند روز پیش منتشر شد. او در این ایمیل که تاریخ آن به سال 2018 و پس از درخواست بوریس جانسون، وزیر خارجه وقت بریتانیا از آمریکا برای ماندن در برجام بازمی‌گردد، نوشت که «... نیت دولت [آمریکا] این است که دست به یک خرابکاری دیپلماتیک بزند، ظاهرا به دلایل عقیدتی و شخصیتی (چون) این توافق متعلق به اوباما بود.» واکنش ترامپ افشای این ایمیل‌ها برای دونالد ترامپ که گمان می‌کند بهترین کسی است که می‌تواند درباره شخصیت افراد اظهارنظر کند، غیرقابل تحمل بود. ترامپ یک روز بعد در گفت‌وگو با خبرنگاران در نیوجرسی آمریکا در واکنش به افشای این ایمیل‌ها، گفت: «من طرفدار آن مرد نیستم و او به بریتانیا خدمت نکرده است. من هم می‌توانم چیزهایی را در مورد او (کیم داروک) بگویم اما به خودم چنین زحمتی نمی‌دهم.» اما ترامپ با این اظهارنظر آرام نگرفت و در همان روز سراغ توئیتر رفت و علاوه‌بر سفیر انگلیس، به ترزا می نخست‌وزیر نیز حمله کرد و نوشت: «من سفیر [بریتانیا در آمریکا] را نمی‌شناسم اما کسی در آمریکا او را دوست ندارد و درباره‌اش فکر خوب نمی‌کند. ما دیگر با او کار نخواهیم کرد... . من درمورد روشی که بریتانیا و نخست‌وزیر آن ترزا می برای مدیریت برگزیت در پیش گرفته انتقاد زیادی دارم. خودش [ترزا می] و نماینده‌اش همه‌چیز را به هم ریخته‌اند. من به او گفتم چطور باید برگزیت را انجام بدهد، اما او کار خودش را کرد.» ترامپ در ادامه همین توئیت نوشت: «خبر خوب برای بریتانیای دوست‌داشتنی این است که به‌زودی یک نخست‌وزیر جدید خواهد داشت. در سفر بسیار خوبی که ماه گذشته به آنجا داشتم ملکه بیشتر از همه به من احساس خوب داد.» قوانین دیپلماتیک چه می‌گویند؟ براساس قوانین دیپلماتیک، در‌حالت عادی رئیس و اعضای هیات‌های دیپلماتیک در کشور میزبان، دارای وضعیت «عنصر مطلوب» هستند. تا زمانی که وضعیت این دیپلمات‌ها از سوی دولت پذیرنده تغییر نکند، آنها می‌توانند در یک کشور همچنان فعالیت کنند. این وضعیت عادی است، اما بنابر دلایلی می‌تواند تغییر کند. به‌صورت کلی اگر سفرا و اعضای هیات‌های نمایندگی، اقداماتی همچون رفتارهای اجتماعی نامطلوب، نادیده‌گرفتن مقررات کشور میزبان و اقدام علیه امنیت و منافع کشور پذیرنده انجام دهند، در آن صورت دولت میزبان خواهد توانست با عنصر نامطلوب‌نامیدن دیپلمات‌های مقیم در این کشور، آنها را اخراج کند. برای پایان‌دادن به فعالیت یک دیپلمات در کشوری خاص، دو مسیر وجود دارد. به‌طور اصولی اعلان یک عضو دیپلماتیک به‌عنوان عنصر نامطلوب در مواردی به‌صورت علنی اعلان میشود که تنش‌هایی در روابط دو کشور وجود داشته باشد یا رفتار غیردیپلماتیک عضوی دیپلماتیک یا غیردیپلماتیک یک نمایندگی به این روند شدت‌بخشیده و به چنین عکس‌العملی منجر شده باشد.
درصورت عادی‌بودن روابط بین دو کشور چنانچه رفتار مغایر با شئون دیپلماتیک از یک عضو نمایندگی سر بزند، معمولا بدون سر و صدا و انعکاس موضوع در رسانه‌های گروهی، از رئیس نمایندگی خواسته میشود که از دولت متبوع خود بخواهد که عضو خاطی را فرا خواند و در این‌گونه موارد به‌طور محرمانه به نمایندگی مربوطه حتی اطلاع می‌دهند که رفتار مغایر با شئون دیپلماتیک چه بوده است؟
این عکس‌العمل می‌تواند در قبال تخلفات مکرر مقررات رانندگی، اعمال غیر‌اخلاقی، توهین به ماموران دولتی، سوء‌رفتار با همسایگان، سرقت، عدم پرداخت مال‌الاجاره، خسارت واردکردن به اشخاص ثالث یا مسائلی از این قبیل باشد. با توجه به اینکه این‌گونه اعمال ناشی از اقدامات و رفتار فردی یک دیپلمات است، قاعدتا با فراخواندن دیپلمات خاطی، مساله خاتمه یافته تلقی میشود و قضیه جنبه سیاسی پیدا نمی‌کند و معمولا دولت فرستنده نیز در قبال دیپلمات خاطی موضع سختی را اتخاذ می‌کند؛ ولی چنانچه اقدامات فرد مغایر با منافع ملی بوده و امنیت کشور پذیرنده را دچار مخاطره کند و از این اقدام تحت‌عنوان جاسوسی یاد شود یا اعمالی را علیه پناهندگان و معارضان کشور فرستنده در کشور پذیرنده انجام دهد، معمولا دولت‌ها در قبال به‌خطر افتادن امنیت و منافع ملی خود یا نادیده‌انگاشتن حقوق پناهندگان، بسیار حساس هستند و فرد مورد نظر را به‌عنوان عنصر نامطلوب اعلان کرده و چنانچه در مهلت مقرر از کشور پذیرنده خارج نشود، از وی سلب مصونیت کرده و وی را از کشور اخراج می‌کنند. در چنین وضعیتی کشور فرستنده دیپلمات نیز برای اینکه وانمود کند اعمال و رفتار دیپلمات مربوطه مغایر با شئون دیپلماتیک نبوده و مستحق عنوان عنصر نامطلوب نیست، به‌طور متقابل یک عضو دیپلماتیک کشور پذیرنده را در خاک خود به‌عنوان عنصر نامطلوب اعلان می‌کند. مورد متفاوت آقای سفیر اما در قضیه «کیم داروک»، سفیر لندن در واشنگتن، تقریبا همه‌چیز فرق می‌کند. بر‌خلاف خواست او، مجموعه ایمیل‌هایش افشا شد. این اتفاق که برخی رسانه‌ها از آن به‌عنوان یک نزاع جزئی یاد می‌کنند، برای ترامپ معنای دیگری داشت. او برای پایان‌دادن به ماموریت سفیر انگلیس در آمریکا، طبق روال دیپلماتیک عمل نکرد و تنها گفت حاضر به همکاری با او نیست. داروک نه عنصر نامطلوب خوانده شد که از آمریکا اخراج شود و نه پایان فعالیتش، خواست ترزا می، نخست‌وزیر انگلیس بود. با این حال مقامات انگلیسی تحت‌فشار دونالد ترامپ، داروک را ناچار به استعفا کردند. گفته میشود درخواست‌های اعضای کابینه بریتانیا که نگران روابط انگلیس و آمریکا بودند، او را مجبور به استعفا کرد. داروک بنابر نظر مقامات بالاترش، قبل از آنکه بمیرد دست به خودکشی سیاسی زد تا آمریکا از انگلیس راضی شود. ترامپ این رضایت را در آخرین توئیتش درباره سفیر انگلیس با دعای موفقیت برای داروک نشان داد. حمایت نخست‌وزیر از سفیر پس از افشای این ایمیل‌ها، سخنگوی وزارت خارجه بریتانیا در واکنش به انتشار این ایمیل‌ها تلویحا از اقدام سفیر بریتانیا در آمریکا حمایت کرد و گفت مردم از دیپلمات‌ها انتظار دارند بدون پرده‌پوشی و صادقانه ارزیابی‌شان را از کشور محل ماموریت گزارش کنند. به‌دنبال این موضع‌گیری، ترزا می،نخست‌وزیر بریتانیا که گزارش‌های داروک برای او ارسال می‌شده، به‌طور کامل از سفیر بریتانیا در آمریکا حمایت کرد. در بیانیه دفتر نخست‌وزیر بریتانیا آمده بود: «گرچه افشای این پیام‌ها اقدامی تاسف‌بار بوده است، ولی کیم داروک همچنان از حمایت ترزا می برخوردار خواهد بود.» چرخش کابینه به‌سمت ترامپ موضع‌گیری می، اما با موضع کابینه او خیلی متفاوت بود. او دومین قربانی برگزیت است و کمتر از یک هفته دیگر باید ساختمان شماره 10 خیابان داونینگ را ترک کند. اما در شرایطی که انتظار می‌رفت اعضای کابینه می، به حمایت از نخست‌وزیر و سفیر این کشور در برابر اقدامات آمریکا موضع‌گیری کنند، آنان در اقدامی قابل‌تامل، جانب دونالد ترامپ را گرفتند و خواستار برکناری سفیرشان در آمریکا شدند. در همان روزی که دونالد ترامپ به ایمیل‌های سفیر بریتانیا واکنش نشان داد، «لیام فوکس»، وزیر تجارت بریتانیا به آمریکا سفر کرده بود تا با مقامات این کشور درباره توافقات تجاری پس از برگزیت دیدار کند، اما «ویلبر راس»، وزیر بازرگانی آمریکا، نشست‌های برنامه‌‌ریزی شده با وزیر تجارت بریتانیا را تنها به این دلیل که احتمالا داروک نیز در آن حضور خواهد داشت، لغو کرد. شاید همین مساله باعث شد تا فوکس، به رادیو «بی‌بی‌سی» بگوید قصد دارد پیام «تاسف دولت بریتانیا را از طریق ایوانکا ترامپ (همسر ترامپ) به رئیس‌جمهوری آمریکا» منتقل کند. تاسف و عذرخواهی‌های انگلیسی‌ها محدود به وزیر تجارت این کشور نشد و «جرمی هانت»، وزیر خارجه بریتانیا که از او به‌عنوان یکی از بخت‌های اصلی جانشینی ترزا می نیز یاد میشود، در واکنش به محتوای ایمیل‌های هک شده، به‌جای حمایت از سفیر کشورش، به حمایت از آمریکا پرداخت و گفت: «شفاف می‌گویم درباره کاخ‌سفید و رئیس‌جمهوری ایالات متحده و رابطه بریتانیا با ایالات متحده به‌هیچ‌وجه با نوشته‌های سفیر هم‌نظر نیستم.» او حتی گفت: «ما معتقدیم دولت آمریکا تحت رهبری دونالد ترامپ نه‌تنها بسیار کارآمد بوده، بلکه بهترین دوست انگلیس در صحنه بین‌المللی است.» «دیوید کاگ»، وزیر دادگستری انگلیس نیز برای عقب نماندن از ماجرا، به‌رغم پذیرش این اصل که سفرا باید مشورت‌های صادقانه به دولت ارائه کنند، اظهارنظر سفیر انگلیس درباره ترامپ را شرم‌آور توصیف کرد. «تام توجندهات» رئیس کمیته پارلمانی، با نفوذ امور خارجه پا را فراتر از انتقاد به سفیر انگلیس گذاشت و گفت: «داروک قوانین دیپلماتیک را به‌طور جدی نقض کرده و هرکس رئیس او بوده [وزیر امور‌خارجه] هم باید پیگرد قانونی شود.» «نایجل فاراژ»، رهبر حزب دست‌راستی برگزیت و از دوستان رئیس‌جمهور آمریکا نیز گفته بود: «کیم داروک، سفیر انگلیس در آمریکا باید فورا اخراج شود.» فاراژ کسی است که پیش از پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری، به آمریکا سفر کرد تا از کمپین تبلیغاتی او حمایت کند. وی اولین سیاستمدار انگلیسی بود که پس از پیروزی ترامپ، بلافاصله راهی آمریکا شد تا این موفقیت را به او تبریک بگوید. استعفای تحمیلی اعضای کابینه ترزا می به‌خوبی می‌دانند که او دیگر نخست‌وزیر انگلیس نخواهد بود ولی آنان برای ادامه حیات سیاسی به‌ویژه در دوران پسابرگزیت نیاز ویژه‌ای به آمریکا دارند. از همین رو تلاش می‌کنند حتی شده به قیمت زیرسوال بردن حاکمیت ملی‌شان به نوعی خود را به ترامپ و آمریکا نزدیک کنند. برای کسانی که تاریخ بریتانیای کبیر و نقش این کشور در آمریکا را می‌دانند، این میزان عقب‌نشینی و کرنش در برابر آمریکا بی‌سابقه به شمار می‌رود. در بریتانیا اما کسی حداقل در این روزها به این تاریخ توجهی ندارد و معیار کسب رضایت ترامپ است. همین مساله نیز باعث شد با وجود حمایت ترزا می از داروک، او کمتر از سه روز بعد از افشای ایمیل‌ها ناچار به استعفا شود. این استعفای دستوری به‌خوبی نشان داد که بریتانیا تا چه میزان در برابر فشارهای آمریکا ناتوان است. اوج ضعف در برابر آمریکا پس از استعفای داروک را می‌توان در اظهارنظر ترزا می پس از انتشار این خبر یافت. می گفته بود: «از این مساله متاسف هستم که سفیر بریتانیا در ایالات متحده احساس کرده است باید از این سمت استعفا کند. مقام‌های رسمی باید قادر باشند مشورت کامل و رک و صریح بدهند.» مستعمره مستعمره سابق مهاجرت‌های اروپایی‌ها به قاره آمریکا از قرن 17 آغاز شد اما از بین تمام کشورهایی که وارد قاره آمریکا شدند، بریتانیایی‌ها توانستند در ایالت ویرجینیا و ماساچوست مستعمره تشکیل دهند و قدرت اقتصادی، قانونی، سیاسی و فرهنگی منطقه را به دست گیرند. مستعمره‌های بریتانیایی از جنوب آمریکا شروع و تا مناطق شمالی که امروزه کاناداست، گسترده شده بود. به این مناطق و ایالت‌ها مستعمرات سیزده‌گانه (Thirteen Colonies) می‌گویند. دولت بریتانیا برای تامین مخارج جنگ‌های استعمار و رقابت با قدرت‌های دیگر اروپایی ابتدا مالیات‌های تجارت بین این کشور و مستعمرات آمریکایی را بالا برد و سپس به‌طور فزاینده اقدام به دخالت و کنترل تجارت نسبتا آزاد بین بریتانیا و مستعمراتش در قاره آمریکا کرد. تجار و مستعمره‌نشینان که از پرداخت این مالیات ناراضی بودند، در سال 1776 دست به انقلاب زدند و استقلال پیدا کردند. چند قرن بعد و پس از دو جنگ جهانی، حالا به نظر می‌رسد این بریتانیا باشد که تبدیل به مستعمره آمریکا شده است. برای نسل آینده انگلیس، واژه «بریتانیای کبیر» بیشتر به یک شوخی تاریخی می‌ماند تا یک واقعیت سیاسی و جغرافیایی.
