روزنامه ابتکار
1398/02/25
«ابتکار» به مناسبت روز فردوسی، اهمیت شاهنامه‌نگاری را بررسی می‌کند نقش رنگ بر رنج «پارسی»
فاطمه امینالرعایاامروز، روز بزرگداشت فردوسی است؛ شاعری که بسیاری تحت تاثیر شاهنامه‌اش قرار گرفتند، از حاکمان گرفته تا مردم کوچه و خیابان، از ادیبان گرفته تا نقاشان. به همین دلیل سنت شاهنامه‌نگاری یکی از مهم‌ترین سنت‌های نگارگری در طول اعصار و مکتب‌های گوناگون نقاشی ایرانی بوده است. اما آیا در دنیای امروز که همهچیز رنگ تکنولوژی به خود گرفته است، این سنت ادامه خواهد یافت؟
شاهنامه، شاخص‌ترین متن به لحاظ هویت ملی
شاهنامه‌نگاری شاید یکی از قدیمی‌ترین سنت‌های نگارگری در میان ایرانیان و یا حتی فارسی‌زبانان باشد، چندان مهم نبود چه سلسله‌ای قدرت را به‌دست گرفته، مهم نبود تکنیک‌های نقاشی چه تغییراتی کرده آنچه اهمیت داشت، اهمیت و جایگاه شاهنامه بود که حاکمان را بر آن می‌داشت تا نقاشان را به این کار مامور کنند، شاهنامه‌های «کاما»، «دموت»، «بایسنقری»، «طهماسبی»، «داوری» و... گواه همین امر هستند. کم‌کم با ورود تکنولوژی چاپ و همچنین ورود نقاشی غربی به ایران، همه چیز تغییر کرد. نگارگری جایگاه گذشته خود را از دست داد اما کسانی همچنان تلاش کردند تا این سنت دیرینه ایرانی یعنی شاهنامه‌نگاری را زنده نگه دارند. اما علت اهمیت این سنت چه بوده است؟ چرا در هر دوره تاریخی، حاکمان وقت به نقاشان کارگاه‌های سلطنتی‌شان دستور می‌دادند تا به صورت ویژه روی تصویرسازی شاهنامه کار کنند؟ جلیل جوکار، نگارگر و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با «ابتکار» می‌گوید: در ادوار مختلف نگارگری ایرانی، کتابت و نگارگری و فن کتاب‌سازی یکی از فنون بسیار مهم بوده که هر سلسله و حکومتی که خودش را فرهیخته می‌دانسته و تلاش می‌کرده تا خود را بانی فرهنگ نشان دهد و همچنین به تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین علاقه‌مند بوده به تصویرسازی و کتاب‌سازی متون ادبی و مذهبی می‌پرداخته است. شاهنامه یکی از این متون است که به لحاظ هویت فرهنگی، ملی و غرورآفرینی در بین اجتماع شاید بتوان آن را شاخص‌ترین هم در نظر گرفت.
او ادامه می‌دهد: این وجه که یک فرهنگ اجتماعی و تاریخ تمدن ایران را به رخ می‌کشد به گونه‌ای غرور ملی ایجاد می‌کرده و همچنین جایگاه شاهان را در اجتماع تبیین می‌کرده است. بنابراین بدیهی است که شاهان به نسخه‌آرایی و کتاب‌آرایی این کتاب توجه وافر می‌کردند، مجالس شاهنامه‌خوانی و پرده‌خوانی در این حوزه باب می‌شده است. توجه به شاهنامه تا دوره معاصر هم ادامه پیدا کرده است. بعد از انقلاب اسلامی هم توجه خاص به ویژگی‌های فرهنگی شاهنامه ادامه دارد.
جوکار ادامه می‌دهد: این شاهکار ادبی از استحاله زبان فارسی جلوگیری می‌کند، یعنی هرگاه ما از اصالت‌های خود فاصله بگیریم با رجوع به این متن به عنوان یک متن اصیل فارسی می‌توانیم زبان‌مان را اصلاح، گسترش و تثبیت کنیم. بنابراین پرداختن به چنین متنی همان‌طور که خود فردوسی می‌گوید «بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی/ از این پس نمیرم که من زنده‌ام/ که تخم سخن من پراگنده‌ام» باعث اثبات زبان فارسی خواهد شد. دوست زبان‌شناسی می‌گفت مصریان به این دلیل زبان مصری را از دست دادند که شاهکاری به زبان مصری مانند شاهنامه فردوسی نداشتند.
شاهنامه‌نگاری ادامه دارد
اما آیا همچنان شاهنامه‌نگاری در بین نگارگران امروز رواج دارد؟ جوکار می‌گوید: امروز هم شاهنامه‌نگاری انجام میشود اما با روش‌های امروزی. به طور مثال اگر به بازار حوزه نشر سر بزنید، شاهنامه‌های نفیس بسیاری را خواهید دید که ناشران مختلف اقدام به چاپ آن‌ها کرده‌اند. مثل شاهنامه استاد آقامیری یا شاهنامه‌های دیگری که سایر هنرمندان کار کرده‌اند. اما با ورود صنعت چاپ، اصل نگاره نزد استاد باقی می‌ماند و اسلاید و تصاویر آن در اختیار عموم قرار می‌گیرد. استاد فرشچیان، استاد تاکستانی و سایر اساتید هم در این زمینه کار کرده‌اند. شاهنامه‌ای هم در سال 1386 به همت فرهنگستان هنر تصویرسازی شد که 30 مجلس از شاهنامه توسط سی نگارگر کار شد که من هم افتخار داشتم که «خان هفتم» اسفندیار را برای این فرهنگستان کار کنم. مجموعه این آثار امروز در گنجینه فرهنگستان هنر نگهداری میشود.
این استاد نگارگری درباره میزان آشنایی نسل جوان با این سنت دیرینه نگارگری نیز می‌گوید: در میان دانشجویان کتابت و نگارگری این علاقه‌مندی و توجه وجود دارد. طبیعی است دانشجویان این رشته‌ها در دروس عملی و نظری خود با این مباحث آشنا می‌شوند. در این جمع برخی به متون تغزلی و عرفانی علاقه‌مند می‌شوند و توجه برخی نیز به متون حماسی مثل شاهنامه جلب میشود بنابراین طبیعی است آثارشان هم در این قالب‌ها شکل گرفته و خلق می‌شوند.
تکنولوژی تهدیدکننده نیست
امروز تکنولوژی همه جنبه‌های زندگی را تحت تاثیر قرار داده است، نگارگری و نقاشی هم از این قاعده مستثنی نیستند. امروز تصاویر نگاره‌های شاهنامه‌های مختلف به راحتی در دسترس هستند. در چنین شرایطی ادامه داشتن شاهنامه‌نگاری توسط هنرمندان نگارگر چه اهمیتی دارد؟ جوکار می‌گوید: گنجینه‌های تصویری که دنیای دیجیتال در حوزه شاهنامه‌نگاری در اختیار ما قرار می‌دهد، مانند تصاویر شاهنامه طهماسبی، بایسنقری و ... و همچنین متون دیگر به ما هنرمندان امروز کمک می‌کند که به درستی جا پای گذشتگان بگذاریم و همچنین اگر می‌خواهیم به درستی سنگی به این بنای رفیع اضافه کنیم، سنجیده، حساب‌‌شده و دقیق باشد. هر چه ما آثار بیشتری دیده باشیم، می‌توانیم دقیق‌تر و بهتر کار کنیم. اینکه کما‌ل‌الدین بهزاد در این زمینه زحمت کشیده یا سلطان‌محمد در شاهنامه‌نگاری نگارگری شاخص بوده، منافی آن نیست که نگارگر امروز در این زمینه آثاری خلق نکند.
او می‌افزاید: هر شخص سلیقه و فضای کار شخصی خودش را دارد، همچنین تلویحات و کنایات تجسمی شخصی خود را در آثارش به جلوه می‌گذارد. به قول معروف هر گلی یک بویی دارد و هر اثر انگشت با دیگری متفاوت است. بنابراین اگر امروز هم در این حوزه آثاری خلق شود، مورد توجه قرار می‌گیرد و اتفاقا میشود تصاویر را بهروزرسانی کرد به‌گونه‌ای که با سلیقه مردم امروز هم هماهنگ‌تر باشد. اگر چنین نکنیم ممکن است این سنت ادامه نیابد.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) اخبار ویژه (کيهان) ابعاد اختلاف‌نظر اسرائیل و حماس در مورد آتش‌بس و تبادل اسرا (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» به مناسبت روز فردوسی، اهمیت شاهنامه‌نگاری را بررسی می‌کند
نقش رنگ بر رنج «پارسی»
ژوبین صفاری
تبعات فشار بر مردمِ خسته
دلایل افزایش روزافزون نهادهای موازی قانونگذاری بررسی شد
دولت فربه و ادامه نهادسازی
رهبر انقلاب در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام:
مذاکره سم است
«ابتکار» دلایل خریدهای مازاد بر نیاز توسط مصرف‌کنندگان را بررسی می‌کند
احتکار یا ترس از فقیرتر شدن؟
«ابتکار» از وضعیت نابسامان بازار خودرو گزارش می‌دهد
بازار خودرو گرفتار در امواج نابسامانی
معصومه ابتکار:
لایحه منع خشونت علیه زنان، فضای سالم ایجاد می‌کند
پیش‌بینی کرده بودیم عده‌ای قصد دامن زدن به تنش را داشته باشند
واکنش جهانگیری به اتفاقات دانشگاه تهران
باید حرف و اعتراض دانشجو را شنید
در بحبوحه افزایش تنش‌ها میان ایران و آمریکا، سه کشور اروپایی چه کار می‌کنند؟
اروپای نا‌توان
نماینده ایران در سازمان ملل:
تحت فشار گفت‌وگو نمی‌کنیم
نماینده دادستان: سیدهادی رضوی ۱۰۷ میلیارد تومان صرف عیشونوش کرده است
متهم: داماد شریعتمداری‌ام نه نتانیاهو
