روزنامه ابتکار
1398/02/09
« ابتکار» استفاده از ظرفیت رسانه‌های جمعی توسط محمدجواد ظریف را در عرصه بین‌المللی بررسی می‌کند
دیپلماسی مصاحبهمحمدرضا ستاری
الوین تافلر در کتاب جابجایی در قدرت که یکی از مشهورترین اثرها در زمینه آینده‌پژوهی محسوب میشود، پول، زور و دانایی را سه مولفه اصلی قدرت ذکر کرده است. در این میان با گذشت زمان و پیشرفته‌تر شدن جامعه بشری، این مولفه‌های قدرت به ترتیب اولویت و تاثیرگذاری‌شان از زور به پول و اکنون به دانایی رسیده است. به گفته تافلر؛ دانایی طیف‌های وسیعی از مقولات مختلف را در بر می‌گیرد که یکی از مهمترین این طیف‌ها اطلاعات است و تفاوت مهم آن با دو مولفه پول و زور در این است که علاوه بر نامحدود بودنش، مستلزم آن نیست که در صورت بهرهمندشدن شخص یا جریانی از اطلاعات، شخص یا جریان دیگری از آن محروم بماند.
در نتیجه اکنون نه صرف در دسترس بودن اطلاعات، بلکه اهمیت تفسیر آن محوری‌ترین مورد بهره‌مندی از جریان اطلاعات است؛ بهطوریکه قدرت و جنگ سرنوشت‌ساز نهایی در دنیای کنونی و آینده در تفسیر و مدیریت اطلاعات خواهد بود. از همین دیدگاه اگر بخواهیم نقش ایران در استفاده از این منبع جدید و با اهمیت قدرت را بسنجیم، به گفته بسیاری از ناظران داخلی علیرغم پیشرفت‌های قابل توجه در حوزه‌های امنیتی و نظامی، یکی از فاکتورهای مغفول مانده ایران به خصوص در عرصه سیاست خارجی، عدم استفاده و بهره‌مندی کافی از جریان مدیریت اطلاعات و تعمیم آن به دیپلماسی عمومی است.
شواهد در دنیای نوین نشان داده به عنوان نمونه بیان یک دیدگاه یا در مرکز توجه قرار گرفتن در عرصه بین‌المللی اگر بخواهد از مواضع نهادی، رسمی، دیپلماتیک و با طرح راهبردهای کوتاهمدت، میانمدت و یا حتی بلندمدت صورت بگیرد، شاید نیاز به صرف میلیون‌ها دلار منابع مالی و هفته‌ها و ماه‌ها صرف وقت نیروی انسانی داشته باشد، حال این که چنین امری می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن با یک اثر هنری، مسابقه ورزشی و مصاحبه مطبوعاتی با کمترین هزینه ممکن تحقق پیدا کند.
لذا تمامی این عرصه‌ها را می‌توان در قالب و زیرمجموعه مفهومی جدیدی به نام دیپلماسی عمومی یا همان قدرت نرم جستجو کرد؛ جایی که این ابراز کاربردی می‌تواند به عنوان مهمترین اهرم دولت‌ها برای ارتباط با سایر شهروندان جهان تلقی شود. در این میان یکی از زیرمجموعه‌های اثرگذار دیپلماسی عمومی به موضوع رسانه بازمی‌گردد، امری که به عنوان رکن چهارم دموکراسی و در قالب مصاحبه، متن، تصویر و فضای مجازی از محوری‌ترین بسترهای هدایت، نفوذ و جلب توجه افکار عمومی محسوب میشود.
فروریزش فاصله‌ها در گوی بلورین
مهدی مطهرنیا استاد روابط بین‌الملل و آینده‌پژوه سیاسی در این خصوص معتقد است که زیست‌بوم جهانی در لایه‌های گوناگون در حال تغییر و تحول است و ما در آستانه انقلاب صنعتی پنجم هستیم. اکنون دهکده جهانی مارشال مک لوهان و جهان مسطح فریدمن به اتاق شیشه‌ای تبدیل شده و ما در آستانه ورود به گوی بلورینی هستیم که در آن فاصله زمانی و مکانی در حال از بین رفتن است. به همین دلیل در بخش دوم این گوی بلورین با فروریزش فاصله‌ها، عاملیت انسان تغییر و تحولات شگرفی را در عرصه رسانه‌ای پدید خواهد آورد.
بنابراین از همین منظر است که می‌توان سفر محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان به نیویورک را از نظر دیپلماسی رسانه‌ای و مصاحبه مورد تحلیل و بررسی قرار داد. به گفته اغلب ناظران با حضور ظریف در راس دستگاه دیپلماسی کشور، ما شاهد کلید خوردن روندی بودیم که تا پیش از این اگر نگوییم به صورت کامل اما تا حد زیادی از آن فاصله داشتیم. این امر موضوع مهم استفاده و بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیپلماسی عمومی در قالب استفاده از فضای رسانه‌های عمومی جهان است که از زمان هدایت وزارت خارجه توسط ظریف رشدی چشمگیر به خود گرفته و در عرصه‌هایی نیز به میزان زیادی فضای ملتهب جهانی را به نفع ایران تغییر داده است.
استفاده از ظرفیت‌های رقیب علیه او
در همین رابطه در طول تقریباً شش سال گذشته محمدجواد ظریف در سفرهای متعدد خود به کشورهای مختلف جهان، علاوه بر دیدارهای دوجانبه و مذاکراتش در پشت درهای بسته، نیم نگاهی جدی را نیز به رسانه‌های جمعی، افکار عمومی و جامعه دانشگاهی کشورهای میزبان داشته است. به طور مثال، سفر اخیر وی به نیویورک برای شرکت در کنفرانس چندجانبه‌گرایی و صلح سازمان ملل متحد می‌تواند به عنوان یک چارچوب مفهومی مورد تحلیل قرار بگیرد.
این سفر در حالی صورت گرفت که اوج تنش‌ها میان ایران و آمریکا در جریان است و فشارهای بی‌سابقه‌ای از سوی ایالات متحده بر روی کشورمان اعمال میشود. به گفته بسیاری از کارشناسان فضای رسانه‌ای و نیز هدایت افکار عمومی توسط دولت آمریکا بر علیه ایران اکنون به گونه‌ای است که می‌تواند در زمینه‌هایی مشابه سال‌های منتهی به حمله آمریکا به عراق باشد. جایی که ایالات متحده به هر بهانه‌ای با برجسته کردن نام ایران در موضوعات تنش‌زا، قصد دارد افکار عمومی را در جهت راهبردهای خود تحت تاثیر قرار دهد.
در چنین هنگامه‌ای ظریف به نیویورک می‌رود و یکی از محورهای مهم برنامه خود را استفاده از ظرفیت رسانه‌ها قرار داده و با نشریات و خبرگزاری‌های مختلفی مصاحبه می‌کند. این امر همزمان شده با مسئله قرار گرفتن نام سپاه پاسداران و عدم تمدید معافیت‌های خریداران نفت ایران که به میزان زیادی نگرانی‌ها را از افزایش درگیری مستقیم میان ایران و آمریکا در منطقه دامن زده است. ظریف در نخستین حرکت خود و در حالی که بسیاری امکان مصالحه، مذاکره و یا کاهش تنش میان ایران و آمریکا را بعید ارزیابی می‌کردند، طی یک سخنرانی گفت که آمادگی تبادل زندانیان را داشته و در این خصوص از اختیارات لازم برخوردار است.
این موضوع از سوی برخی از تفسیرگران خارجی به مسئله دیپلماسی تبادل زندانی میان کره‌شمالی و آمریکا که در نهایت منجر به مذاکرات صلح شبه‌جزیره کره شد یا آزادی کشیش آمریکایی زندانی در ترکیه توسط دولت اردوغان تفسیر شد. در این میان البته ظریف بر سیاست‌های اصولی جمهوری اسلامی در مقابله با فشارهای آمریکا تاکید کرده و در زمینه‌ای با اشاره به عدم توانایی آمریکایی‌ها در به صفر رساندن صادرات نفت ایران، گفته است: در دور زدن تحریم‌ها دکترا داریم.
از سوی دیگر ظریف پس از گفتوگو با رسانه‌های از قبیل، رویترز، فاکس‌نیوز و المانیتور، در گفتوگوی تفضیلی خود با شبکه CBS به گوشه‌های دیگری از پیشنهاد تبادل زندانیان اشاره کرد: او تصریح کرد که پیش از این نیز چنین کارهایی صورت گرفته و از تابستان سال گذشته نیز آمادگی خود را برای این موضوع اعلام کرده و اکنون منتظر پاسخ هستیم. پس از اینکه مجری از ظریف می‌پرسد که شما می‌توانید با آزاد کردن پنج آمریکایی جدیت خود را در این موضوع نشان دهید، وزیر خارجه در پاسخ تاکید می‌کند: نیازی به نشان دادن جدیت نداریم زیرا جدیت خود را با اجرای توافق هسته‌ای ثابت کرده‌ایم و اینبار نوبت آمریکاست که این جدیت را نشان دهد.
در این میان مجری از این کانال وارد شد که ممکن است چنین پیشنهادی بازی با افکار عمومی باشد، زیرا زمانی که شما مبادله زندانی با آمریکا داشتید، همزمان با توافق هسته‌ای بود. ظریف در پاسخ خاطرنشان می‌کند: این کار ارتباطی با برجام نداشت، بلکه زمانی صورت گرفت که ما در کنار هم مشغول مذاکره بودیم.
این مسئله بازگشت به نقطه‌ای است که ایران تاکید می‌کند، آمریکا راه‌های مذاکره را بسته است. موضوعی که بلافاصله مجدد بر روی بحث جنگ متمرکز شده و بار دیگر ظریف با دادن پالسی به طرف مقابل تاکید می‌کند که علاوه بر اینکه ایران مقاومت می‌کند اما خواستار جنگ نیست. او همچنین می‌گوید که معتقد است ترامپ نیز خواهان جنگ نیست، بلکه اطرافیان او که اکنون در عرصه جهانی و با کلید واژه خود ظریف به تیم B ( بولتون، بن سلمان، بنیامین نتانیاهو) شهرت یافته‌اند، خواستار بروز چنین اتفاقی هستند.
ظریف بلافاصله تشریح می‌کند: من کسانی را تیم B می‌نامم که همواره برای ایجاد تنش تلاش کرده‌اند، افرادی که وجودشان وابسته به تنش است. بولتون، بی بی (بنیامین نتانیاهو)، بن زائد و چهارمی بن سلمان. نتانیاهو خودش گفت که آمریکا را تحت فشار قرار داده تا نام سپاه را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار دهد. وی گفت که آمریکا را برای خروج از برجام تحت فشار قرار داد. بولتون نیز گفته است که برای مواجه شدن با ایران به ریاست جمهوری ترامپ نیاز داریم. بن زائد و بن سلمان نیز کسانی هستند که به ترامپ تضمین داده‌اند نفت ایران را جایگزین خواهند کرد. این افراد خواهان مناقشه هستند و من بر این باورم که لازم است انسان‌های باتدبیر، عاقل و بالغ از وقوع درگیری جلوگیری کنند.
در همین راستا و در حالی که کارشناسان موضوع مذاکره را در شرایط فعلی بعید ارزیابی می‌کنند، ظریف در این گفتوگو می‌گوید که هنوز میز مذاکره وجود دارد و ما آن را ترک نکرده‌ایم. در این وضعیت توپ به زمین طرف مقابل می‌افتد چرا که مخاطب این سوال را از خود می‌کند که با توجه به این گفته‌ها، خواسته آمریکا برای کاهش تنش‌ها با ایران چیست؟ امری که طبق پاسخ مقامات کشورمان به موضوع احترام متقابل در مذاکرات و نیز عدم اطمینان به آمریکا بر پایه عملکردش در توافق‌‌نامه‌ها و پیمان‌های بین‌المللی ربط پیدا می‌کند.
او سپس به یکی از موضوعات مورد منازعه میان ایران با آمریکا و اروپا اشاره می‌کند. مسئله موشک‌های بالستیک که آمریکا و اروپا همصدا با هم نسبت به آن ابراز نگرانی کرده و خواستار مذاکره در خصوص آن هستند. ظریف همانطور که در قبل هم توانسته در عرصه عمومی با مثالی از جنگ ایران و عراق، پرونده موشکی ایران را دارای مشروعیت بداند و در این مورد فضای افکار عمومی را به سمت ایران متمایل سازد، بار دیگر در این مصاحبه تفضیلی به موضوع موشک‌ها اشاره کرده وعنوان می‌کند: همانطور که می‌دانید ما تجربه هشت سال جنگ داریم. آن زمان هیچکس به ما سلاحی نفروخت. به همین دلیل است که ما موشک‌هایمان را توسعه دادیم. اکنون اعتراض می‌کنند که چرا ایران موشک دارد. ما موشک داریم چون شما هیچ ابزار دیگری برای دفاع از خود در اختیار ما نگذاشتید. ما می‌توانستیم جت جنگنده بخریم اما زمانی که هدف حمله قرار گرفتیم کسی آن را به ما نفروخت. بنابراین، ظرفیت خود را توسعه دادیم و خدا را شکر چندان به سلاح‌های خارجی وابسته نیستیم. وی سپس با اشاره به پایان یافتن محدودیت تسلیحاتی سازمان ملل برای ایران در پائیز سال 2020، تصریح می‌کند: این، بدان معنی نیست که ما در پاییز ۲۰۲۰، همچون عربستان می‌رویم و تسلیحات به ارزش ۶۷ میلیارد دلار خریداری می‌کنیم. ما چنین پولی نداریم. ما سال گذشته ۱۶ میلیارد برای دفاع خود هزینه کردیم. عربستان تنها ۶۷ میلیارد دلار سلاح خریداری کرد و امارات با تنها یک میلیون نفر جمعیت ۲۲ میلیارد هزینه کرده است.
هدفگرفتن طرفداران ترامپ در داخل آمریکا
از نکات مهم دیگری که در دیپلماسی رسانه‌ای ظریف در آمریکا بر روی آن بسیار توجه شد، مسئله مصاحبه وی با تلویزیون فاکس نیوز از رسانه‌های مورد علاقه و حمایت دونالد ترامپ بود. همانطور که گفته شد ظریف با توجه به آگاهی خود نسبت به موضع منفی جامعه دانشگاهی و رسانه‌ای آمریکا در برابر ترامپ و در فضایی که گمانه‌زنی‌ها در خصوص درگیری نظامی میان دو کشور افزایش یافته، بارها در این سفر تصریح کرد که شخص ترامپ خواهان جنگ نبوده و اطرافیانش مانند بولتون، پمپئو و متحدانش مانند بن‌سلمان، نتانیاهو و بن زاید او را برای قرار گرفتن در این مسیر تشویق می‌کنند. به همین دلیل برخی ناظران گفتوگوی ظریف با تلویزیون مورد علاقه ترامپ را نشانه دیگری از دیپلماسی عمومی وی در آمریکا توصیف کرده و اثرگذاری چنین امری را در افکار عمومی آمریکایی قابل ملاحظه دانستند. جامعه‌ای که از جنگ با توجه به تجربیات دهه‌های گذشته و به خصوص پس از حوادث 11 سپتامبر 2001 حالتی فوبیاگونه نسبت به آن دارد. خود وزیر خارجه جمهوری اسلامی در پایان سفرش به نیویورک در جمع خبرنگاران علت انجام چنین گفتوگویی با شبکه فاکس‌نیوز را ارتباط لایه‌ای این تلویزیون با طرفداران ترامپ دانست و گفت: این تذکر داده شد که منافع آمریکا در حال قربانی شدن برای منافع اسرائیل و یک گروه جنگطلب است. این واقعیت؛ موضوع جدیدی نیست اما فضا را به قدری با تبلیغات و هوچی‌گری سنگین کرده‌اند که بسیاری از کسانی که به این واقعیت باور دارند، جرئت این را ندارند که این واقعیت را به راحتی به زبان بیاورند. برای همین است که به زبان آوردن این واقعیات در این محیط هم لازم است و هم می‌تواند در شکستن این فضای اختناق خبری برخلاف ادعای آزادی، موثر باشد.
در تحلیلی که از دیپلماسی رسانه‌ای ظریف در سفر اخیر خود به نیویورک مطرح شد، طی نظرخواهی از برخی کارشناسان رسانه این موضوع مورد تاکید قرار گرفت که استفاده از ظرفیت رسانه‌ها و جامعه روشنفکری و دانشگاهی آمریکا توسط ظریف توانسته به مقدار قابل توجهی از بار التهابات نسبت به روزها و هفته‌های گذشته بکاهد. اما از سوی مقابل، هر چند این توانمندی از سوی وزیر خارجه به واسطه آشنایی با جامعه جهانی و تسلط بر زبان انگلیسی در طول شش سال گذشته مورد توجه واقع شده، باید متوجه بود که این موضوع به صورت سازمان‌یافته و راهبردی در کشور دنبال نشده و تمامی بار سنگین دیپلماسی عمومی بر روی دوش ظریف قرار دارد امری که می‌تواند مانند شمشیر دموکلوس با توجه به اهمیت و فراخ بودن بستر دیپلماسی عمومی در دنیای کنونی، به مرور زمان موجب تحلیل قوا و نتایج معکوس شود، زیرا این عرصه نیاز به کار نهادی و کارشناسی سازمان‌یافته و گسترده دارد و مدیریت آن از عهده یک نفر خارج است.
سایر اخبار این روزنامه
مرادی کرمانی: داستان‌ها مرا اذیت می‌کنند
خداحافظی از نویسندگی با «قاشق چای‌خوری»
ژوبین صفاری
توسعه بدون جنگ
ویژگی‌های خاص انتخابات اسفند 98 و نحوه حضور جریان‌های سیاسی در آن بررسی شد
یک انتخابات متفاوت
تخریب لوت به بهانه گردشگری چه تبعاتی برای میراث طبیعی ایران دارد؟
خطر کارت زرد یونسکو به تکل گردشگری زیر پای کویر لوت
«ابتکار» از پیش‌بینی‌ها درباره تحقق بودجه 98 در صورت کاهش فروش نفت گزارش می‌دهد
در انتظار آلترناتیوهای واقع‌بینانه برای بودجه غیرواقعی
وزیر کشور بدون پاسخگویی به انتقادهای مطرح شده، پیامک‌های تخلف بدحجابی را روش مورد پسندش خواند
« ابتکار» استفاده از ظرفیت رسانه‌های جمعی توسط محمدجواد ظریف را در عرصه بین‌المللی بررسی می‌کند
رهبر انقلاب اسلامی در دیدار فرماندهان و مدیران نیروی انتظامی:
با قاچاق و عوامل ناامن‌کننده فضای مجازی برخورد جدی کنید
وزیر ارشاد در حاشیه بازدید از نمایشگاه کتاب مطرح کرد
کاغذ، همچنان در لیست کالاهای اساسی
رئیس قوه قضاییه:
تحریم‌های نفتی هیچگونه اثری نخواهد داشت
ظریف در گفت و گو با شبکه فاکس نیوز:
ترامپ بر خلاف تیم « ب» به دنبال جنگ با ایران نیست
تشریح جزئیات لو رفتن اطلاعات تعدادی از رانندگان تپسی
