چرا ژاپن میانجی گری می کند؟

دکتر صلاح الدین هرسنی‪-‬ اگر چه نمی‌توان برای توکیو در کاهش تنش میان – واشنگتن سهمی قایل شد، اما بر خلاف این پندار و تصور اندکی که برای نقش‌یابی توکیو در مناسبات نظام بین‌الملل می‌رود، امید‌ها به نقش ژاپن در کاهش تنش تهران- واشنگتن افزایش یافته است. ژاپن ایفای چنین نقشی را مرهون جایگاه و نقش تاریخ‌ساز نسل جدید رهبران خود در ساختار نظام بین‌الملل است. ژاپن امروزی دیگر ژاپن شکست خورده جنگ جهانی اول نیست، به واقع ژاپن پس از حادثه هیروشیما و ناکازاکی و البته به مدد دکترین یوشیدا به تدریج و البته پیوسته خود را از حاشیه نقش‌یابی‌های تحولات نظام بین‌الملل به متن آن قرار داد. در این میان شیزوآبه از جمله رهبران نسل جدید ژاپن است که خود را میراث‌دار یوشیدا می‌داند. همین ویژگی هم اینک سبب شده است که او از حوزه آسیای خاوری به نقش‌یابی و نقش‌آفرینی در کاهش تنش تهران- واشنگتن برآید و خود را آماده سفر برای رایزنی با مقامات تهران کند. البته چنین نقشی فقط به توکیو واگذار نشده است، بلکه در کنار توکیو، بازیگران دیگری چون: مسقط، برلین، برن، بغداد، دوحه، اتحادیه اروپا و حتی اسلام‌آباد نیز در کاهش تنش تهران- واشنگتن به تکاپو افتاده‌اند. اما به نظر می‌رسد نقش ژاپن در این میان کاراتر و موثر از سایر نقش واسطه‌ای بازیگران دیگر باشد. امید‌ها به موفقیت نقش‌یابی ژاپن محصول شرایطی است. اولین شرایط مرتبط با اعتبار و اعتمادی است که طرفین منازعه، یعنی تهران- واشنگتن، در قبال توکیو دارند. در واقع توکیو وجه‌المصالحه تهران- واشنگتن است. در این ارتباط باید گفت که اگر چه توکیو شریک راهبردی و متحد کلیدی واشنگتن در برابر پکن و پیونگ‌یانگ در حیاط سرزمینی شبه جزیره است، اما روابطش با تهران تیره نیست و انتظار می‌رود که این روابط در مناسبات سیاسی- تجاری و اقتصادی ارتقا یابد. به ویژه آنکه بازار 80 میلیونی ایران، موقعیت مناسبی برای توکیو محسوب می‌شود و توکیو از آنجایی‌که بی‌میل نیست سهمی از کیک اقتصاد ایران در پسابرجام داشته باشد، انتظار می‌رود سطح همکاری‌های اقتصادی و سیاسی توکیو- تهران، افزایش و ارتقا یابد. در سطحی دیگر توکیو در زمره خریداران نفت سنتی تهران است و حتی به تناوب با تحریم نفتی واشنگتن علیه تهران مخالفت کرده است و حتی در قبال سیاست تحریمی واشنگتن در مقابل تهران، سیاست مستقل و یکسانی اتخاذ کرده است. به واقع روابط متوازن ژاپن با ایران و آمریکا، بر شایستگی توکیو برای میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن افزوده است.
اما دلیل اصلی توفیق توکیو به جهت ماهیت و رسالت نقش میانجی آن است. به واقع رسالت میانجی‌گری توکیو سمت‌وسو و صبغه وقت خود را داراست. توکیو در پرتو نقش‌آفرینی جدید خود بر خلاف مسقط، برلین، برن، بغداد، دوحه، اتحادیه اروپا و اسلام‌آباد نه برای توقف جنگ، بلکه برای برقراری کانال گفت‌وگو میان تهران- واشنگتن وساطت و میانجی‌گری می‌کند. در واقع جدای از توکیو، تصور و پندار همه نقش‌آفرینان آن بود که قرار است تهران- واشنگتن به سمت جنگ حرکت کنند. در این میان تنها ژاپن بود که توانست پیام صادر شده از سوی ترامپ را برای مصالحه دریافت کند و خود را به‌زودی آماده برای رایزنی با مقامات تهران ببیند.