روزنامه فرهیختگان
1398/04/05
کنکوری‌ها؛ قربانی انحصار پذیرش پزشکی
«پزشک شدن» آرزوی بسیاری از دانش‌آموزان ایرانی است، آرزویی که اصلی‌ترین راه رسیدن به آن، عبور از سد کنکور است و همین شاهراه باعث شده صف‌های طولانی داوطلبان گروه علوم تجربی برای ورود به دانشگاه‌ها و تحصیل در رشته‌های مختلف پزشکی عمری 40 ساله و هم‌پای برگزاری کنکور داشته باشد. نه‌تنها هیچ‌گاه تحصیل در پزشکی جزء آرزوهای تاریخ‌مصرف گذشته داوطلبان نبوده و نیست بلکه طی بیش از یک دهه اخیر جمعیتی که خواهان نشستن بر صندلی کلاس‌های درس علوم پزشکی باشند نیز به شکل چشمگیری افزایش یافته است، به‌طوری که براساس آمار منتشرشده از سوی سازمان سنجش طی چند سال اخیر و به‌طور خاص سال 98، دوسوم داوطلبان ثبت‌نام‌کننده در کنکور مربوط به گروه علوم تجربی هستند و دو گروه علوم انسانی و ریاضی تنها یک‌سوم جمعیت کنکوری را شامل می‌شوند. به‌عبارت دیگر در کنکور امسال، ۶۳۷ هزار و ۹۴ داوطلب در گروه علوم تجربی، ۲۸۲ هزار و ۱۵۱ داوطلب در گروه علوم انسانی و ۱۶۴ هزار و ۲۷۸ داوطلب در گروه علوم ریاضی و فنی ثبت‌نام کرده‌اند، آماری که نشان‌دهنده تفاوت 400 هزار نفری بین طرفداران علوم تجربی با سایر گروه‌های آزمایشی است. به‌رغم بالا رفتن تب دکتر شدن بین کنکوری‌ها، اما درنهایت تنها 9 هزار نفر از جمعیت 600 هزار نفری می‌توانند خودشان را به دانشگاه‌های علوم پزشکی رسانده و در رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی تحصیل کنند، البته برای آموزش این 9 هزار نفر از تمام توان آموزش عالی یعنی دانشگاه‌های روزانه، آزاد اسلامی و پردیس‌ها استفاده میشود و در عمل تنها 1.5 درصد از داوطلبانی که در کنکور سراسری علوم تجربی ثبت‌نام کرده‌اند، شانس دکتر خطاب شدن را پیدا می‌کنند.تفاوت قابل تامل سرانه پزشک در ایران نسبت به دنیا محدود بودن ورودی دانشگاه‌ها برای داوطلبان تجربی درمقابل خیل عظیم داوطلبان درحالی است که اگر نگاهی به سرانه پزشک در ایران و مقایسه آن با دنیا داشته باشیم، باید بگوییم نه‌تنها باید ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته‌های پزشکی دچار تغییرات اساسی شود بلکه باید این مهم هرچه زودتر و پیش از اینکه کشور از لحاظ نیروی کار مورد نیاز در حوزه سلامت دچار مشکل شود، به مرحله اجرا برسد. براساس استاندارد جهانی باید به‌ازای هر هزار نفر، 3.5 پزشک در کشور وجود داشته باشد، اما این آمار در کشورمان در خوشبینانه‌ترین حالت به 1.6 می‌رسد؛ یعنی به‌ازای هر 10 هزار نفر ایرانی تنها 11 پزشک در کشور داریم، اما در کشورهای پیشرو این آمار به 30 تا 40 پزشک می‌رسد. همین تراز باعث شده کشورهایی مانند سوریه، تاجیکستان، قرقیزستان، ارمنستان و ازبکستان نیز وضعیت بهتری نسبت به ما در این زمینه داشته باشند و امروز به مرحله‌ای برسیم که برای رسیدن به نقطه مطلوب نیازمند تربیت حداقل 230 هزار پزشک و دندانپزشک باشیم. با نگاهی دقیق‌تر به وضعیت تربیت نیرو در حوزه پزشکی، باید بگوییم در حوزه سرانه پزشکان متخصص وضعیت اسفباری داریم، به‌طوری که سرانه پزشکان متخصص در ایران به‌ازای هر 10000 نفر، پنج پزشک است، اما در کشورهای پیشرو این رقم به 15 پزشک می‌رسد؛ از سوی دیگر تنها 40 درصد از پزشکان ایرانی متخصص هستند، آماری که در کشورهای توسعه‌یافته به 60 تا 80 درصد می‌رسد. این وضعیت در زیرشاخه‌های دیگر پزشکی مانند دندانپزشکی و داروسازی نیز به همین شکل است؛ چراکه سرانه این دو رشته پزشکی در کشور ما به‌ازای هر صدهزار نفر 33 و 20 پزشک بوده، اما در کشورهای توسعه‌یافته این آمار به بیش از 70 و 60 پزشک می‌رسد. کم بودن سرانه پزشک در کشور صدای برخی مسئولان را هم بلند کرده بود، به‌طوری که حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عضو کمیسیون برنامه‌وبودجه مجلس شورای اسلامی چندی پیش اعلام کرده بود: «سرانه تعداد پزشک در ایران نسبت به میزان استاندارد جهانی بسیار کم است تا جایی که کشورهای جنگ‌زده فلسطین و سوریه وضعیت بهتری در زمینه سرانه تعداد پزشک نسبت به ایران دارند.» البته کم بودن تعداد پزشکان به نسبت نیاز کشور تنها باعث ایجاد مشکلاتی مانند افزایش بعضا نجومی دستمزدهای پزشکان، ایجاد بازار انحصاری و درمقابل کاهش کیفیت خدمات درمانی شده است.
استفاده از همه ظرفیت دانشگاه‌ها، تنها راهکار رفع مشکلات سلامت کشور قطعا تنها راه برای رفع مشکلات موجود در حوزه سلامت تربیت نیروی انسانی مورد نیاز در بخش‌های مختلف پزشکی است، موضوعی که اصلی‌ترین متولی آن نیز دانشگاه‌ها هستند. درحقیقت تنها با افزایش سرانه پذیرش دانشجوی پزشکی می‌توان در درازمدت، عقب‌ماندگی کشور در این زمینه را جبران کرد؛ البته تحقق این مساله نیز منوط به آن است که ظرفیت پذیرش دانشجویان رشته‌های مختلف پزشکی به شکل چشمگیری افزایش یابد، یعنی اگر بتوانیم در طول یک سال ظرفیت پذیرش پزشکی را از 9 هزار نفر به 20 هزار نفر برسانیم که در شرایط فعلی و با نبود عزم جدی در مسئولان یکی از محالات در حوزه پزشکی محسوب میشود، باز هم 12 سال طول می‌کشد تا 240 هزار پزشک را تربیت کنیم؛ مساله‌ای که با توجه به روند پیری کشور و به‌تبع افزایش هزینه‌های سلامت، می‌طلبد که هرچه زودتر مسئولان مربوطه اقدامات لازم در این زمینه را انجام دهند. شاید مخالفان افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی در دانشگاه‌ها این‌طور عنوان کنند که دانشگاه‌های کشور با توجه به شرایط خاص آموزش پزشکی که نیاز به وجود آزمایشگاه، بیمارستان‌ها و... دارند، نمی‌توانند بیش از این دانشجوی پزشکی پذیرش کنند، اما قطعا برای این مساله راهکارهایی وجود دارد. یکی از آنها افزایش ظرفیت پذیرش پردیس‌های خودگران است، پردیس‌هایی که به‌رغم وجود متقاضی برای تحصیل در آنها، ظرفیت‌شان از سوی وزارتخانه متولی محدود شده است، از سوی دیگر می‌توان برای نهادها سهمیه بورسیه در نظر گرفت، چراکه بسیاری از نهادها ازجمله نیروهای مسلح، سازمان تامین اجتماعی و حتی نهادهای عمومی حاضر به پرداخت هزینه‌های تحصیل دانشجویان پزشکی به شرط خدمت در سازمان‌های متبوعه هستند. دانشگاه‌های خصوصی نیز یکی از ظرفیت‌های کشور برای تربیت نیروی انسانی در حوزه پزشکی محسوب می‌شوند که البته تا امروز به‌طور کامل مغفول مانده است و وزارت بهداشت تمایلی به تربیت نیرو از سوی این دانشگاه‌ها نشان نمی‌دهد. در کنار این راهکارها برخی منتقدان وضعیت موجود معتقدند در کنار «کاهش زمان تحصیل» و ارائه « آموزش‌های کوتاه‌مدت به پزشکان عمومی برای جبران کمبود نیروی متخصص» می‌توان آموزش پزشکی را به وزارت علوم سپرد تا از این طریق ظرفیت موجود در این وزارتخانه در اختیار تربیت نیروی پزشک قرار بگیرد، البته این طرح مخالفانی نیز دارد، اما بی‌تردید باید برای افزایش تعداد پزشکان در کشور فکر اساسی شود.
تداوم سیاست کاهش تربیت نیروی انسانی در حوزه پزشکی درحالی کشور با توجه به شرایط نامطلوب در ارائه خدمات پزشکی، نیازمند تربیت نیروی انسانی بیشتر در این حوزه است که در یک بازه زمانی شاهد کاهش ورودی دانشجویان پزشکی به دانشگاه‌ها بوده‌ایم و از سال 92 تا امروز نیز هیچ‌گونه تغییری در ظرفیت پذیرش رشته‌های علوم پزشکی ایجاد نشده است. از سوی دیگر نباید فراموش کرد که آموزش نیروی انسانی در حوزه سلامت از اختیارات وزارت علوم خارج بوده و تنها وزارت بهداشت است که در این زمینه تصمیم‌گیری می‌کند و در این میان نیز عده‌ای معتقدند این وزارتخانه با محدود کردن ظرفیت‌ها خود باعث ایجاد بروز مشکلات فعلی شده است. سیدحمایت میرزاده، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس یکی از افرادی است که این مساله را تایید کرده و گفته است: «تربیت پزشکان بنا به دلایل خاصی محدود شده است. بنده با جلوگیری از افزایش ظرفیت پذیرش رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی مخالف هستم، نوبت‌های چند ماهه، شلوغی مراکز درمانی و نبود متخصص در مناطق محروم ازجمله نشانه‌های کمبود پزشک در برخی مناطق کشور به شمار می‌رود.» یکی از نکات قابل‌تامل در بحث پذیرش دانشجویان پزشکی این است که در طول چند سال اخیر شاهد ریزش چشمگیر ظرفیت پزشکی در برخی رشته‌های مهم پزشکی نیز هستیم، چراکه ظرفیت رشته داروسازی در دانشگاه‌های روزانه از 690 نفر در سال 96 به 612 نفر در سال 97 رسیده و در کل نیز ظرفیت این رشته از هزار و 163 نفر در سال 96 به هزار و 88 نفر در سال 97 کاهش یافته است. این وضعیت در رشته دندانپزشکی نیز تکرار شده و ظرفیت دانشگاه‌های روزانه در این رشته از 904 نفر در سال 96 به 814 نفر در سال 97 رسیده، همچنین ظرفیت این رشته در پردیس‌های خودگردان از ۲۹۰ نفر در سال ۹۶ به ۲۶۱ نفر در سال ۹۷ کاهش یافته و در مجموع نیز شاهد کاهش ظرفیت این رشته از هزار و434 نفر در سال 96 به هزار و 299 نفر در سال گذشته بوده‌ایم. در مقابل، اما ظرفیت رشته پزشکی که البته همیشه به نسبت سایر رشته‌های پزشکی بیشتر بوده، افزایش یافته است؛ البته این افزایش در مجموع به یک درصد هم نمی‌رسد، چراکه ظرفیت رشته پزشکی در دانشگاه‌های روزانه از سه هزار و 498 نفر در سال 96 به سه هزار و 564 نفر رسید و درمقابل در پردیس‌های خودگردان ظرفیت از هزار و 210 نفر به هزار و 199 نفر کاهش یافت و ظرفیت پزشک تعهدی نیز از 610 نفر به 568 نفر رسید. با این حال در مجموع ظرفیت رشته پزشکی از پنج هزار و ۳۱۸ نفر در سال ۹۶ به پنج هزار و ۳۳۱ نفر در سال ۹۷ افزایش یافت؛ افزایشی که عملا هیچ تاثیری در وضعیت موجود نخواهد داشت. سرانه دندانپزشک به ازای ۱۰ هزار نفر در ایران و کشورهای گروه سرانه پزشک به ازای ۱۰ هزار نفر در ایران و کشورهای منطقه
