جلوه ای ازجمال قرآنی چهره ای حق نماست، معصومه(س)

جواد نوائیان رودسری- ورود امام رضا(ع) به ایران، خیر و برکت فراوانی در پی داشت. بسیاری از سادات که تا پیش از آن برای حرکت به سمت این سرزمین در تردید و دودلی به سر می‌بردند و جز طبرستان و دیلمان جایی را برای زندگی و فعالیت امن نمی‌دانستند، راه ایران را در پیش گرفتند و با سکونت در گوشه و کنار این سرزمین پهناور و صاحب فرهنگ، به نشر آموزه‌های اهل‌بیت(ع) همت گماشتند. هر چند که ماجرای مهاجرت سادات و امامزادگان به ایران و تقابل عباسیان با آن ها، حوادث تلخ و غمباری را رقم زد، اما وفات و شهادت مظلومانه وابستگان خاندان پیامبر(ص)، باعث رغبت بیشتر ایرانیان به مکتب اهل‌بیت(ع) شد و ساکنان این سرزمین، صرف‌نظر از مذهب و دیدگاه‌های اعتقادی، به فرزندان رسول‌خدا(ص) علاقه و ارادتی باطنی و درونی پیدا کردند؛ ارادتی که طی یک هزاره، در دل و جان مردم ما ریشه دواند و ایران زمین را به پایگاه دلدادگان و شیفتگان مکتب اهل‌بیت(ع) تبدیل کرد. حضرت فاطمه معصومه(س)، خواهر امام رضا(ع)، یکی از امامزادگان ارجمند و بزرگواری است که ایران را به قدوم خود منور کرد و بارگاه ملکوتی‌اش در شهر مقدس قم، به زیارتگاه مشتاقان و خداجویان و پناهگاه دانشمندان و اهل تفکر تبدیل شد. امروزه باید قم را پایگاه و بلکه دژ مستحکم اندیشه‌ورزی و فقاهت شیعی بدانیم؛ مکانی که در آن بزرگانی تربیت یافتند که هر یک، نقشی کم‌نظیر در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام ایفا کردند. خجسته سالروز ولادت باسعادت کریمه اهل‌بیت(س)، حضرت فاطمه معصومه(س)، فرصتی مغتنم برای بررسی دوباره زندگی سراسر خیر و برکت آن بانوی بزرگوار و چرایی و چگونگی هجرت ایشان به ایران است؛ بانویی که با شنیدن خبر سخت گرفتن عُمّال خلیفه عباسی بر برادر بزرگوارش، حضرت امام علی بن موسی‌الرضا(ع)، بار سفر بست و راهی سرزمین ایران شد.
هجرتی غریبانه، اما با عزت
به نظر می‌رسد این هجرت تاریخ ساز، برخلاف آن‌چه شهرت یافته، غریبانه و در کمال مظلومیت بوده است. استاد «یوسفی غروی» در کتاب ارزشمند «موسوعةالتاریخ الاسلامی»، به بررسی چگونگی این هجرت، بر اساس اسناد و مدارک تاریخی پرداخته و معتقد است که آن‌چه درباره ورود حضرت معصومه(س) به قم، همراه با کاروانی مجلل و متشکل از بزرگان بنی‌هاشم، در برخی منابع تاریخی نقل شده است، صحت ندارد. این پژوهشگر برجسته تاریخ اسلام، در گفت‌وگویی با روزنامه خراسان تأکید می کند:«حضرت فاطمه معصومه(س)، با کاروانی عظیم و مجلل به قم نیامدند. کاروان ایشان، چنان که برخی روایت می کنند، شامل بزرگان بنی هاشم و موالیانشان نبود و در زمان ورود این بانوی بزرگوار به شهر قم، درگیری و جنگی هم روی نداده است. چنین ادعاهایی، صرفاً داستان است و واقعیت ندارد. آن چه از نظر تاریخی درست به نظر می رسد، این است که طولانی شدن سفر حضرت امام رضا(ع) از یک سو و از سوی دیگر، انتشار قصیده معروف «دعبل خزاعی»، که به قصیده «تائیّه» مشهور است، باعث بروز نگرانی در میان خانواده و دوستداران امام(ع) و زمینه ساز حرکت آن ها به سمت ایران و شهر مرو شد.»مورخان تقریباً متفق‌القول هستند که دلیل ورود کریمه اهل‌بیت(س) به قم، بیماری ایشان و نیاز آن حضرت به استراحت بوده است. این شهر، از هر لحاظ، برای میزبانی از بانوی کرامت، مناسب و آماده بود. شیعیان اشعری قم که نسب شان به «سائب بن مالک اشعری»، یکی از یاران مشهور «مختار ثقفی» و از شهدای قیام او می‌رسید، به استقبال حضرت معصومه(س) رفتند و میزبانی آن بانوی بزرگوار را برعهده گرفتند. مدت اقامت خواهر ارجمند امام رضا(ع) در شهر قم، طولانی نبود. آن حضرت که به دلیل بیماری و برای استراحت وارد این شهر شده‌بود، مدتی بعد، رحلت فرمود و به این ترتیب، حیات ظاهری‌اش به پایان رسید. اما حیات معنوی کریمه اهل‌بیت(س) در قم تداوم یافت و چنان که اشاره کردیم، برکات فراوانی برای مردم این خطّه و همچنین، سراسر ایران به همراه آورد. رحلت حضرت فاطمه معصومه(س) در قم و احترامی که قمیان و دیگر شیعیان برای ایشان قائل بودند، از یک سو و روایات و احادیثی که درباره مقام ارجمند این بانوی بزرگوار، از معصومین(ع) نقل شده است، از سوی دیگر، توجه و اقبال بیشتر شیعیان به شهر قم را در پی داشت. مناطق همجوار این شهر، به تدریج به مناطق شیعه‌نشین و تفکرات شیعی نیز به اندیشه غالب این نواحی تبدیل شد. مدتی بعد، شخصیت‌های برجسته‌ای همچون حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به این مناطق هجرت کردند و حضور آن ها، در نهادینه شدن فرهنگ و اندیشه شیعی در این نواحی، بسیار مؤثر بود؛ به طوری که کمتر از یک قرن بعد، علمای بنامی همچون «شیخ صدوق» از میان مردم این خطه برخاستند و بر ترویج تفکر اسلامی و فرهنگ اصیل شیعی، همت گماشتند؛ بزرگانی که اقدامات آن ها در پرتو برکت حضور کریمه اهل‌بیت(س)، باعث گسترش روزافزون آموزه‌های شیعه در ایران شد.