روزنامه ابتکار
1398/01/26
«ابتکار» از خطراتی که یک جنبش اعتراضی را در ادامه مسیر تهدید می‌کند گزارش می‌دهد
مدیریت جنبش، رهبری در فضای مهآلودالهام برخوردار
جنبش، پدیده‌ای اجتماعی است که در ابعاد مختلف و اندازه‌های گوناگون به تغییر در ترکیب‌بندی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی منجر میشود. جنبش اجتماعی در اصطلاح دانش جامعه‌شناسی، هرگونه کوشش جمعی برای پیشبرد منافع مشترک یا تامین هدف اصلی از طریق عمل جمعی خارج از حوزه نهادهای رسمی است. یکی از مهم‌ترین جنبش‌هایی که در روزهای اخیر شاهد آن بودیم جنبش اعتراضی مردم سودان علیه سیاست‌هایی عمر البشیر بود. درواقع هشت سال سرکوب سیاسی، نبود آزادی و رفاه اجتماعی در کنار بحران اقتصادی و پیش‌گرفتن سیاست ریاضت اقتصادی، باعث شد عمر البشیر 9 روز بعد از عبدالعزیز بوتفلیقه، همتای الجزایری خود، با اعتراض‌های مردمی از قدرت برکنار شود. اکنون سودان پس از 30 سال حکمرانی بی‌چون‌و‌چرا، در حال گذار به سمت دموکراسی است. با اینکه اعتراضات در سودان به حکومت 30 ساله عمر البشیر پایان داد اما مردم همچنان در خیابان‌ها مانده‌اند و منتظر برگزاری انتخابات هستند. با این حال بسیاری از جنبش‌های اعتراضی متاسفانه در ادامه راه از مسیر خود منحرف شده و هدف اصلی خود را گم می‌کنند و درواقع به یک جنبش کور ختم می‌شوند. چرا چنین انحرافی رخ می‌دهد؟ چه آسیب‌هایی متوجه یک جنبش است؟ رحیم ابوالحسنی، استاد جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه علامه در گفت‌وگو با «ابتکار» به این سوال پاسخ می‌دهد.
جنبش‌ها نیازمند یک رهبر کاریزمایی هستند
سید رحیم ابوالحسنی با بیان اینکه جنبش‌ها ذات مشخصی ندارند که لزوما آنها را سیاسی، اجتماعی و یا اقتصاد بنامیم، گفت: ما باید ابتدا ببینیم که یک حرکت اعتراضی جنبش محسوب می‌شوند یا نه؟ جنبش در واقع یک حرکت اعتراضی است. اقدامی است علیه یک نارسایی که بین افکار عمومی جا افتاده است. جنبش‌ها را می‌توان در دو گروه دسته‌بندی کرد. یکی؛ جنبش دگرگون‌ساز است که هدف آن دگرگونی فراگیر در جامعه است. تغییراتی که اعضای این جنبش‌ها در پی آن هستند، دگرگونی‌های سریع و عظیم، جامع و فراگیر و همراه با خشونت است. این جنبش‌ها اغلب به انقلاب منجر میشود و ساختار جامعه را تغییر می‌دهد. دوم؛ جنبش اصلاحات است که معمولاً هدف‌های محدودتری دارد و می‌خواهد تنها برخی جنبه‌های نظم اجتماعی موجود را تغییر دهد. ابوالحسنی با بیان اینکه جنبش‌ها دارای ویژگی‌هایی هستند افزود: جنبش‌ها در ابتدا نیازمند یک رهبر هستند. یعنی جنبش بدون رهبر شکل نمی‌گیرد و در واقع این رهبر است که جنبش و بسیج را مدیریت می‌کند. اینجا جنبش نیازمند یک کاریزما است یعنی کسی می‌تواند رهبر یک جنبش شود که شخصیت جاذبه‌ای داشته باشد. بعد از آن مسئله قدرت و اقتدار شکل می‌گیرد. لذا یک فرد قدرت پیدا می‌کند و دیگران تبعیت می‌کنند. وقتی که این رابطه قدرت و تبعیت شکل گرفت طبیعتا آن فردی که رهبری جنبش را بر عهده دارد جلوه و چهره سیاسی به خود می‌گیرد. یعنی به طور طبیعی محتوای آن عوض میشود چون بین رهبر و پیروان رابطه قدرت شکل گرفته است و اینجا ماهیت جنبش سیاسی خواهد شد.
پیروان به رهبر قدرت می‌دهند
وی در ادامه گفت: به عقیده من اینجا رهبر احساس می‌کند که باید مسائل را از دید سیاسی حل کند. در کنار این موارد معترضان سیاسی نیز که وارد جنبش شده طبیعتا نقطه نظرات خود را به رهبر منتقل می‌کنند. یعنی یک حلقه نخبگی دور رهبر گرد خواهد آمد که بخش اعظم این حلقه افراد سیاسی خواهند بود. لذا گفتمان رهبر جنبش به یک گفتمان سیاسی تبدیل میشود. پس در حین جنبش قضیه رهبری و تبعیت و همان پیروان شکل می‌گیرد. به محض اینکه قضیه رهبری و تبعیت شکل گرفت، یکی رهبر میشود، عده‌ای پیرو و از او تبعیت می‌کنند. اینجا به طور طبیعی قدرت شکل می‌گیرد. یعنی ذات جنبش که اجتماعی بوده است یک مولفه دیگر به آن اضافه میشود که این مولفه قدرت است. از آنجا که مولفه قدرت ذاتا سیاسی است، این قدرت به رهبر مدیریت سیاسی بخشیده و به او امکان حضور سیاسی در عرصه اجتماعی می‌دهد.
افرادی که در جنبش‌های سیاسی حضور دارند لزوما نخبگان سیاسی نیستند
این استاد دانشگاه با اشاره به برخی آسیب‌هایی که متوجه جنبش‌ها میشود، گفت: مهم‌ترین آسیبی که یک جنبش را تهدید می‌کند این است که موضوع و هدف اصلی جنبش گم میشود. یعنی برای مثال یک جنبش اجتماعی که اهداف خاصی را دنبال می‌کرد و راهش را با موفقیت دنبال می‌کرد در ادامه راه به یک جنبش سیاسی تبدیل میشود و از مسیر اصلی خودش منحرف میشود یعنی آن غایتی که به خاطرش ایجاد شده بود کنار گذاشته میشود و به یک جنبش سیاسی تبدیل میشود. پس افراد باید توجه داشته باشند که در ادامه مسیر هویت و ماهیت جنبش گم نشود. مشکل دوم در ادامه که برای برخی جنبش‌ها رخ می‌دهد این است که افرادی که در جنبش‌های سیاسی حضور دارند لزوما نخبگان سیاسی نیستند و فاقد مهارت‌های مدیریت سیاسی هستند بنابراین به آسانی فریب می‌خورند و عنان کار از دست‌شان می‌رود. این یک مسئله بسیار جدی است. ابوالحسنی افزود: مسئله سومی که باید مورد توجه قرار داد این است که این افراد چون مدیریت سیاسی ندارند توانایی تشکل و ساماندهی آن جمع و گروهی که تبدیل به یک جمع سیاسی شده است را ندارند. لذا این نوع سیاست، مدیریت در فضای مه‌آلود است. وقتی فضا سیاسی میشود مدیر آن مهارت بسیار سنگینی می‌خواهد که اگر رهبران آن مهارت لازم را نداشته باشند در ادامه مسیر دچار مشکل می‌شوند و جنبش به بن بست می‌رسد.
هویت‌سازی وظیفه نخبگان و روشنفکران است
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که جلوگیری از به وجود آمدن چنین فضایی تلاش برای منحرف نشدن جنبش بر عهده چه کسانی است، گفت: این رسالت بر عهده نخبگان است. آنها باید هرچه سریع‌تر برای جنبش هویت‌سازی کنند. برای آن برنامه مرتبط و مناسب بنویسند و اجازه ندهند جنبش گمراه شود؛ یعنی نخبگان آن جنبش حالا جنبش چه سیاسی و چه اجتماعی باشد، وظیفه ساماندهی و برنامه‌ریزی در ادامه مسیر را بر عهده دارند. این امر در مورد احزاب و جریان‌های سیاسی نیز صدق می‌کند. برای مثال آقای صادق زیباکلام اخیرا در نامه‌ای به رئیس دولت اصلاحات نوشته بود که جریان اصلاحات هویت خودش را از دست داده است. سوال اینجاست که این هویت را چه کسی باید بسازد. درواقع هویت‌سازی وظیفه روشنفکران و نخبگان دانشگاهی است. آقای زیباکلام و امثال من باید در کنار هم برای اصلاحات و اصلاح‌طلبان هویت‌سازی کنیم. ابوالحسنی در ادامه تصریح کرد: روشنفکران می‌توانند چنین نقشی را ایفا کنند. اگر نخبگان در حوزه مربوط به آنها جنبشی رخ دهد اولین قدمی که باید از سوی آنها برداشته شود، هویت‌سازی و تضمین آن است و برای اینکه آن هویت‌سازی به نتیجه برسد راهکار ارائه دهند. یعنی برای افرادی که در جنبش هستند وضعیت جنبش را تشریح کنند. فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط ضعف و قدرت جنبش را تعریف کنند و بیان کنند. وقتی نخبگان اینگونه ورود پیدا نمی‌کنند طبیعتا جنبش یا به دامن جنبش‌های رادیکال سیاسی می‌غلتد یا اینکه جنبش کور میشود و به راحتی فروکش می‌کند.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) جنگ رسانه‌ای در فضای موشکی (کيهان) پیام صریح ایران به جنگ‌طلبان صهیونیست (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» آثار و پیامدهای حذف دلار از مراودات تجاری را بررسی می‌کند
تجارت بدون دلار
سیده فاطمه ذوالقدر
اصلاح خطمشی رسانه ملی در گروِ اصلاح اساسنامه
«ابتکار» از خطراتی که یک جنبش اعتراضی را در ادامه مسیر تهدید می‌کند گزارش می‌دهد
خلا قانونی در ایران چه تبعاتی برای محیطزیست داشته است؟
حفظ میراث طبیعی در نبودِ قانون
گزارش «ابتکار» از توضیحات وزرا درباره میزان خسارات سیل اخیر و انتقادات نمایندگان
عراقچی در واکنش به اظهارات سفیر فرانسه در آمریکا
در صورت عدم اعلام موضع، اقدامات مقتضی را انجام خواهیم داد
مکمل‌های ورزشی و رژیمی غیرقانونی چه مشکلاتی را ایجاد می‌کنند؟
بازار نابسامان عضله و لاغری در کوچه مروی!
گزارش «ابتکار» از حواشی آخرین فیلم منوچهر هادی
چه‌کسی «رحمان 1400» را قربانی کرد؟!
«ابتکار» به مناسبت نخستین جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی خارجی و رونمایی از سایت دیپلماسی اقتصادی گزارش می‌دهد
روحانی در نخستین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی در سال جدید:
کمک‌های سازمان یافته مردم به سیل‌زدگان همچنان مورد نیاز است
ظریف در دیدار سفیر جدید فرانسه در تهران:
موانع موجود در روابط فرانسه و ایران با اتکا به دوراندیشی رفع شود
هدایتی درششمین جلسه دادگاه رسیدگی به پرونده ۱۱ متهم بانکی:
بدهکار هستم نه اخلالگر
