روزنامه ایران
1398/01/28
مأموریت ملی برای 20 چهره دانشگاهی
مرتضی گل پور
خبرنگار حوزه دولت
20 روز بعد از وعده رئیس جمهوری برای تشکیل کمیته ملی ریشهیابی سیلاب و قریب به یک ماه پس از وقوع سیل در کشور، روز گذشته این کمیته با حضور 20 چهره علمی و استاد دانشگاه در رشتههای مختلف و به ریاست محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران تشکیل شد.
علت تشکیل چنین کمیتهای را میتوان بی سابقه بودن سیل و گستردگی خسارتهای وارده به کشور دانست، خسارتهای جانی و مالی که وزیر کشور آن را تا 35 هزار میلیارد تومان نیز تخمین زده است.
هنوز ساز و کار این کمیته و رویکردهای آن مشخص نیست، اما مروری بر تخصص حاضران این کمیته نشان میدهد که این گزارش قرار است سویههای مختلف سیلاب اخیر را دربر بگیرد. این سویهها شامل حقوق، شهرسازی، مدیریت، جامعه شناسی، بهداشت و سلامت و محیط زیست خواهد بود.
این دومین کمیته از این دست در تاریخ وقوع حوادث و رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی در کشور است. نخستین بار هیأت ویژه گزارش ملی برای بررسی حادثه پلاسکو تشکیل شد.
حادثه آتش سوزی و درنهایت فروریختن ساختمان 54 ساله پلاسکو، 30 دی ماه 1395 رخ داد و رئیس جمهوری 9 بهمن ماه همان سال، حکم تشکیل این هیأت را صادر کرد که هیأت نیز دو روز بعد کار خود را آغاز کرد. همان طور که در مقدمه گزارش پلاسکو آمده است، چنین کاری در گذشته سابقه نداشت و بنابراین سازمان و روال کار مشخص نبود. با وجود این، این هیأت توانست گزارش علمی و همهجانبه خود را با شعار «پلاسکو را فراموش نکنیم» 16 فروردین 96 به هیأت دولت ارائه کند.
این گزارش با اقبال همه نهادها، جریانها و رسانهها رو به رو نشد و باوجود رویه بشدت علمی اعضای هیأت و گزارش نهایی، با عینک سیاسی به این دستاورد نگریسته شد. این درحالی بود که به اذعان تدوین کنندگان این گزارش، «این اولین بار بود که بررسی حادثهای در این مقیاس به هیأتی کاملاً غیردولتی و با ترکیبی از بالاترین متخصصان مستقل و استادان دانشگاه سپرده میشد. بررسی به گروهی سپرده شده بود که ذینفع به حساب نمیآمدند و با سازمانهایی که مرتبط با مسأله هستند، ارتباط ساختاری نداشتند. هیأت به گونهای انتخاب شده بود که میتوانست داعیه بیطرفی داشته باشد و انتخاب اعضا بر اساس تخصصها هیأت را توانمند میساخت تا با نگاهی تخصصی و به دور از سوگیریهای متداول سازمانی و سیاسی حادثه را بررسی نماید.»
به نظر میرسد رویکرد علمی، بی طرفی، ذینفع نبودن اعضای هیأت، فقدان ارتباط ساختاری با سازمان و برخورداری از نگاه تخصصی که از ویژگیهای هیأت تحقیق پلاسکو بود، در تعیین ترکیب اعضای هیأت ویژه گزارش ملی سیلابها هم رعایت شده است.
به این معنی که این افراد، عموماً غیردولتی و غیروابسته به نهادهای حاکمیتی و اغلب از اساتید دانشگاهها هستند که سالها در رشتههای خود، فعالیت علمی داشتهاند.
از این رو میتوان انتظار داشت که این هیأت
6 ماه آینده، گزارش علمی، دقیق و بی طرفانهای از علتهای سیلابهای اخیر، آنچه در مدیریت و امداد روی داد و راهکارهای مدیریت بحران در آینده ارائه کند. همچنان که رئیس جمهوری نیز علاوه بر مشخص کردن 13 سرفصل اصلی فعالیت و جهت گیری این هیأت، در حکم خود به دکتر نیلی احمدآبادی، هدف اساسی از تشکیل آن را در این دانست که «تاب آوری ایران در مواجهه با حوادث طبیعی باید افزایش یابد، از تکرار اشتباهات و کاستیها جلوگیری شود و ظرفیت مدیریت سیلاب در این اقلیم خشک و نیمه خشک به حداکثر برسد.»
همچنان که گزارش کمیته ملی پلاسکو در دسترس همگان قرار دارد، رئیس جمهوری این بار نیز بر اصل شفافیت تأکید و آورده است که «مردم حق دارند پاسخهای علمی، معتبر و دقیق درباره ابعاد مختلف این سیلابها، میزان آمادگی کشور در مقابل سیلاب، شیوه مدیریت بحران، برآورد خسارات و شیوه جبران خسارات و اصلاحات ضروری برای افزایش آمادگی ملی در برابر سیلاب را دریافت کنند.»
اسامی هیأت ویژه
در حکم روحانی برای نیلی احمدی آبادی آمده است: «هیأت ویژه گزارش ملی سیلابها» موظف است از ظرفیتهای استادان، پژوهشگران، متخصصان و صاحبنظران کشور – بالاخص دانشگاهها و مراکز علمی مناطق و استانهای وقوع سیلاب – استفاده کند و تجارب جهانی در بررسی سیلاب و اصلاحات معطوف به افزایش تابآوری در مقابل این پدیده را نیز در جریان بررسی و ارائه گزارش نهایی مورد توجه ویژه قرار دهد. کلیه دستگاهها و مسئولان ذیربط در سطوح ملی، استانی و محلی موظفند با این هیأت همکاری کرده و هرگونه اطلاعات مورد نیاز را فراهم نمایند.» اسامی هیأت یاد شده به شرح زیر است؛ دکتر علیاکبر آقا کوچک عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، دکتر حسن احمدی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، دکتر علی اردلان عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، دکتر بهرام ثقفیان عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر هادی خانیکی عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر محمدرضا ذوالفقاری عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، دکتر حسین سراجزاده عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، دکتر محمود شفاعی بجستان عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران، دکتر محمدمهدی عزیزی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، دکتر بهلول علیجانی عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، دکتر محمد فاضلی عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، دکتر سید فرشاد فاطمی عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف، دکتر سیدمصطفی محقق داماد عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، دکتر سیدباقر مرتضوی عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، دکتر سعید مرید عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، دکتر علینقی مشایخی عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف، دکتر سیده فاطمه مقیمی عضو اتاق بازرگانی ایران، دکتر رضا مکنون عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی امیر کبیر، دکتر شروین ملکی عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف، دکتر مهدی هداوند عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی.
بـــــرش
13 عرصه مورد بررسی در هیأت ویژه گزارش ملی سیلابها
حکم رئیس جمهوری برای محمود نیلی احمدآبادی برای ریاست «هیأت ویژه گزارش ملی سیلابها» متن پیوستی هم دارد که در آن اولویتها و ضروریات مورد بررسی تصریح شده است. بر اساس این پیوست هیأت ویژه که یک کارگروه دارد، 13 عرصه را مورد بررسی قرار میدهد. تنها کارگروه اشاره شده در آن «اقتصاد سیلاب و تأمین مالی» است که باید بررسی کند؛ بودجهریزی امور مربوط به مدیریت سیلاب در سالیان گذشته چگونه بوده است؟ مدل برآورد خسارات ناشی از سیلاب در کشور چیست و دربر دارنده چه نقصانهایی است؟ ساختارهای کلی اقتصاد ایران چگونه بر سیلاب و خسارات آن اثر گذارده است؟ اقتصاد کشور در سال 1398 و سالهای آینده چگونه تحت تأثیر اقتصاد سیلاب قرار خواهد گرفت؟ و اصلاحات ضروری در بخش اقتصادی به منظور افزایش تابآوری کشور در مقابل سیلاب چیست؟ عرصهها 13 گانه یاد شده در متن پیوست حکم رئیس جمهوری به همراه مهمترین سؤالاتی که باید پاسخ داده شود نیز به شرح زیر است؛
عرصه هواشناسی و اقلیمشناسی
در این خصوص برخی از مهمترین سؤالات مطرح شده از این قبیل است؛ ریزشهای جوی اخیر در مقایسه با ریزشهای گذشته در ایران، چه وضعیتی داشته است؟ پیشبینیها و هشدارهای سازمان هواشناسی کشوری طی سال آبی 98-1397 و قبل از وقوع سیلاب چه کیفیتی داشته است؟ علت بارشهای شدید و ترسالی در سال آبی 1398- 1397 چیست؟ تغییر اقلیم چه تأثیری بر بارشها و آینده آبی ایران دارد؟ آیا کمیت بارشها در این سال آبی، ضرورت تغییراتی در نظام مدیریت منابع آب کشور ایجاد میکند؟
عرصه هیدرولوژی، سازههای آبی و مدیریت منابع آب
نحوه اطلاعرسانی درباره سیلاب و ساختار آن در وزارت نیرو و نحوه تبدیل آن به اقدامات مدیریتی چگونه بوده است؟ عملکرد سازمانهای مسئول در زمینه مدیریت منابع آب و سازههای آبی (نظیر مدیریت سدها، سیلبندها و...) در پاییز و زمستان 1397 و بعد از آن برای مدیریت سیلاب چگونه بوده است؟ سدها و سایر سازههای آبی مرتبط با سیلاب چه نقشی در تشدید یا مدیریت و تعدیل سیلاب داشتهاند؟ مشکلات قانونی و ساختاری در مدیریت بستر رودخانهها (جلوگیری از دخل و تصرفات، حفظ حریم، برداشت شن و ماسه، تخلیه نخاله و...) چیست؟ سیلاب چه تأثیرات مثبتی بر منابع آب ایران باقی میگذارد؟
عرصه مدیریت بحران
ساختار، رویهها، بودجه نیروی انسانی، اختیارات و وظایف ستاد مدیریت بحران کشور چگونه بر کمیت و کیفیت عملکرد این سازمان در مدیریت سیلاب اثر گذاشته است؟ تصمیمات نادرست در مدیریت بحران سیلاب در استانهای مختلف بر اثر چه فرآیندهایی اتخاذ شدهاند؟ درسآموختههای سیلاب برای ارتقای سطح توانمندی مدیریت بحران در کشور چیست؟ چه اصلاحاتی در ساختار ستاد و نظام مدیریت بحران کشور برای بهبود و ارتقای مدیریت بحران سیلاب ضروری است؟
عرصه امداد و نجات
کاستیهای عملیات امداد و نجات چه بوده و از چه عواملی تأثیر پذیرفته است؟ کمیت و کیفیت راهنماها، پروتکلها و دستورالعملهای امداد و نجات در کشور چیست؟ آنها به چه اندازه در جریان سیلاب عملیاتی شدهاند؟ فرماندهی عملیات امداد و نجات و کیفیت هماهنگی بین سازمانی در این عملیات چگونه بر خسارات جانی اثر گذاشته است؟ وضعیت آمادگی کشور برای عملیات امداد و نجات چگونه و در چه سطحی است؟ کمکهای مردمی چه نقشی در عملیات امداد و نجات ایفا کرده است؟ کمکهای کشورهای خارجی چه اثری بر عملیات امداد و نجات داشته است؟
عرصه مدیریت ریسک و بیمه
صنعت بیمه کشور در زمینه بیمه سیلاب دارای چه ضعفها و قوتهایی است؟ نسبت نظام فنی و اجرایی کشور با مدیریت ریسک و صنعت بیمه، چه تأثیری بر مدیریت سیلاب و تشدید خسارات باقی گذاشته است؟ اصلاحاتی که باید در صنعت مدیریت ریسک و بیمه کشور در زمینه سیلاب صورت گیرد، چیست؟
عرصه زیرساختها
کمیت زیرساختهای تخریب شده بر اثر سیلاب چیست و میزان خسارات وارد شده به زیرساختها چه میزان است؟ تابآوری زیرساختهای کشور (جادهها، پلها، خطوط ریلی، ساختمانها، سیلبندها، تأسیسات فنی آب و برق، فرودگاهها، تأسیسات بهداشتی و درمانی و...) در مقابل سیلاب چگونه بوده است؟ ساختار تصمیمگیری، بودجهریزی، اجرا و نظارت بر ساخت زیرساختها و نظام فنی و اجرایی کشور چگونه بر کیفیت و تابآوری زیرساختها در مقابل سیلاب اثر گذاشته است؟ اصلاحات ضروری برای ارتقای کیفیت و تابآوری زیرساختهای کشور در مقابل سیلاب چیست؟
عرصه شهرسازی و معماری
شیوه توسعه سکونتگاههای شهری و روستایی و رعایت نکردن استانداردهای شهرسازی تابآور در مقابل سیلاب، چگونه بر بروز خسارات به سکونتگاهها تأثیر گذاشته است؟ عمدهترین تخلفات صورت گرفته در توسعه سکونتگاهها که سبب تشدید خسارات شده است چیست و تحت تأثیر چه ساز و کارهایی رخ داده است؟ عملکرد شهرداریها و دهداریهای مناطق شهری و روستایی سیلزده چگونه سبب تشدید خسارات سیل شده است؟
عرصه اجتماعی و فرهنگی
آموزشهای مربوط به ارتقای تابآوری در برابر سیلاب در کشور چه وضعیتی داشته است و دستگاههای مسئول آموزش و ارتقای فرهنگ عمومی ایمنی در این زمینه چه کارکردها، قوتها و ضعفهایی داشتهاند؟ رسانهها و اطلاعرسانی در بحران سیلاب چه عملکردی داشتهاند؟ مشکلات رسانههای رسمی در زمینه روزنامهنگاری و اطلاعرسانی بحران چیست؟ سازمانهای مردمنهاد مرتبط با فعالیتهای پیش از سیلاب، امداد و نجات هنگام سیلاب، و کمککننده به احیای زندگی سیلزدگان در کشور چه وضعیتی دارند؟ اعتماد و سرمایه اجتماعی در روزهای مدیریت بحران و امداد و نجات چه تأثیری بر عملکرد مدیریت بحران داشته است؟ اصلاحات ضروری برای تقویت تابآوری اجتماعی و فرهنگی کشور در مقابل سیلاب چیست؟
عرصه حقوقی
چگونه تخطی از ضوابط حقوقی در عرصههای مختلف (از جمله اجرای زیرساختها، شهرسازی، مدیریت بحران، محیط زیست و منابع طبیعی، مدیریت منابع آب و...) سبب افزایش آسیبپذیری کشور در مقابل سیلاب شده است؟ اصلاحات ضروری برای تقویت نظام حقوقی و قانونی کشور در جهت تقویت تابآوری و افزایش ظرفیت مدیریت سیلاب چیست؟
عرصه محیط زیست
نقش متغیرهای محیط زیستی (وضعیت جنگل، مراتع، پوشش گیاهی، دستکاری در پیکرههای آبی، توسعه کشاورزی، تغییر حرائم و...) در پیدایش خسارات سیلاب چه بوده است؟ آثار منفی و مثبت سیلابها بر محیط زیست و طبیعت ایران چیست؟ اصلاحات ضروری برای بهبود کیفیت محیط زیست به منظور کاستن از احتمال بروز سیلابها و خسارات ناشی از آنها چیست؟
عرصه کشاورزی و منابع طبیعی
کمیت اراضی و منابع طبیعی که تحت تأثیر سیلاب قرار گرفتهاند، چقدر است؟ و میزان خسارتها چیست؟ تغییر کاربری اراضی و توسعه کشت چگونه بر کمیت سیلاب و خسارات ناشی از آن تأثیر گذاشته است؟ افزایش تابآوری کشاورزی و منابع طبیعی در مقابل سیلاب مستلزم چه اصلاحات و اقداماتی است؟
عرصه کسب و کارها
کدام کسب و کارها از سیلاب خسارت دیدهاند؟ میزان خسارات چقدر است؟ سیلاب چه اثرات کوتاهمدت، میان مدت و بلندمدتی بر اقتصاد کسب و کارها باقی میگذارد؟ سیلاب علیرغم خساراتش، چه ظرفیتهایی برای توسعه کسب و کارها ایجاد میکند؟
عرصه میراث فرهنگی و درسآموختههای تمدنی
سیلاب چگونه و به چه میزان میراث فرهنگی را در معرض خسارت قرار داده است؟ اصلاحات ضروری برای افزایش تابآوری سکونتگاهها و سایر تأسیسات در مقابل سیلاب براساس درسآموختههای ناشی از ارزیابی میراث فرهنگی و بافتهای تاریخی در معرض سیلاب چیست؟
گفت وگو
محمدمهدی عزیزی، عضو هیأت رسیدگی به سیلاب:
پشتوانه علمی در سیاستگذاریها ضروری است
محمدمهدی عزیزی، استاد شهرسازی دانشگاه تهران یکی از اعضای هیأت ملی «هیأت ویژه گزارش ملی سیلابها» است. او در گفتوگو با «ایران» نه تنها چنین هیأتها و گزارشهای آنها را برای تعیین خط مشیها و سیاستهای آتی کشور ضروری میداند، بلکه معتقد است با توجه به ترکیب هیأت، بویژه شخصیت رئیس آن، این هیأت رویکرد علمی و فارغ از جانبداری در بررسی سیلابهای اخیر داشته باشد. این گفتوگو را بخوانید.
عضویت در چنین کمیتهای با ماهیت ملی و علمی، برای شما چه معنایی دارد؟
اقدام بسیار شایسته و برای کشور ضروری است. زیرا این هیأتها میتواند پشتوانه علمی و فنی برای سیاستها و برنامههای کشور تهیه کند تا دیگر شاهد سیاستها و رویکردهای مقطعی و احساسی نباشیم. از این رو هیأتهایی برای بررسی پدیدههایی چون سیل و زلزله هم میتواند سیاستها و تصمیمات برنامههای آینده را به سمت پایداری سوق بدهد. به نظر من داشتن پشتوانه علمی برای سیاستها یک لازمه قطعی است، بنابراین چنین برنامهای قابل تقدیر است.
به عنوان استاد شهرسازی در این هیأت چه اهدافی را دنبال میکنید؟
هنوز برنامه منسجمی تدوین نشده است، اما بزودی چارچوبی برای کار هیأت مشخص میکنیم که در ذیل آن، میتوان کارگروهی نیز در حوزه شهرسازی تعیین کرد. به نظر من این کارگروه میتواند نکات کلیدی را در سه محور دنبال و مشخص کند. ابتدا باید توجه کنیم که سیل یک پدیده طبیعی است و یک سانحه نیست، از این رو بسیاری از برنامههای ما از جمله برنامهها و طرحهای شهرسازی میتواند به گونهای تهیه و طراحی شوند که از چنین وقایعی به سلامت عبور کنند. بنابراین میتوان انتظار داشت که از این هیأت اقدامات پیشگیرانهای در طراحی شهرها و مراکز جمعیتی بیرون بیاید. دوم اینکه در جهت دوره همزمان با واقعهای مانند سیل، میتوانیم تعریفی از دیدگاه شهرسازی برای نحوه مقابله با چنین بحرانی، در زمان بحران ارائه کنیم. در نهایت در حوزه شهرسازی میتوان به ملاحظات، معیارها و شاخصهایی دست یافت که این شاخصها مدنظر دست اندرکاران و طراحان شهرها و روستاها در آینده قرار بگیرد تا در مناطقی که این محیطها طراحی میشوند و امکان وقوع سیل یا زلزله هم وجود دارد، تمهیدات لازم برای مواجهه با این مسائل اتخاذ شود.
ترکیب هیأت را چطور ارزیابی میکنید و این ترکیب چه هدفی دارد؟
تا جایی که من دیدم، حوزههای مختلفی در جریان سیل میتوانند مدنظر قرار بگیرند که شهرسازی، معماری، زمین شناسی، اقتصاد، منابع طبیعی، حقوق، اجتماعی، محیط زیست و حتی مدیریت از جمله آن است. هر یک از این رشتههای علمی در حوزهای از جریان سیلابها میتوانند دیدگاههای مفیدی ارائه کنند. به نظر من ترکیب جامعی برای پرداختن به این موضوع مشخص شده است.
این دومین کمیته ملی بعد از پلاسکو است. چه باید کرد تا این تجارب به کار بسته شوند؟
اگر سیاستها و برنامهها در مقیاس محلهای، منطقهای یا ملی پشتوانه علمی داشته باشند، قطعاً نتایج آن میتواند پایدار باشد، اما اگر به صورت احساسی، مقطعی و مسکن وار به مسائل و پدیدهها نگاه کنیم، قطعاً در آینده با مشکلات جدیدی مواجه میشویم. به عنوان مثال برای پرداختن به جایگاه شهرسازی در بحث سیل، نیازمند تعیین معیار، اصول و شاخصهایی هستیم. اگر این شاخصها را داشته باشیم، دیگر برای فردا و مکان دیگری یا در سیل دیگری، هم میتوانیم از وقوع یا گسترش خسارتها جلوگیری کنیم یا در ارزیابیها، مسیر و تکلیف و نوع نگاه ما مشخص است. کشورها تجارب مختلفی در این زمینه دارند، ما هم باید کار کنیم و به صورت دقیق تر از تجارب علمی و جهانی در بررسی ویژه این سیلاب اخیر استفاده کنیم.
با گزارش پلاسکو برخورد سیاسی شد یا اینکه برخی نهادهای دولتی هم به طور کامل به توصیههای این هیأت عمل نکردند. پیشبینی شما از برخورد با هیأت اخیر چیست؟
من برخی از اعضا را به صورت کامل نمیشناسم، اما امیدوار هستم که در این هیأت صرفاً برخورد علمی دنبال شود و برای این مقطع یک توانمندی علمی کشور را در اختیار بررسی وقایع اینچنینی قرار دهیم. ضمن اینکه با شناختی که از دکتر نیلی احمدآبادی به عنوان رئیس این هیأت دارم، برداشتم این است که با این پدیده نیز به صورت علمی برخورد خواهد شد.
سایر اخبار این روزنامه
اینستاگرام حساب کاربری برخی از سرداران سپاه را مسدود کرد
روحی در مسیر کوشک گچسر
تهران دچار انقطاع تاریخی و هویتی است
«ایران اجتماعی» ضمیمه امروز
دیدار در دمشق
مأموریت ملی برای 20 چهره دانشگاهی
آتشسوزی دو نماد در یک شب
نام شاعران و هنرمندان بر خیابان های پایتخت
حذف چهار صفر از پول ملی کلید خورد
ترسالی یا سال تر؟
کلینزمن از نیمکت تیم ملی دور شد
شهر و شعر
جنگنده کوثر برای نخستین بار نمایش هوایی داد
ظریف در سوریه به دنبال چیست?
ادای دین به سرمایه های فرهنگی
موافقت مجلس با کلیات طرح اقدام متقابل در قبال اعلام سپاه به عنوان سازمان تروریستی