روزنامه ابتکار
1398/02/07
برنامه‌های مدیرعامل خانه کتاب پیرامون نمایشگاه کتاب در گفت‌وگو با «ابتکار»: نمایشگاه کتاب و ناشران باید حرفه‌ای شوند
فاطمه امینالرعایاسالها است که فروشگاهی بودن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران محل اختلاف ناشران و کتابفروشان است. کتابفروشان می‌گویند فروش کتاب فیزیکی توسط ناشران از مدتی پیش از آغاز نمایشگاه تا چند ماه پس از آن، معیشت ما را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، ناشران اما حساب ویژه‌ای روی سود حاصل از فروش کتاب، آن هم بدون حضور پخش‌کننده و کتابفروش باز کرده‌اند. اما چگونه می‌توان این مناقشه را برطرف کرد؟ در این زمینه با نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل «خانه کتاب» گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:
یکی از مهم‌ترین انتقادات مطرح‌شده پیرامون نمایشگاه کتاب در سال‌های اخیر، فروشگاهی بودن این رویداد است. رویکرد شما و «خانه کتاب» نسبت به این موضوع چیست؟
درست است که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، عنوان نمایشگاه را یدک می‌کشد اما از همان ابتدا هم جنبه فروشگاهی‌اش پررنگ‌تر بوده است. شاید رشد نامتوازن بین ناشر و کتابفروش در ایران (که در همه دنیا برعکس است) و عدم ایجاد سیستم توزیع مناسب خصوصا در حوزه کتاب و محصولات فرهنگی باعث شده که بیشتر جنبه اقتصاد نشر نمایشگاه کتاب تهران مورد توجه قرار بگیرد تا جنبه نمایشگاهی و کارکردهای فرهنگی، کپی‌رایت، گفت‌وگوهای اصحاب قلم و.... به نظر من از همان ابتدا به دلیل وجود نداشتن زیرساخت‌های مناسب در حوزه توزیع و توسعه متوازنی که باید بین ناشر، کتابفروش و پخش‌کنندگان کتاب حاکم باشد، شاهد چنین اتفاقی هستیم. در ایران حدود 16000 پروانه نشر داریم اما از نظر کارشناسی کمتر از 2000 کتابفروشی در سطح جغرافیایی کشور فعالیت دارند.
از سوی دیگر ناشران و بیشتر کتابفروشی‌های ما در پایتخت متمرکز شده‌اند و در استان‌ها، مراکز‌شان و شهرستان‌های دیگر این کمبود کاملا احساس میشود. به همین دلایل ناشران ما در طول سالیان گذشته، نمایشگاه را فضایی تلقی می‌کردند که می‌توانستند در آنجا بخشی از نقدینگی سالانه خودشان را تامین کنند.
اگر با ناشران گفت‌وگو کنید، خواهید دید که بسیاری از ناشران می‌گویند «سررسید بسیاری از چک‌هایی را که صادر می‌کنیم معمولا بعد از نمایشگاه بین‌المللی کتاب است، چه برای چاپخانه، چه برای مولف و مترجم و...» این امر نشان‌دهنده این است که شاید هم اقتصاد ناشران ما ضعیف و نحیف باشد و هم اینکه تمام اقتصادشان را وابسته به نمایشگاه کرده‌اند.
چگونه می‌توان با این تفکر مقابله کرد؟
طی سالیان گذشته فعالیت‌هایی برای افزوده شدن جنبه نمایشگاهی کتاب صورت گرفته است، به خصوص از زمانی که دکتر صالحی در کسوت معاونت فرهنگی حضور داشتند، بر این رویکرد تاکید بیشتری شد. این اعتقاد وجود داشت که هم جنبه‌های نمایشگاهی این رویداد فرهنگی افزوده شود و هم جنبه‌های فرهنگی‌اش. خوشبختانه اتفاقاتی هم در این زمینه رخ داده است. سعی شده که فعالیت‌های فرهنگی افزایش یابد، جنبه بین‌المللی نمایشگاه قوی‌تر باشد و فعالیت‌های فرهنگی با حضور مهمان ویژه پررنگ‌تر شود. اما همچنان به نظر می‌رسد که موفق نشده‌ایم از جنبه فروشگاهی این نمایشگاه بکاهیم. هنوز ناشران ما به‌دنبال بخش فروشگاهی هستند.
باید ناشران به این جمع‌بندی برسند که نمایشگاه محلی است برای گفت‌وگوی اصحاب فرهنگ و اندیشه؛ محلی است برای خرید و فروش رایت کتاب‌ها نه فروش فیزیکی کتاب‌ها. همچنین به نظر من از لحاظ کارشناسی باید نمایشگاه را به سمت حرفه‌ای شدن پیش ببریم، همان‌طور که نشر ما باید به سمت حرفه‌ای شدن برود. شاید لازم نباشد ما این تعداد غرفه (حدود 3000 غرفه) و ناشر در سطح نمایشگاه داشته باشیم که هم مخاطب سرگردان باشد و هم خود ناشر. شاید کل شبستان مصلی برای ناشران حرفه‌ای ما کافی باشد. اگر نشر ما به سمت حرفه‌ای شدن پیش برود، نمایشگاه هم به سمت حرفه‌ای شدن حرکت می‌کند. تا زمانی که ناشران ما به این سو نروند و ما شاهد فعالیت ناشران فصلی، ناشرنماها یا ناشرانی که کتاب‌سازند یا تنها برای یارانه کتاب چاپ می‌کنند و به هزاران دلیل به‌جز دلایل فرهنگی فعالیت می‌کنند، باشیم این اتفاقات رخ خواهد داد. به نظر من باید از مبنا کار اصولی و درست انجام دهیم که خروجی ما، پررنگ شدن جنبه نمایشگاهی نمایشگاه کتاب تهران باشد که این امر نیازمند فعالیت‌های زیرساختی است. بعد از گذشت 40 سال از آغاز جمهوری اسلامی باید رویکرد ما از نگاه کمی به سمت کیفی برود تا در سال‌های آینده نظاره‌گر اتفاقات خوبی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران باشیم.
فکر می‌کنید این روند چند سال طول بکشد؟
باید یک استراتژی برای دستیابی به این هدف تدوین شود.
آیا هنوز این استراتژی تدوین نشده است؟
به‌نظر می‌آید هنوز ما استراتژی کلانی تعریف نکرده‌ایم. برای نمونه دولت‌ها هر چهار سال تغییر می‌کنند و با تغییر دولت‌ها رویکردها هم تغییر می‌کند. زمانی که این رویکردها مدام در حال دگرگونی باشند، در دوره‌ای به جنبه فروشگاهی، عوام‌پسندانه و... بیشتر توجه میشود و در دوره‌ای به جنبه‌های تخصصی. باید برنامه بلندمدتی طراحی شود که تغییر زیادی نکند و بتوانیم با یک خط مشی مشخص حرکت کنیم.
فروشگاهی بودن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، آسیب جدی به چرخه مالی کتابفروشان می‌زند. «خانه کتاب» در راستای حمایت از کتابفروشان طرح‌های فصلی گوناگونی را برگزار می‌کرد اما طرح عیدانه 98 به دلیل تامین نشدن اعتبارات لازم اجرایی نشد. آیا «خانه کتاب» سیاست جایگزینی برای حمایت از کتابفروشان دارد؟
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و بعضا برخی از نمایشگاه‌هایی که برگزار میشود، کتابفروشی‌های ما را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. اگر ما اعتقاد داشته باشیم که کتابفروشی‌ها پاتوق‌های فرهنگی و نهادهای اقتصادی فرهنگی هستند، باید حتما به آن‌ها بیندیشیم چون در طول سال کتابفروش با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند و اگر این ارتباط در برهه‌ای منقطع شود، این اعتماد از بین می‌رود. نمایشگاه‌های کتاب بر کتابفروشان تاثیر می‌گذارد. در همین راستا طرح‌های فصلی در «خانه کتاب» تدوین شد. ما 9 دوره از این طرح را اجرا کردیم و درصدد هستیم که آن را ادامه بدهیم اما واقعیت این است که محدودیت‌های اعتباری گاهی مانع می‌شوند. همیشه کتابفروشان از ما این سوال را می‌کنند که «چرا محدودیت‌ها برای ما وجود دارد ولی برای نمایشگاه کتاب وجود ندارد؟»؛ این سوالی است که گاهی برای خود ما هم ایجاد میشود. باید این مسائل در سطح کلان‌تر حل شوند، هم در سطح وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و هم اگر لازم بود در سطح مجلس شورای اسلامی قوانینی مصوب شود که به کتابفروشی‌ها هم توجه شود. ما در «خانه کتاب» با حرکت‌های فصلی برخی از این حمایت‌ها را انجام می‌دهیم اما این طرح‌ها کوتاه‌مدت هستند و باید برنامه‌های بلندمدت در این زمینه تدوین شود. در برنامه ششم توسعه، برنامه‌ریزی‌های خوبی برای حمایت از کتابفروشی‌ها صورت گرفت. قرار بود وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت نیرو و... با همکاری وزارت ارشاد در قالب تفاهم‌نامه‌ای بتوانند از تاسیس کتابفروشی‌ها حمایت کنند. این اتفاق در وزارت ارشاد صورت گرفت اما در جایی دیگر متوقف شد. باید برخی امکانات زیرساختی فراهم شود تا کسی که در صدد تاسیس کتابفروشی است، انگیزه داشته باشد. برگشت پول در حوزه نشر حداقل 9 ماه طول خواهد کشید بنابراین سود کتابفروشی بسیار کم است. به همین دلیل بسیاری از کتابفروشی‌ها تغییر شغل می‌دهند. بسیاری می‌گویند اگر مکان کسب‌شان را به یک اغذیه‌فروشی واگذار کنند هم اجاره می‌گیرند و هم دغدغه بیمه، مالیات و... را ندارند. باید در این زمینه اقداماتی زیرساختی انجام شود. در وزارت ارشاد اقدامات خوبی صورت گرفته اما در جاهای دیگر متوقف شده است.
این طرح‌ها در کجا متوقف شده‌اند؟
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی که قرار بود این را ببرد و در هیئت دولت مصوب کند چون الزام قانونی بود که آیین‌نامه اجرایی تهیه شود. آیین‌نامه اجرایی در وزارت ارشاد تهیه شده اما در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی متوقف شده است. به نظر من نیاز به همت مضاعفی است که این اتفاقات رخ دهد.
بدهی‌های «خانه کتاب» به کتابفروشان که مربوط به طرح‌های فصلی گذشته بود، پرداخت شده؟
آخرین بدهی ما مربوط به طرح پاییزه بود که خوشبختانه حدودا 10 روز قبل در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد تامین اعتبار شد و ما همه مطالبات کتابفروشان در رابطه با طرح پاییزه را پرداخت کردیم. درصدد هستیم که طرح‌های فصلی را در تابستان عملیاتی کنیم. معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجوزهای اولیه را صادر کرده است. امیدواریم بتوانیم در تابستان در زمانی که اعلام خواهد شد با توجه حتی با وجود نوسانات قیمت کاغذ و نوسانات فرهنگی برگزار شود که جانی تازه به کتابفروشان دمیده شود.
سایر اخبار این روزنامه
محمدجواد ظریف:
دکترای دور زدن تحریم‌ها را داریم
محمدعلی وکیلی
همه از فرجام این شرایط می‌پرسند
«ابتکار» از شرایط جدید نفتی ایران گزارش می‌دهد
جای خالی نفت ایران در بازار جهانی؟
ویروس «بخت‌آزمایی» چگونه به جان سیما افتاد؟
بلای تجویز «شانس»
قیمت‌ها مجددا افزایش یافت
بازار نابسامان خودرو در اردیبهشت 98
اصلاح‌طلبان چه تصمیمی خواهند گرفت؟
مشارکت مشروط خوب یا بد !
آمارهای موسسه گالوپ، ایران را در رتبه پنجم غمگین‌ترین، عصبانی‌ترین و پراسترس‌ترین کشورهای جهان قرار داد
وزیر کار:
قانون کار نیازمند اصلاح بیشتر است
برنامه‌های مدیرعامل خانه کتاب پیرامون نمایشگاه کتاب در گفت‌وگو با «ابتکار»:
نمایشگاه کتاب و ناشران باید حرفه‌ای شوند
محمدجواد ظریف:
دکترای دور زدن تحریم‌ها را داریم
پسا‌سیل و مدیریت پس از بحران
