مرتبه هشتم: تصفیه عمل از خوف فراق

مراتب عبادت (16)
مرتبه هشتم: تصفیه عمل از خوف فراق
 
در شماره‌های قبل، آن هنگام که مرتبه هفتم عبادت را از قلم حضرت امام می‌خواندیم، گفتیم که این مرتبه و مرتبه هشتم، مخصوص کامل‌ترین اولیاء خداست و برای امثال ما، تنها نوشتن چند سطر پیرامون آن، نوعی غوطه‌ورشدن در «خیال زیبایی» است. سخن امام در تبیین مرتبه هفتم چنان بود که: «وقتی کسی عبادت خود را از هر نوع «نیّت مادی و معنوی» تصفیه کرد، باید تلاش کند که حتی برای «وصول به جنّت لقاء» هم عبادت نکند و فقط و فقط برای «وصول به ذات» سر به سجده عبودیت نهد»، و از همین جا مرتبه هشتم – که تابعی از مرتبه هفتم است- را چنین مطرح می‌کنند: «مرتبه هشتم که در ازاء ‏‎ ‎‏مرتبه [هفتم] است، و آن عبارت است از «تصفیه عمل از خوف فراق». [و این مرتبه] نیز از کمال مقامات‏‎ ‎‏کمّل [و کامل] نیست.»1حضرت امام سپس اضافه می‌کنند: «بالجمله، تصفیه عمل از این دو مرتبه نیز در نزد اهل الله لازم است، و‏‎ ‎‏عمل با آن [نیت‌ها، به این معنی که آدمی عبادت را به خاطر جنت لقاء و یا به خاطر ترس از فراق انجام دهد] معلّل [است یعنی کاری است که در مقابل آن چیزی از خدا می‌خواهیم] و از حظوظ نفسانیّه [و امیال انسان] خارج نیست؛ و این[تصفیه]، کمال خلوص است.»2 و سپس می‌نویسند که بالاتر از این مراتب هم، مراتبی است که بالاتر از اخلاص است و زیرمجموعه بحث توحید است.3 لازم است توجه کنیم که از دیدگاه امام عبادتی به کمال خلوص رسیده است که «معلّل» نباشد یعنی «به خاطر چیزی» نباشد، هرچند آن «چیز»، رؤیت خدا باشد، علت این امر نیز آن است که کمال خلوص، «نفس انانیت» است و اینکه انسان از «خود» بگذرد. پس تا آدمی به دنبال چیزی برای خود باشد، حتی اگر آن چیز «قرب خدا» باشد به کمال اخلاص نرسیده است، کمال اخلاص از «انحلال نفس» زاده می‌شود و این همان است که با عنوان «جهاد با نفس» می‌توان آن را در روایات سراغ گرفت، جهاد با نفس که همان جهاد اکبر است، تنها راه برای خلاص‌شدن از «من» است و این «من» همان سرچشمه تجارت‌ها و ترس‌ها و مفاسد است و صد البته این سخت‌ترین کار ممکن است. امیرالمومنین(ع) در این باره می‌فرمایند: «اولین کاری که آن را خوش نمی‌دارید، جهاد با نفس خودتان است و آخرین چیزی که آن را رها می‌کنید، مبارزه با خواهش‌هایتان است.»4


ادامه صفحه 11