روزنامه همدلی
1398/02/22
به مناسبت زادروز دکتر مریم میرزاخانی مادر ریاضی
عادل جهان‌آرای: به نظرم اگر کسی می‌خواهد از «مریم میرزاخانی» بنویسد، بهتر و مهم‌تر از همه این است که ریاضی را بشناسد یا ریاضیدان باشد. اگر روزنامه‌نگاری می‌خواهد از میرزاخانی بنویسد، در حالی که نتواند به دنیای ذهن ریاضی میرزاخانی نزدیک شود، در حقیقت کار سخت و دشواری را پیش رو دارد. کاری را که من در حال حاضر دارم انجام می‌دهم. این کار به این دلیل سخت است که برای ذهن من و دانش اندکی که از ریاضی دارم، نمی‌توانم درک کنم مریم میرزاخانی برای چیزی که جایزه گرفت، آن چیز چقدر عظیم و بزرگ و مهم است. مثلا وقتی می‌خوانم او در سال 2014 به خاطر کار بر «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آنها» برنده مدال فیلدز شد، دچار غرور می‌شوم، به این دلیل که می‌توانم افتخار کنم در عصری زندگی می‌کنم که هم‌روزگار میرزاخانی شدم و او اولین زن ایرانی بود که توانست این جایزه بسیار و بس مهم در دانش ریاضی را کسب کند. اینجا غرور ملی از یک سو و افتخار انسانی از سوی دیگر مرا در برمی‌گیرد، اما کاش می‌دانستم که «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آنها» یعنی چه؟ این فاصله باعث میشود که در مقابل عظمت این بانوی بزرگ ایرانی سر تعظیم فرود بیاورم.از میرزاخانی سوا از وجه دانش ریاضی او و این‌که او بزرگترین ریاضیدان زن ایران است که این جایزه را گرفت، می‌توان بسیار گفت و نوشت، مثلا این‌که او اولین زن تاریخ معاصر است که توانست در دنیای مردسالار و شاید حتی فضای سخت و سلبی ریاضی که مردان بسیاری مدعی ریاضی‌دانی هستند، ناگهان این شولا را کنار می‌زند و چنان خود را بر این محیط تحمیل می‌کند که جهان را به حیرت و در عین حال به تحسین بی‌مانندی وامی‌دارد که به گواه تاریخ تا قبل از آن زنی از این همه افتخار و بزرگی بی‌نصیب بود. من می‌توانم از این وجه میرزاخانی بیشتر سخن بگویم. زنی که زن بودن او بخشی از افتخار و شان او محسوب می‌شد و بدون نگرانی و ترس، دنیای پیچیده در افکار مردانه را می‌گشود و در همان حال که بسیاری از مسائل سخت ریاضی را حل می‌کرد، راهی را پیش پای همجنسان خود قرار می‌داد تا باور کنند که با سعی و تلاش و در عین حال با ابزار مهم علم و دانش می‌توان هر سدی را درنوردید و حتی به سخت‌ترین راه‌ها گام گذاشت و در عین حال موفق و سربلند از آن بیرون آمد.
من از میرزاخانی می‌توانم آن چیزهایی را با شکوه و افتخار یاد کنم که در 31سالگی- به عنوان یک زن ایرانی- استاد تمام دانشگاه استنفورد آمریکا میشود، دانشگاهی که حتما هر کس نامش را می‌خواند، درخواهد یافت که رسیدن به آن جایگاه، آن هم در جوانی، و مهم‌تر از همه در رشته ریاضی، کار هر کس نیست. و این شیرآهن کوه‌زن، با پشتکار و تلاش، به جایی رسید که یقینا هزاران و هزاران مرد- نه فقط زن- آرزوی رسیدن به آن جایگاه را دارند.
من نمی‌توانم- یعنی نمی‌دانم- که «محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولوی» یعنی چه؟ اما این را می‌دانم وقتی زنی از ایران این محاسبه را انجام می‌دهد و همه ریاضیدانان- شاید مغرور- کشورهای غربی و اروپایی یا حتی چین و ژاپن را پشت سر می‌گذارد، بارها و بارها در مقابل تندیس او بایستم و به او تعظیم کنم.
معمولا در دنیا رسم است که روز تولد یا گاهی درگذشت چهره‌های بزرگ علمی و ادبی یا هنری را نامگذاری می‌کنند و حال روز 22 اردیبهشت، زادروز مریم میرزاخانی از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری شد. شک نباید کرد که بسیاری از کشورها آرزو می‌کنند که چنین نامی از کشور آنها به این افتخار نایل می‌شد، حال که این افتخار نصیب زنان ایرانی میشود، باید به این زنان ایرانی احترام گذاشت و به داشتن آنها بالید.
کسی که در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ از ۴۲ امتیاز 41امتیاز را به دست می‌آورد و مدال طلای جهانی می‌گیرد و با گردن‌آویز طلا وارد کشور میشود، حتما باید آدم بزرگی باشد که در برابرش بی‌تردید کرنش کوچک‌ترین و کمترین چیزی است که می‌توان انجام داد.
مرور زندگینامه
حال برای مرور دوباره زندگینامه میرزاخانی و آشنایی بیشتر با این بزرگترین بانوی ریاضیدان ایرانی، بخش‌هایی از متن‌هایی را که در سایت‌ها، نشر شده است، با هم می‌خوانیم.
22 اردیبهشت ۱۳۵۶، (۱۲ مه ۱۹۷۷)روزی است که این بانوی ریاضیدان ایرانی در یک خانواده علمی و اصالتاً اهل طالقان متولد شده است. پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری «رعد» بود.
مریم بعد از اتمام تحصیلات ابتدایی در آزمون ورودی مدارس سمپاد شرکت کرد و وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد. او در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ (سال سوم و چهارم دبیرستان) از این دبیرستان موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با امتیاز ۴۱ از ۴۲ مدال طلای جهانی گرفت. سال بعد، در المپیاد جهانی ریاضی کانادا میرزاخانی با نمره کامل، رتبه اول طلای جهانی را به دست آورد.
مریم میرزاخانی اولین دختری بود که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافت و همچنین اولین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران طلا گرفت. وی اولین کسی بود که دو سال مدال طلا گرفت و اولین فردی بود که در آزمون المپیاد ریاضی نمره کامل گرفت.
میرزاخانی وقتی که در دانشگاه صنعتی شریف دوره کارشناسی را طی می‌کرد، اثبات ساده‌ای برای قضیه شُر یافت که در ماه‌نامه انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد.
مریم سپس به دانشگاه هاروارد رفت و آن‌جا بر سر کلاس‌های کورتیس مک‌مولن (از برندگان جایزه فیلدز) حاضر می‌شد. مک‌مولن او را در این دوران این‌طور به یاد می‌آورد که بر سر کلاس‌هایش سوال‌های زیادی می‌پرسید و با عجله به فارسی یادداشت برمی‌داشت. او سرانجام در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد و به سرپرستی مک‌مولن دکترا گرفت.
بعد از اخذ دکترا، میرزاخانی با عنوان استادیار در دانشگاه پرینستون به تدریس مشغول شد. یک سال بعد در سال ۲۰۰۵ نشریه پاپیولار ساینس آمریکا او را به عنوان یکی از ۱۰ ذهنِ جوان جهان برگزید. میرزاخانی تا سال ۲۰۰۸ در پرینستون ماند و در این مدت به درجه استاد تمامی ارتقا یافت.
میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ میلادی موفق شد راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضیدانان مدت‌های طولانی است که به دنبال یافتن راه عملی برای «محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولوی» بوده‌اند و در این میان مریم میرزاخانی جوان در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه‌حلی روشن در اختیار داشت: محاسبه عمق حلقه‌های ترسیم شده بر روی سطوح هذلولوی. میرزاخانی با یافتن راهی جدید و با ترسیم یک سری از حلقه‌ها بر روی سطح این گونه اشکال پیچیده به محاسبه حجم آنها پرداخت. کاربردهای عملی اندکی برای پژوهش او وجود دارد ولی اگر مشخص شود که جهان توسط هندسه هذلولوی اداره میشود، کار او می‌تواند به تعریف دقیق شکل و حجم آن کمک کند.
میرزاخانی در سال ۲۰۰۹ به خاطر دستاوردهایش در ریاضیات برنده جایزه بلومنتال شد. در اعلامیه‌ای که انجمن ریاضی آمریکا به مناسبت برنده شدن این جایزه برای میرزاخانی منتشر کرد، دلیل گرفتن این جایزه مهم ریاضی، «خلاقیت استثنایی، و تز (دکترای) مبتکرانه که در آن، ابزارهای گوناگونی از هندسه هذلولوی گرفته تا روشهای کلاسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک برای بدست آوردن نتایجی در سه مسئله مهم ترکیب شده‌اند» عنوان شد.
در سال ۲۰۱۰، میرزاخانی، حدس «شار زلزله» ویلیام ترستن بر روی فضاهای تایشمولر را که مدتها پرسشی باز و بی پاسخ در ریاضی بود به اثبات رساند. این حدس می‌گوید که چنین شاری لزوماً ارگودیک است.
او در سال ۲۰۱۴ برنده مدال فیلدز شد که بالاترین نشان علمی رشته ریاضیات است و هر چهار سال یک‌بار به دانشمندان برگزیده زیر ۴۰ سال اهدا میشود و از آن به نوبل ریاضیات نیز تعبیر میشود. وی نخستین زن و نخستین ایرانی بود که موفق به دریافت این جایزه شد. مریم میرزاخانی در مه سال ۲۰۱۶ به عضویت در آکادمی ملی علوم برگزیده شد. او نخستین زن ایرانی است که به عضویت در این آکادمی برگزیده میشود.
وی در آوریل سال ۲۰۱۷ میلادی به عضویت آکادمی علوم و هنر آمریکا درآمد. مراسم معارفه او قرار بود در اکتبر همان سال برگزار شود.
میرزاخانی در سال ۱۳۸۴ با همسرش یان واندراک ازدواج کرد، یان نیز دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد، و پژوهشگر سابق علوم کامپیوتر نظری مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام و اهل جمهوری چک است و از او دارای یک فرزند به نام آناهیتا است.
در تیر ۱۳۹۶ اعلام شد میرزاخانی به دلیل ابتلا به سرطان در بیمارستانی در آمریکا بستری شد. و سرانجام ۲۳ تیر ۱۳۹۶ در ۴۰ سالگی در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت.
حالا برای افتخار بیشتر به این بانوی نام‌آور ایرانی برخی از افتخارات و جوایز مهم او را با هم مرور می‌کنیم.
-دریافت مدال طلا المپیاد جهانی ریاضی سال 1994 در هنگ کنگ
-کسب مدال طلا با نمره کامل در المپیاد جهانی ریاضی سال 1995 در کانادا
-همکاری با پژوهشگاه دانش های بنیادی تهران از سال های 1995 تا 1999
-کسب جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال 2003
-کسب جایزه برترین فارغ التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال 2003
-دریافت جایزه پژوهشگر برتر موسسه Clay Mathematics Institude در سال 2004
-دریافت جایزه ای ام اس بلومنتال در سال 2009
-دعوت شدن به کنگره بین المللی ریاضیدانان در سال 2010 و سخنرانی درباره توپولوژی و سیستم های دینامیکی و ODE
-کسب جایزه AMS Ruth Lyttle Satter Prize که توسط انجمن ریاضی آمریکا هر دو سال یک بار به برترین تحقیقات ریاضی داده می شود
-کسب جایزه تحقیقاتی کلی در سال 2014
-دریافت مدال فیلدز در سال 2014 در سئول
-برگزیده شدن به عنوان معاون خارجی فرهنگستان علوم فرانسه در سال 2015
-برگزیده شدن و عضویت در انجمن فلسفه آمریکا در سال 2016
-عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال 2016
-عضویت در فرهنگستان علوم و هنر آمریکا در سال 2017
سایر اخبار این روزنامه
«همدلی» از گرانی کاغذ و روزگار تیره نشریات گزارش می‌دهد مطبوعـات در باتـلاق
«همدلی» در گفت‌وگو با کارشناسان، طرح حذف 4 صفر از پولی ملی برای اصلاح متغیرهای اقتصادی را آسیب‌شناسی کرد
از کره شمالی تا ایران، از مکزیک تا کانادا از ونزوئلا تا چین، از کنگره تا فلسطین ترامپ، یک برد لازم دارد
به مناسبت زادروز دکتر مریم میرزاخانی مادر ریاضی
عقب‌نشینی حوثی‌ها از بنادر استان الحدیده یمن تحت نظارت سازمان ملل آغاز شد گام اول انصارالله در مسیر توافق صلح
گزارش شبکه تلویزیونی «اِن‌بی‌سی» از نشست محرمانه مقام‌های کاخ سفید در مقر سازمان سیا و «طرح تماس تلفنی» ترامپ، بررسی میشود؛
آیا بین آمریکا و ایران جنگ خواهد شد؟
جریان سوم شهروندی و توانمند سازی شهروندان ایرانی
