روزنامه خراسان

تحریم کالای خارجی ۱۰۸ سال قبل

پس از انقلاب مشروطه، در سال 1290ش. وزیر مختار ایران از دولت آمریکا درخواست کرد تا کارشناسانی را برای استخدام به منظور اصلاح امور مالی دولت به ایران اعزام کند. بر اساس قراردادی در آن دوران، مورگان شوستر به همراه چهار مستشار و خانواده‌هایشان وارد ایران شدند. این مسئله در تضاد با منافع روس و انگلیس بود. بنابراین در سال 1911م./1290ش. روسیه طی اولتیماتومی به ایران خواهان اخراج مستشاران آمریکایی از این کشور شد. هر چند عموم مردم و نمایندگان مجلس از مخالفان اولتیماتوم بودند ولی دولت از ترس اشغال ایران توسط روس ها، مجلس را منحل و مورگان شوستر را اخراج کرد. تابعیت حکومت وقت در انحلال مجلس، بازتاب هایی در ایران و شهر مشهد داشت که در این نوشتار بررسی می شود:
زنان در جریان اولتیماتوم
جالب است بدانید در جریان اولتیماتوم روسیه زنان نیز همگام با دیگر گروه‌ها جزو معترضان به روسیه بودند. پس از اولتیماتوم روسیه به ایران یکی از زنان در اجتماعی که در تهران شکل گرفته بود، برای احساسات حضار گفت: «خانم های عزیز! نترسید و جداً بکوشید تا پای اجنبی را از خاک پاک مملکت‌مان دور سازیم.» پس از آن زنان کوشیدند مصرف کالاهای روسی و انگلیسی را کاهش دهند و حتی به مغازه‌هایی که کالاهای خارجی می فروختند، با سنگ و چماق حمله می‌کردند و نیز سوار تراموای تهران نمی‌شدند به گمان آن که متعلق به روس‌هاست.
انجمن مخدرات وطن که توسط بانو آغابیگم در1328 ق. تاسیس شده است، تحریم کالاهای خارجی را اعلام کرده است. زیرا این انجمن در پایان یکی از راهپیمایی‌ها علیه اولتیماتوم روسیه، نامه‌ای به مجلس فرستاد و در آن نوشت:«قشون روس اقامت انداخته و انگلیس به غیر حق.... ما  را تهدید می کند.» بنابراین هدف انجمن مخدرات عبارت بود از: «دفاع از استقلال کشور»، «مخالفت با وام‌گیری خارجی»، «جلوگیری از خرید کالاهای اجنبی» و «تبلیغ کالای داخلی».[1] علاوه بر این‌ها، پس از حمله روسیه به ایران (که با توافق و رضایت انگلیس صورت می گرفت) فضایی شکل گرفت که در آن زنان برای انتقام گرفتن از دولت‌های اروپایی، به قهوه‌خانه‌ها می رفتند و از صاحبان این اماکن می‌خواستند تا مصرف شکر اروپایی را متوقف کنند و در غیر این صورت، قهوه‌خانه‌ها را ببندند. همچنین استفاده از کالسکه اروپایی را که بیشتر وسیله انتقال زنان بود تحریم کردند. روزنامه «ایران نو» در گزارشی از اقدامات زنان در تحریم کالاهای خارجی، آن را با عنوان «مردانگی زنان» ستوده است.[2]


تحریم و بایکوت امتعه روس
«مورگان شوستر» در کتاب «اختناق ایران» راجع به فعالیت‌های ضدروسی مردم ایران نوشته است: «از طرف علما و پیشوایان روحانی، حکم به تحریم و بایکوت امتعه روس و انگلیس شد، ایرانیان سواری تراموای تهران را که به سبک قدیم بود، به گمان آن که متعلق به روس‌هاست نیز ترک کردند. وزیر مختار بلژیک از این مقدمه برافروخته شده و اعتراضات بسیار، به وزارت خارجه ایران نمود، به جهت این که اداره تراموای، متعلق به یکی از ابناء وطن مشارالیه بود. تمام آن روز ترامواهای مزبور، خالی و بدون مسافر می‌گردیدند. جوانان و شاگردان مدارس و زنان، دسته‌دسته فضای خیابان ها را پُر نموده بودند. دریچه‌ها و شیشه‌های مغازه‌هایی که در آن، امتعه روسی نمایش داده و فروخته می‌شد، شکستند. سعی و مواظبت تامی نمودند که کسی چای نخورد، اگرچه چای هندوستان هم باشد. زیرا که اغلب چای‌های تهران از روسیه می آمد.[3]»
مشهد و اولتیماتوم
هرچند مجلس شورای ملی در آذرماه 1290 اولتیماتوم روسیه را رد کرد ولی نیروهای روسی  دخالت‌های بیشتری می‌کردند. مولف «تاریخ معاصر مشهد» ضمن بررسی واکنش مردم به اولتیماتوم روسیه نوشته است: «مردم مشهد در برابر تحرکات روس ها بیکار ننشستند. انقلابیون مشهد شامل گروهی از روحانیون، مجاهدین قفقازی و حتی مردم عادی، آماده پایداری و ایستادگی مسلحانه در برابر نیروهای روسی شدند. در این راستا یکی از روحانیون مشهد به نام «حاج شیخ مهدی سلطان المتکلمین» در اجتماع مردم مشهد در مسجد گوهرشاد، مفاد اولتیماتوم روسیه و همچنین فتوای آخوند خراسانی مبنی بر لزوم جهاد برضد روس‌ها را برای حاضران خواند که با واکنش شدید ضدروسی آنان مواجه شد. روس‌ها برای تضعیف مقاومت مردم مشهد، دست به کوشش های مختلفی زدند و از آن میان کوشیدند به صفوف روحانیون مشهد که در آن زمان حدود سه هزار نفر بودند نفوذ کنند اما توفیق نیافتند و تنها توانستند با رشوه دادن و فریفتن یکی از تجار مشهدی به محفل مشروطه خواهان نفوذ کنند.
صدور فتوای جهاد بر ضد روس ها از طرف آخوند خراسانی، باعث تحریم مصرف کالاهای روسی در مشهد شد.[4] »
شاگردان مدارس مشهد به تحریک معلمان خود، و به قول مولف «حدیقة الرضویه» با عَلَم و بیرق در کوچه و بازار دست به راهپیمایی ضد روسی زدند و این دوبیت را به زبان سرود می‌خواندند:
آن چه اندر پرده داری آسمان بنما عیان              تن نخواهند داد بر ظلم و ستم ایرانیان
سر به کف جان در قدم داریم ما ورد زبان                 یا که استقلال ایران یا که مرگ ناگهان [5]
واکنش علمای مشهد
علمای مشهد در مخالفت با اقدامات روس‌ها اعلامیه‌ای در تحریم کالاهای روسی صادر کردند که در این زمینه آمده است: «چون اجحافات و تجاوزات دولت روس که چون شعله آتش بر خرمن اسلام افتاده از حد گذشته است... از امروز به ترک امتعه روس میان بسته و با تمام نفرت خودمان اجناس این دولت جایر(ستمکار) را به نظر بی‌قابلیتی دیده و کلیه مال التجاره از قند و چای روس و سایر اقمشه و اشیاء را بر خود حرام داشته و هرکس از ایرانیان که جنس روسی استعمال کند او را از کسوت روحانیت عاری شناخته و با او آمد ورفت را موقوف خواهیم کرد.»
موضوع تحریم کالاهای روسی در مشهد تا آن‌جا پیش رفت که یکی از روحانیون ساکن مشهد عمامه‌اش را که از پارچه کتان روسی بود، به صورت نمادین پاره کرد و در آتش بخاری انداخت. گروهی از اعضای انجمن ایالتی مشهد نیز از او پیروی کرده و به عنوان عزاداری و به سبک ایرانی، پیراهن‌های خود را دریده و مصرف پارچه و کتان، چای و قند روسی را تحریم کردند. این موضوع دور از دید آنتونی وین مولف کتاب «ایران در بازی بزرگ» نبوده است. وی در صفحاتی از کتاب درباره این موضوع نوشته است: «در مشهد روس ها به شدت منفور شده بودند. قزاق ها با آب تنی با بدن برهنه همراه با اسب‌هایشان، به حساسیت های ایرانیان توهین می کردند. آقازاده، متولی جدید آستان قدس(پسر آقا محمد کاظم خراسانی، یکی از روحانیون بزرگ ایرانی مقیم نجف)، تحریم کالاهای روسی را اعلام و حتی تا جایی پیش رفت که از مصرف قند روسی با چای خود در انظار عمومی خودداری کرد.[6] »
منع چای و قند روسی و مصرف قهوه و عسل
براساس گزارش روزنامه «نوبهار»، از اواسط ماه محرم در مجالس روضه خوانی شهر مشهد به جای قند و چای، از قهوه و عسل استفاده می کردند. مردم مشهد در ابتدای کار تحریم، همکاری زیادی به عمل آوردند اما به دلیل این که «غلامحسین خان» صاحب اختیار حاکم جدید مشهد بر اوضاع مسلط نشده بود، وضعیت عمومی این ایالت و به خصوص مشهد تعریفی نداشت. دوره تحریم کالاهای روسی در مشهد طولانی نبود. چند روز بعد از اعلام تحریم، یک تاجر هندی، عهده دار تحویل چهل بار قند روسی شد و مردم هم واکنشی نشان ندادند. با این که عده ای از ملّیون(طرفداران ملت) نامه هایی تهدیدآمیز به بازرگانانی که با روسیه معامله می کردند، نوشتند، اما تاثیری نداشت. [7]
آخوند ملا محمدکاظم خراسانی و شیخ عبدا... مازندرانی نیز از نجف، در تلگرافی به مجلس شورای ملی اعلام کردند: «عجالتاً مجاهده اقتصادیه ترک امتعه روسیه بالکلیه که اولین قدم دینداری و وطن خواهی است بعون ا... تعالی و حسن تأیید باید سریعاً اقدام شود.[8] »
نهایت این که، روس‌ها با گسترش حضور خود در خراسان به دنبال بهانه ای می‌گشتند تا بتوانند این بخش از خاک وطن را تصرف کنند.[9] بنابراین فعالیت های ضد روسی مردم مشهد موجب تحریک روس ها شد و آن‌ها، بعدها نیروهای نظامی را وارد شهر مشهد کردند.
منابع
[1] مشعل‏داران و پیشتازان آزادی زنان. بدرالملوک بامداد. ج 2. تهران: زیتون. 1352، ص48 [2] انجمن‏های نیمه سری زنان در نهضت مشروطه.  ژانت آفاری. ترجمه جواد یوسفیان. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 1369، ص60 [3] اختناق ایران. مورگان شوستر آمریکایی، ترجمه ابوالحسن موسوی شوشتری؛ با تصحیح و مقدمه و حواشی و اسناد محرمانه منتشر نشده در ایران، توسط فرامرز برزگر و اسماعیل رائین. تهران: صفی علیشاه. ‎۱۳۴۴، ص230 [4] تاریخ معاصر مشهد: پژوهشی پیرامون تاریخ تحولات سیاسی ـ اجتماعی مشهد از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی. یوسف متولی حقیقی . ج1. مشهد. مشهد: شورای اسلامی شهر مشهد، مرکز پژوهش‌ها. ‎۱۳۹۲، ص122 [5] الحدیقة الرضویة. محمدحسن‌بن محمدتقی خراسانی شهیر بهروی. مشهد: شرکت چاپخانه خراسان. ‎۱۳۲۶. ص171 [6] ایران در بازی بزرگ. آنتونی وین. ترجمه عبدالرضا (هوشنگ) مهدوی. تهران: پیکان. ‎۱۳۸۳، ص249 [7] تاریخ معاصر مشهد. یوسف متولی حقیقی. ج1، ص124 [8] روزنامه حبل المتین کلکته،ش 16 ،س 18 ،13 شوال 1328، ص 9 [9] انقلاب اسلامی در مشهد. غلامرضا جلالی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، موسسه فرهنگی هنری و انتشارات. ‎۱۳۹۴، ص105
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
ناکامی گناه مبهم فرشته! (خراسان) اسرائیل دوباره تحقیر شد (تجارت) حباب «ریزپرنده- غول‌رسانه» ترکید! (جوان) صد رحمت به توپ میرزا آقاسی!(یادداشت روز) (کيهان)
سایر اخبار این روزنامه
ماجرای رانت گوشتی متهم ردیف اول صف آرایی برای مهار سوداگران نشانه های جدید از نهادهای بالادستی اصولگرایان و اصلاح طلبان عزیز 500 میلیون تومانی رامبد! خاطره‌سازهای دهه 80 باز می گردند؟ تحریم کالای خارجی ۱۰۸ سال قبل چالش جانشینان «می» یک روز پس از پایان نخست وزیری وی عقب ماندگی های مالیاتی برای مواجهه با سوداگران ریل گذاری جنایت پس از خاشقچی 2 ماه تا تعیین تکلیف 200 پروژه بافت اطراف حرم رضوی سقوط دلار به کانال 12 هزار تومان اذعان رویترز و مقامات سابق آمریکا به نمادین بودن تحریم دوباره پتروشیمی مدیریت شرکت های اقتصادی صندوق بازنشستگی با لیسانس فلسفه! تروریست های حشیش زده!