اقسام بهشت و جهنم

مراتب عبادت (15)
اقسام بهشت و جهنم
 
در شماره قبل در تبیین رتبه هفتم عبادت، به «بهشت ذات» اشاره کردیم، مناسب است تا اندکی پیرامون آن، به قدر بضاعت خویش و حوصله این مقال سخن بگوییم. حضرت امام مطابق آنچه عارفان پیش از ایشان مطرح کرده‌اند، بهشت را به سه قسمت: بهشت اعمال، بهشت صفات و بهشت ذات تقسیم می‌کنند و در ازای آن جهنم را نیز به جهنم اعمال، جهنم صفات و جهنم فراق منقسم می‌سازند.1 محقق قیصری در شرح فصوص‌الحکم در تبیین این اصطلاح می‌نویسد: «بدان که معنای لغوی بهشت، زمینی است که دارای درختان بسیار است به‌گونه‌ای که آن درختان، زمین را پوشانده باشند و در اصطلاح علمای ظاهر، عبارت است از مکان‌ها و جایگاه‌های پسندیده و سرسبز در دنیای دیگر و این همان بهشت اعمال و افعال است. اما برای عارفان غیر از بهشت اعمال، بهشت‌های دیگری است. یکی از آنها بهشت صفات است به این معنی که آدمی متّصف شود به صفت‌های کمال و متخلّق شود به اخلاق حضرت ذی‌الجلال و این بهشت خود دارای مراتب بسیار است. و بهشت دیگر، بهشت ذات است.»2 در توضیح این فراز لازم است اضافه کنیم که: بهشت و جهنم اعمال، همان صورت اعمال خوب و بد انسان است، در تبیین این بهشت و دوزخ به آیات فراوانی استناد شده است: «یوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدًا بَعِيدًا وَيُحَذِّرُكُمُ اللهُ نَفْسَهُ وَاللهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ.»3 (روزى كه هر كسى آنچه كار نيك به جاى آورده و آنچه بدى مرتكب شده حاضر شده مى‌يابد و آرزو مى‌كند كاش ميان او و آن [كارهاى بد] فاصله‏‌اى دور بود و خداوند شما را از [كيفر] خود مى‏‌ترساند و [در عين حال] خدا با بندگان [خود] مهربان است.) «وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا.»4 (جز اينكه همه را به حساب آورده است و آنچه را انجام داده‌اند حاضر يابند) «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ. وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ»5(پس هر كه هم‌وزن ذره‏‌اى نيكى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد و هر كه هم‌وزن ذره‏‌اى بدى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد.) و بهشت صفات که گاه با بهشت متوسطان نیز از آن تعبیر می‌شود، ...


ادامه صفحه 11