روزنامه ابتکار
1398/01/28
«ناسیونالیسم عربی یا آنارشیسم غربی کلنل حفتر در لیبی»
امین جمشیدزاده* - انقلابهای خودکامه در کشورهای عربی که به «بهار عربی» شهرت یافت و طغیانی بود علیه دیکتاتورهای عرب منطقه مانند صدام، حسنی مبارک، معمرقذافی، بن علی،علی عبدالله صالح،... در قرن۲۱چهره،ماهیت و شاکله این حکومتهای جابرانه را در برابر جهانیان به نمایش گذاشت. جنبشهای خودجوش مردمی در جهان با قیام مردم تونس در اواخر سال۲۰۱۰ شروع شد و در سال۲۰۱۱ به تعداد قابل توجهی از کشورهای عربی ازجمله مصر و لیبی سرایت نمود که آغازگر مرحله نوینی در سپهر سیاست حیات سیاسی و اجتماعی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در اتمسفر حاکم بر این نظامها و همچنین دگرگونیهایی در نظم و دیسیپلین منطقهای شده است. این جنبشها به لحاظ گستردگی و عمق، پدیدهای کاملا نوین در جهان عرب محسوب میشوند که در تاریخ منطقه سابقه نداشته و این در حالی است که اغلب تغییر و تحولات در نظامهای سیاسی منطقه در طول دههها و حتی قرون گذشته در قالبهایی مانند کودتای نظامی، مداخله خارجی و یا فعالیت گروهها واحزاب سیاسی دارای ایدئولوژی غیربومی مانند ناسیونالیسم یا سوسیالیسم رخ داده است که اهمیت ژئوپلیتیکی،ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی منطقه خاورمیانه بر کسی پوشیده و مستور نیست. توجه ویژه دول استعمارگر به این منطقه طی سدههای اخیر، شاهدی بر این ادعاست که یکی از راههای سیادت و تسلط بر جهان، تسلط و اعمال نفوذ بر این حوزه کشورهای عربی منطقه و شمال آفریقا و در تیررس کنونی لیبی میباشد. لیبی با نام رسمی دولت لیبی، کشوری عربی در آفریقای شمالی است و با کشورهای سودان، چاد نیجر، الجزایر و تونس هممرز است و پایتخت آن شهر طرابلس است و زبان رسمی آن عربی است و حکومت آن جمهوری است. این کشور با مساحتی در حدود۱۸۰۰۰۰۰۰کیلومترمربع، چهارمین کشور پهناور قاره آفریقا،هفدهمین کشور پهناور جهان «اندکی بزرگتر از کشور عزیزمان ولی جمعیت آن کمتر از یک دهم ایران» و دهمین کشور صادرکننده و فروشنده نفت در دنیاست. ۱/۷میلیون نفر از جمعیت۶/۵میلیون نفری لیبی در طرابلس پایتخت این کشور زندگی میکنند که معنای این کشور از واژهlibyans به معنای قوم بربر گرفته شده است. پیرامون۹۰٪از سرزمین لیبی را بیابان و صحرای بیآبوعلف پوشانده است، مناطق نسبتا سرسبز لیبی در کناره های دریای مدیترانه قرار گرفته است و هیچ رودخانه دائمی در خاک لیبی وجود ندارد و تنها۲٪درصد از خاک آن کاربرد کشاورزی دارد و بخش عمده موادغذایی موردنیاز مردم لیبی از خارج وارد می شود. تولید ناخالص ملی سرانه آن جزو بالاترینها در آفریقاست. لیبی به صورت «پادشاهی لیبی» در سال۱۹۵۱ به استقلال رسید و از سال۱۹۶۹ تا سال۲۰۱۱ توسط معمرقذافی دیکتاتور معروف لیبی که با انجام یک کودتای نظامی شبیه ژنرال السیسی در مصر و ساقط شدن «حسنی مبارک» بر سر کار آمد رهبری شد که با بروز جنگ داخلی در سال۲۰۱۱ و پیروزی نسبی مخالفان قذافی، بخش اعظمی از لیبی در کنترل و تحت سیطره شورای ملی انتقالی اداره میشد. کرسی لیبی در سازمان ملل از تاریخ۱۶سپتامبر۲۰۱۱ به نماینده شورای ملی انتقالی سپرده شد که در بهمن۱۳۸۹هجری شمسی اعتراضات گستردهای در لیبی علیه حکومت معمرقذافی شکل گرفت و باعث شد به تدریج، بخشهای مختلفی از این کشور از کنترل نیروهای حکومت خارج شود و سرانجام در۲۸مهرماه۱۳۹۰با قتل معمرقذافی، استیلا و حکومت وی بر این کشور کاملا تمام شد.همانطور که پیشتر در سطور بالا اشاره شد، انقلابهای زنجیرهای۲۰۱۱خاورمیانه و شمال آفریقا که به «بهار عربی» نام گرفت از تونس آغاز شد و پس از مصر، دامن لیبی را فراگرفت و از آن زمان، نظام سیاسی و امنیتی لیبی به صعب و دشواری و پیچیدگی سختی دچار گردید؛ پیچیدگیای که تا به امروز با ورود به هشتمین سال همچنان ادامه دارد و وضعیت لیبی همچنان غیرطبیعی، بحرانی و قرمز است. همین وضعیت بیثبات و بغرنج لیبی باعث شد تا گروه تروریستی داعش بتواند مناطقی از این کشور را اشغال کند و حالا پس از گذشت چندسال از اشغال مناطقی از این کشور، آمریکا چندی پیش اعلام نمود حملاتی را علیه این گروه تروریستی در لیبی از سر خواهد گرفت که فعلا در حد شعار مانده است. درست چند روز پیش بود که دبیرکل ناتو «نیس استولتنبرگ» با ابراز نگرانی از آغاز دوباره تنش در لیبی، تحرکات نظامی در این کشور را آسیب خواند و طرفهای درگیر را به خویشتنداری دعوت نمود وی با بیان اینکه جان غیرنظامیان در لیبی در معرض خطر و تهدید است گفته بود:«ناتو از تلاشهای سازمان ملل برای یافتن راه حل سیاسی در لیبی استقبال و حمایت می کند.» ژنرال بازنشسته «خلیفه حفتر» فرمانده نظامیان مستقر در شرق لیبی که مدعی نجات لیبی است، روز پنجشنبه گذشته از آغاز عملیات برای تصرف شهر طرابلس خبر داده بود. لیبی دارای دو دولت مستقل است «دولت وفاق ملی» که توسط سازمان ملل پشتیبانی می‌‌شود و «دولت موقت» که از سوی پارلمان طبرق حامی کلنل خلیفه حفتر در شهر البیضاء در شرق این کشور تشکیل شده است. مردمان مظلوم، بیپناه و بیدفاع لیبی حالا پس از گذشت۷سال همچنان منتظر به پایان رسیدن بیثباتی، شورش، هرج و مرج، دوران گذار انتقالی و تولد دموکراسی هستند اکنون در لیبی ناامنی، کمبود موادغذایی، قحطی، بیماری، خشکسالی، هرج و مرج، تقسیم قدرت بین دولت طرابلس در شرق و طبرق در غرب، دخالت کشورهای خارجی موج میزند که مساعدنبودن وضعیت نفت در این کشور و تلاشهای نافرجام سازمان ملل را برای حل بحران لیبی از طریق سیاسی و بدون آلترناتیو جایگزین را باید به این لیست اضافه کرد که این کشور به گذرگاهی برای عبور مهاجران غیرقانونی به اروپا برای ترس از کشته شدن بهوسیله نیروهای ژنرال حفتر، داعش و شبهنظامیان بیشمار در شمال آفریقا تبدیل شده است.
در واقع، بنا به اظهارات کارشناسان و تئوریسینهای منتقد در طرابلس سه گروه مسلح بزرگ حضور دارند و جنگ میان این کنشگران و طرفهای درگیر درجریان است؛ لشکر اول امنیتی نیروهای موسوم به الردع و گردان ابوسلیم در مصراته که شهری واقع در در میان طرابلس و سرت است، گروه دوم گروههای مسلح طرفدار دولت وفاق ملی و مخالف آن فعالیت دارند و گروهی از نیروهای مصراته در سرت، سبها و جنوب لیبی نیز حضور دارند و همانها بودند که سرت را از انتقال داعش آزاد کردند. گروههای مسلح فعال در الزنتان مخالف جریانهای اسلامی هستند و از ژنرال حفتر حمایت میکنند و تاسیسات نفتی غرب لیبی را تحت سیطره و کنترل خود دارند. شهر مصراته نقطه اصلی و محل عبور مهاجران آفریقایی و آسیایی به سمت اروپاست و اکنون تحت نفوذ و کنترل یک گروه سلفی طرفدار دولت وفاق ملی است. ارتش لیبی به فرماندهی ژنرال «خلیفه حفتر» کنترل بخش اعظم شرق لیبی و هلال نفتی این کشور تا مرزهای مصر البته غیر از شهر درنه را در اختیار دارد. ارتش لیبی همچنین در جنوب لیبی بهویژه منطقه «الکفره» و اطراف سبها حضور چشمگیر و پررنگی دارد و ارتش لیبی متشکل از افسران سابق ارتش و افراد مسلحی است که گروههای دیگر نتوانستهاند آنها را جذب کنند، این ارتش تابستان گذشته پس از سه سال موفق شد کنترل شهر بنغازی دومین شهر بزرگ لیبی را در اختیار و در دست بگیرد. شهر درنه، تحت کنترل یک گروه نزدیک به سازمان القاعده به نام گردان «شهدا ابوسلیم»است، این گروه پس از بیرون راندن داعشیها از این شهر در آن مستقر شدند. منطقه فزان نیز این روزها تحت کنترل قبایل مختلف است و از سوی دیگر قوم طوارق کنترل مرزهای جنوبی لیبی با الجزایر و غرب نیجر را در دست دارد و قوم «بتو» هم در مناطق مرزی میان لیبی با نیجر و چاد وبخشی ازسودان مستقر است و کنترل این مناطق را در دست دارد. داعش پس از رانده شدن در ماه دسامبر۲۰۱۶میلادی به جنوب و اطراف این شهر نقل مکان کرده است. وضعیت حال حاضر لیبی آدم را یاد کتاب معروف «قلعه حیوانات» شاهکار جورج اورول شهیر میاندازد؛ در این کتاب حیوانات از دست ارباب بیرحم سر به شورش برمیدارند و او را از مزرعه فراری میدهند و یک اکوسیستم سوسیالیستی تشکیل میدهند اما این هم دوای درد آنها نمیشود و در آنجا با آنکه همه برابرند عدهای «شبیه حفتر و حلقهاش» برابرتر میشوند و امتیازات ویژه «میادین نفتی غرب طرابلس» را برای خود اختصاص میدهند تا بالاخره این اکوسیستم از هم بپاشد و دوباره اربابی بیرحم «دستنشانده آمریکا یا دول غربی» به مزرعه برگردد. در واقع اورول در این اثر ماندگار تاریخی خود، ذهن آنارشیست خود را به نمایش میگذارد و نشان می‌دهد که هر دولتی چه سرمایهداری و چه نظامی و سوسیالیستی بیرحم بوده و باعث استثمار می‌‌شود و خواننده را به این نتیجه میرساند که «تفرد تکساحتی» و «بیدولتی» آنارشیسم بهترین شیوه زندگی سیاسی است که در لیبی پس از معمرقذافی، دیدگاهها و گروههای طرفدار آنارشیسم رواج زیادی یافته است. به هر ترتیب واضح و مبرهن است که برای تشخیص دموکراسی از آنارشیسم باید دقت کرد کسی « ژنرال حفتر» که میخواهد دولت وفاق ملی حاکم را در لیبی تغییر دهد یا کوچک کند به جای آن چه آلترناتیوی دارد، آنارشیستها به جز جنگ، قتل و درگیری، بمب، نفرت، ستیز قومی قبیلهای، جز تنش در روابط خارجی چیزی جای دولت تعبیه نکرده و جایگزین نمی کنند. اما دموکراسی خواهان «دولت وفاق ملی حاکم مورد حمایت سازمان ملل و ناتو» مردم را قرار میدهند در راس تصمیمگیری و انتخابات برای داشتن پارلمان و انتخاب نخستوزیر و نمایندگان قاطع که بنیادش بر سازش و پرکردن شکاف دولت-ملت و از بین بردن شکاف قومی قبیلهای و تنشزدایی در روابط خارجی است. مردم مقاوم و دلیر لیبی در۱۷فوریه۲۰۱۱«۲۷بهمن۱۳۹۰» با انقلاب علیه حکومت۴۲ساله سرهنگ «معمر قذافی» امیدوار بودند با کنار گذاشتن وی زندگی بهتر و مرفهای داشته باشند، اما حالا حالاها این سوال در ذهن پیر و جوان لیبی و کارشناسان سیاسی دنیا مطرح است که آمال، امیدها و آرزوهای مردم تا چه اندازه محقق شده و لیبی تا کی آبستن حوادث تازه و سیطره ژنرال حفترها خواهد بود؟!!
*دکترای علوم سیاسی و روزنامهنگار
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» سفر محمدجواد ظریف به سوریه را بررسی می‌کند
مذاکرات برای فتح صلح
جلال‌خو ش چهره
کارآمدی و اعتبار
«ابتکار» از برنامه اصلاح‌طلبان برای انتخابات آینده گزارش می‌دهد
اصلاح‌طلبان در انتظار اصلاحات
«ابتکار» از تصویب طرح دوفوریتی حمایت از سپاه گزارش می‌دهد
گام نخست بهارستان در مقابله با آمریکا
تغییر بافت جوانان جامعه، چه تغییری در نیازهای آنان و چالش‌های سیاستگذاران ایجاد می‌کند؟
آیا جداسازی وزارت صنعت، معدن و تجارت در جهت منافع اقتصاد کشور است؟
در راه تفکیک بازرگانی و صنعت!
واشنگتن پست گزارش داد
رد پای بن سلمان در جنگ داخلی لیبی
شورای شهر تهران به جمعی از هنرمندان ایرانی ادای دین کرد
از بلوار شجریان تا خیابان علی نصیریان
سقف کلیسای 800 ساله فرانسه شاهکار گوتیک در آتش سوخت
«گوژپشت» بی «نوتردام»
سخنگوی وزارت کشور خبر داد
ارائه برنامه زمان‌بندی برگزاری انتخابات به شورای نگهبان
«ناسیونالیسم عربی یا آنارشیسم غربی کلنل حفتر در لیبی»
سونامی دیپلماسی غرب علیه ایران
