روزنامه ایران
1398/02/15
گزینه‌های روی میز ایران
مریم سالاری
خبرنگار دیپلماسی
می‌تواند از این بدتر باشد اما این بار نه برای ایران که برای آن دسته از کشورهایی که بعد از خروج امریکا از برجام چنانکه باید کاری نکرده و توافق هسته‌ای را در برزخ باقی گذاشته‌اند. کمتر کسی تردید دارد که ایران پس از مواجهه با اقدام ترامپ مبنی بر پاره کردن برجام، دیپلماسی خود را تا آخرین حد ممکن فعال کرده و تا حد زیادی امیدوار به کاهش آسیب‌های خروج امریکا و همچنین تلاش برای نجات توافق با همراهی دیگر امضاکنندگان آن بوده است. تهران علاوه بر این تاکنون کاملاً به تعهدات هسته‌ای‌اش پایبند بوده، تعهداتی که عملاً نگرانی ادعایی غرب برای رسیدن به توانایی ساخت سلاح هسته‌ای را برطرف کرده است. اما این موضوع برای ترامپ که همواره برجام را به عنوان توافقی معیوب محکوم کرده، اهمیت چندانی نداشته است. خاصه از این نظر که به باور او برخی از محدودیت‌های هسته‌ای برجام بین سال‌های 2026 تا 2031 منقضی خواهد شد و همچنین این توافق ناتوان از پرداختن به دیگر سیاست‌های ایران از قبیل برنامه موشکی‌اش و نقش‌آفرینی در منطقه است. واشنگتن با این باور علاوه بر بازگردادن تحریم‌های هسته‌ای، مجازات اقتصادی دیگری را با هدف دلسرد کردن بازار جهانی از تجارت با ایران وضع کرده تا تهران را در موقعیت دشواری قرار دهد؛ به این معنا که باید ضمن پذیرفتن محدودیت‌های توافق هسته‌ای از مزایای اقتصادی آن نیز بی بهره بماند. به همه اینها باید اقدام اخیر امریکا مبنی بر لغو دو معافیت همکاری هسته‌ای ایران را افزود که روز گذشته اعلام شد تا عملاً مسیر همکاری‌های هسته‌ای ایران با سایر شرکا مسدود شود.
پیش از این به نظر می‌رسید اروپا که میزان تجارتش با ایران طی سال‌های بعد از دستیابی به برجام تقریباً دو برابر شده توان این را داشته باشد حتی اگر واشنگتن به برجام عمل نکند، انگیزه کافی جهت حفظ برجام را برای تهران فراهم کند اما هنوز هم معلوم نیست که این تلاش‌ها چقدر می‌تواند مؤثر باشد. گرچه ایران در حال حاضر به نوبه خود کوشیده در عین حفظ تعهداتش در چارچوب برجام، وجهه بین‌المللی خود را حفظ کند و در حالی که انگشت اتهام را به سمت امریکا نشانه گرفته، پیگیر تفاهمات اقتصادی بلندمدت با اروپا هم باشد اما به نظر می‌رسد که این روزها با تنگ‌تر شدن حلقه فشار اقتصادی و کوشش واشنگتن برای صفر کردن صادرات نفت ایران، صبرش در حال لبریز شدن است.
تعدیل معنادار تعهدات برجامی
ایران در مواجهه با چنین شرایطی گزینه‌های متعددی از تلافی‌جویی محدود تا گسترده را در اختیار دارد. گزینه‌هایی که خروج متقابل از برجام و حتی امکان خروج از پروتکل الحاقی کنوانسیون منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را شامل میشود. گرچه خروج از برجام آخرین راهکار ایران به شمار می‌آید اما به نظر می‌رسد که در چارچوب همین توافق می‌تواند رفتارهای امریکا را بی پاسخ نگذارد. چنانکه ظریف در گفت‌وگوی اخیرش با «لوبلاگ» ضمن هشدار به احتمال واکنش جدی ایران به نقض برجام گفت: «اگر اروپا به تعهدات خود در برجام عمل نکند، خطر نابودی این توافق وجود دارد.» سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه امریکا نیز چند روز پیش طی نشستی در ترکیه موضع مشابهی گرفت و با لحنی متفاوت از احتمال پایان یافتن برجام سخن گفت. به نظر می‌رسد اشاره دو مقام عالی رتبه دیپلماتیک کشورمان برای تلافی کارشکنی برجامی امریکا بر پایه یکی از بندهای مصرح در متن این توافق است که به ایران اجازه می‌دهد اجرای آن را تا زمانی که طرف مقابل به تعهدات خود پایبند نباشد، تعلیق کند. بند 37 توافق هسته‌ای این امکان را برای ایران فراهم می‌کند که در صورت بازگشت تحریم‌هایی که به واسطه اختلاف هسته‌ای علیه آن تصویب شده بود، مهیای توقف کلی یا جزئی تعهدات خود در قالب این توافق شود. از جمله تعهداتی که جمهوری اسلامی پیش‌تر در قالب توافق هسته‌ای پذیرفته بود، می‌توان به توقف غنی سازی ۲۰ درصدی؛ تبدیل کلیه اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده موجود به شکلی که قابل غنی‌سازی بیشتر نباشد، کاهش ۱۹ هزار سانتریفیوژ نصب شده به ۶۱۰۴ سانتریفیوژ، خروج انباشت آب سنگین راکتور آب سنگین اراک از ایران و خروج همه سوخت مصرف شده کلیه راکتورهای هسته‌ای تحقیقاتی و قدرتی و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی اشاره کرد. دیروز حشمت‌الله فلاحت پیشه رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در واکنش به تحریم‌های جدید هسته‌ای امریکا گفت که «ایران باید وارد فاز مذاکره با اعضای آژانس و برجام برای تولید سوخت ۲۰ درصد شود.»
علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی هم پیش از این گفته بود: «امیدواریم اروپایی‌ها و مجموعه 1+5 البته منهای امریکا به این واقعیت برسند که هر چه زودتر وفای به عهد کنند و بتوانند خلأیی را که امریکا ایجاد کرده است پرکرده و تعهدات خود را عملیاتی کنند. تا در نتیجه جمهوری اسلامی ایران ناچار نشود به سهم خودش در مقابل عدم وفای به عهد آنها طبق آنچه در برجام پیش‌بینی شده است (ماده 36 و 37 برجام) به همان میزان بنا به تشخیص مراجع ذیربط از تعهداتش بکاهد.» وی دی ماه سال گذشته افزوده بود: «الان 1044 دستگاه سانتریفیوژ در فردو داریم که اگر نظام اراده کند، غنی‌سازی 20 درصد را مجدداً در فردو از سر می‌گیریم.»
یک منبع مطلع در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای در گفت‌وگو با «ایران» به امکان سنجی راهکارهای پیش روی کشورمان در مواجهه با بدعهدی قابل انتظار دولت امریکا پرداخت و گفت: «به نظر می‌رسد که مقام‌های کشورمان می‌توانند در چارچوب بند 37 برجام تعدیل معناداری در کاهش تعهدات خود داشته باشند. نصب ماشین‌های جدید در نطنز و توسعه این سایت هسته‌ای، خودداری از فرستادن مازاد آب سنگین راکتور اراک و سوخت مصرف شده راکتورهای تحقیقاتی از جمله گزینه‌های پیش روی ایران است. همچنین در حالی که قرار بوده بر اساس برجام فردو از یک سایت غنی‌سازی اورانیوم به مرکز تولید ایزوتوپ‌های پایدار تبدیل و پروسه غنی‌سازی در آن متوقف شود، با تصمیم مسئولین ارشد نظام غنی‌سازی دوباره در آن می‌تواند آغاز شود. این در حالی است که بازگشت فردو به وضعیت پیش از توافق بسرعت امکانپذیر است. اما شاید یکی از مهم‌ترین اقدامات تلافی جویانه ایران تعلیق اجرای پروتکل الحاقی باشد که ایران همزمان با انعقاد برجام پذیرفت آن را داوطلبانه اجرا کند.
این پروتکل کشورها را ملزم می‌کند از زمانی که تصمیم به ساخت یک مرکز هسته‌ای جدید می‌گیرد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را درباره جزئیات آن مطلع کنند. از این رو کاهش دسترسی و نظارت آژانس به مراکز و تأسیسات هسته‌ای ایران می‌تواند یک از مهم‌ترین واکنش‌های احتمالی ایران به نقض برجام باشد.»
خدشه در امنیت تنگه هرمز
اما این فقط برجام نیست که ایران می‌تواند از طریق آن به رفتارهای کارشکنانه امریکا پاسخ دهد. بی تردید یکی از اصلی‌ترین ابزار سیاست فشار حداکثری واشنگتن علیه ایران به اجرای سفت و سخت تحریم‌های نفتی ایران و برداشتن معافیت خرید نفت از همه خریداران نفتی ایران بازمی‌گردد. هدفی که ریاض و ابوظبی به عنوان دو شریک اصلی دولت امریکا با هدف اجرای تام و تمام آن مسئولیت جبران کمبود نفت ایران را بر دوش کشیده‌اند. پیش‌تر مقام‌های عالی رتبه ایران در واکنش به تصمیم امریکا به قطع صادرات نفتی ایران، از نفوذ و تسلط جمهوری اسلامی بر تنگه هرمز به عنوان یک گلوگاه استراتژیک که محل عبور و مرور بیش از 40 درصد نفتکش‌ها و تنها مسیر دریایی از خلیج فارس به دریاها و اقیانوس‌های آزاد به شمار می‌آید، سخن گفته بودند. این در حالی است که ایران ذیل توانایی دفاعی و نظامی‌اش در آب‌های جنوبی کشور امنیت و ثبات ضروری برای رفت و آمد کشتی سایر کشورها را فراهم کرده است. اما به نظر می‌رسد عملیاتی شدن سیاست فشار امریکا و شرکای منطقه‌ای‌اش که رساندن صادرات نفت ایران به نقطه صفر را جست‌وجو می‌کند، به کاهش معنادار امنیتی منجر شود که جمهوری اسلامی بخش مهمی در تأمین آن داشته است. رویدادی که در نهایت می‌تواند عبورو مرور کشتی سایر کشورها و هم پیمانان امریکا را با سختی مواجه و تبعات تحریم ایران را به وضوح پدیدار کند.با این همه به نظر می‌رسد ایران با بهره‌گیری از کارت‌هایی که در اختیار دارد قادر خواهد بود در برابر فشارهای جبهه امریکایی- عربی مقاومت کند. چه برجام تاکنون با خویشتنداری تهران بیش از هر توافق دیگری که ترامپ از آن خارج شده، به حیات خود ادامه داده است اما این نباید سایر کشورهای طرف برجام را به این گمان اشتباه بیندازد که ایران می‌تواند در برابر تشدید فشارهای امریکا بیشتر از این مقاومت کند. اروپا باید از حمایت لفظی از برجام فراتر رفته و بقای آن را با ایجاد یک چتر حمایتی از مراودات مالی‌اش در برابر تحریم‌های ثانویه امریکا ضمانت کند. ناکامی اروپا در حمایت مؤثر از ایران می‌تواند ایران را که تاکنون علاقه‌ای به برهم خوردن برجام نداشته است، در آستانه سالروز خروج امریکا از این توافق به واکنشی غیر قابل انتظار وادار کند.
بـــــرش
لغو دو معافیت همکاری هسته‌ای ایران از سوی واشنگتن
امریکا باز هم ایران را تحریم کرد. تحریم‌هایی که این بار بخشی از چارچوب همکاری‌های هسته‌ای ایران با سایر کشورها را نشانه گرفته تا عملاً راه اجرای توافق هسته‌ای را به بن‌بست بکشاند. امریکا طبق بیانیه‌ای، دو معافیت انتقال آب سنگین مازاد به عمان و مبادله اورانیوم غنی شده با کیک زرد را تمدید نکرده است. این کشور با صدور بیانیه‌ای عملاً کشورهای باقیمانده در توافق هسته‌ای را از اجرای مفادی از این توافق از جمله تسهیل انتقال آب سنگین مازاد ایران به عمان، تبادل اورانیوم غنی‌شده با کیک زرد و همچنین همکاری روسیه در زمینه توسعه نیروگاه بوشهر منع کرده است. علاوه بر این دولتمردان امریکایی برخلاف آنچه در متن برجام توافق شده است، از تهران خواسته‌اند که هرگونه فعالیت غنی‌سازی را متوقف کرده و به دنبال بازفرآوری پلوتونیوم نیز نباشد. تمدید معافیت‌های همکاری هسته‌ای تنها شامل همکاری تحقیقاتی و غیرنظامی است و کشورهای دارای معافیت بدون نگرانی از تحریم‌های امریکا می‌توانند به همکاری به ایران در اراک، بوشهر و فردو ادامه دهند. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه امریکا تشدید فشارهای این کشور را جزئی از سیاست فشار حداکثری بر ایران دانسته است.
علی لاریجانی رئیس مجلس در واکنش به این تحریم‌های جدید گفت: «ما متناسب با برجام خلافی مرتکب نشدیم؛ بنا بود شما مواد غنی‌سازی شده را از ما بخرید و به جای آن مواد اولیه تحویل دهید ولی اکنون اگر نمی‌خواهید بخرید، در داخل می‌ماند.» در امتداد اجرای چنین سیاستی است که «وال استریت ژورنال» به نقل از مقام‌های امریکایی خبر داده است دولت ترامپ اعمال تهاجمی‌تر تحریم‌های کشورش علیه ایران را بررسی می‌کند. واشنگتن که در سیاست به صفر رساندن صادرات نفت ایران با شکست روبه‌رو شده، تلاش دارد اعمال تحریم‌ها بر صادرات محصولات پتروشیمی ایران را شدیدتر کند و بانک‌ها و شرکت‌های بیشتری را هدف تحریم قرار دهد. به گفته مقام‌های امریکایی، تحریم‌های احتمالی امریکا شبکه‌های مالی در سنگاپور، مالزی، امارات متحده عربی و ارمنستان را که در ازای صادرات پتروشیمی دلار در اختیار شرکت‌های ایرانی قرار می‌دهند و همچنین صادرات کالاهای مصرفی به افغانستان را هدف می‌گیرد.
سایر اخبار این روزنامه
نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج ایرانی منصوب شد
عشق به سرزمین‌مان
سنت‌های فولک اصیل ایران درحال انقراض است
روند اجرای گفت‌وگوی ملی باید سرعت بیشتری یابد
دو راهی انتخاب اقتصاد آزاد یا دولتی؟
جنگ امید
ماراتن تولید و مصرف بنزین
گزینه‌های روی میز ایران
بازگشت تروریست‌ها به دنیای مجازی
اسرار مرگ 160قوچ و میش پارک ملی گلستان
ترامپ: با بولتون باید در چند جای دنیا بجنگیم
لزوم واکنش هوشمندانه به نقض برجام
طرحی برای ساماندهی کنکور آماده میشود
اندیشه اقتصاد رانتی و وابسته به نفت باید تغییر کند
