روزنامه فرهیختگان
1398/01/26
ماموریت ملی
فرهیختگان: «دانشگاه منفک از جامعه» شاید منفی‌ترین تعبیری است که می‌توان برای یک مجموعه علمی و آکادمیک قائل شد و منظور از آن دانشگاهی است که صرفا نگاه آموزشی را دنبال کرده و تعهدی نسبت به جامعه ندارد. تا چند دهه پیش در عمده دانشگاه‌ها همین نگاه کلاسیک حاکم بود و تعابیری چون «کارخانه مدرک‌سازی» یا «دانشگاه برج عاج‌نشین» معادل بهتری به‌جای واژه دانشگاه بود؛ هرچند سیر اداره دانشگاه‌ها این دوره را سپری کرده و پای نسل‌های جدیدی به میان آمده، اما هنوز این نگاه در برخی مدیران آموزش‌عالی نهادینه شده است، با این حال یک مطالبه عمومی دست از سر دانشگاه برنمی‌دارد و آن اینکه دانشگاهی که نسبتی با جامعه پیرامونی‌اش نداشته باشد و پاسخگوی نیازهای روز آن نباشد، نمی‌تواند جایگاهی در میان مردم داشته باشد. اما دانشگاه در خدمت جامعه چه جور دانشگاهی است؟ قطعا یک شکل آن، دانشگاهی است که ماموریت‌ها و چشم‌اندازهای خود را با حل مسائل جامعه تعریف کند؛ چیزی که از آن با عنوان دانشگاه مساله‌محور یاد میشود. این دانشگاه مساله‌محور اما بدون حضور موثر و میدانی در بطن جامعه قابل شکل‌گیری نیست و نمی‌شود با مدیریت پشت میز‌نشینی به این مدل دانشگاه رسید. از این جهت حضور موثر در بحران‌هایی مثل سیل و زلزله که گهگاه کشور درگیر آن میشود، فرصت خوبی برای مدیران و اساتید و حتی دانشجویان است که به این هدف نائل آیند. با این حال در روزهایی که بخش عمده کشور درگیر بحران سیل بود، به‌غیر از خانواده دانشگاه آزاد اسلامی که با امکانات حداکثری برای حل بحران در مناطق سیل‌زده حضور یافته بود، جای خالی جامعه دانشگاهی به‌شدت مشهود بود. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی با این شعار که دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاهی از مردم و برای مردم است، از همان روزهای ابتدایی وقوع سیل، امکانات خود را از تجهیزات لجستیکی گرفته تا امدادرسانی به مردم به‌کار گرفت و حتی با رفع نگرانی از بحث شهریه این دانشجویان، نگرانی مهمی را رفع کرد، با این حال مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه متعهد به جامعه را در این موارد خلاصه ندیده‌اند، چراکه علاوه‌بر حضور جهادی، دانشگاه به شیوه‌های دیگری نیز می‌تواند نقش‌آفرینی کند که از جمله آن می‌توان به تعریف پایان‌نامه‌ها و رساله‌های کاربردی در زمینه حوادث طبیعی قبل، حین و پس از حادثه اشاره کرد تا دیگر شاهد خاک خوردن پایان‌نامه‌ها و پژوهش‌های بی‌مصرف در قفسه‌های کتابخانه‌ها نبود. در ذیل نظر چند تن از اساتید دانشگاهی را در این‌باره جویا شدیم. هیچ دانشگاهی صرفا کار تئوریک نمی‌کند سیداحمد معتمدی، رئیس دانشگاه امیرکبیر درباره چگونگی ورود دانشگاه‌ها به بحران‌هایی مانند سیل گفت: «دانشگاهیان نیز باید مانند تمام آحاد کشور کمک مالی و معنوی خود را دریغ نکنند که این کار هم صورت می‌گیرد. همچنین در کنار آن دانشجویان به لحاظ اینکه دانش فنی دارند، می‌توانند در مناطق حضور پیدا کرده و کمک‌رسان باشند.» او تاکید کرد: «در مناطق سیل‌زده دستگاه‌ها، تاسیسات و راه‌ها آسیب جدی دیده‌اند و دانشجویان می‌توانند در زمینه بازسازی آنها ورود داشته باشند، اما شاید بیشترین کمکی که دانشگاهیان می‌توانند انجام دهند، کمک‌های درازمدت است تا دیگر شاهد بروز چنین اتفاقاتی نباشیم.» رئیس دانشگاه امیرکبیر در همین زمینه افزود: «این سیل اتفاق افتاده و مسیل‌ها مشخص شده است. از این رو اساتید و کسانی که در بحث آب و سیل تخصص دارند، باید به ماجرا ورود کرده و کارهای علمی انجام دهند تا دیگر شاهد تکرار این اتفاق نباشیم.» معتمدی با بیان اینکه اگر قرار به بازسازی مناطق است نیز باید بازسازی‌ها به صورت اصولی دنبال شود، اظهار داشت: «افراد متخصص در این زمینه نیز باید حضور داشته باشند تا بتوانند با ارائه راه‌حل درازمدت به دولت‌ها و نهادهای مختلف در این زمینه کمک کنند.» او با تاکید بر اینکه هیچ دانشگاهی صرفا کار تئوریک نمی‌کند، افزود: «دانشگاه امیرکبیر هم به‌عنوان یک دانشگاه فنی فقط به کار تئوریک بسنده نمی‌کند. حتی در مقطع کارشناسی و ارشد و دکتری و پروژه‌هایی که تعریف میشود، سعی می‌کنیم پروژه‌هایی را داشته باشیم که مشکلی را حل کند. شاید افرادی که فارغ‌التحصیل می‌شوند تجربه کاری نداشته باشند، اما در جایی که قرار می‌گیرند، دیگر به‌عنوان دانشجویانی که تنها کتاب خوانده‌اند، شناخته نمی‌شوند.» رئیس دانشگاه امیرکبیر اظهار داشت: «ما به بحث‌های کاربردی اهمیت می‌دهیم و دانشجویان با کار بیگانه نیستند، اما یک دانشجو که فارغ‌التحصیل میشود، به هرحال تجربه کاری ندارد و این تجربه را به تدریج کسب می‌کند؛ بنابراین دانشگاه باید نیروهایی برای نیاز کشور تربیت کند و این جزء اهداف اصلی هر دانشگاهی است.» او خاطرنشان کرد: «دانشگاه آزاد اسلامی چون در شهرها و مناطق مختلف واحدهای مختلف دارد، طبیعتا مدیریت این واحدها می‌توانند در چنین بلاهایی بیشتر ورود کرده و با توجه به ظرفیت‌شان خدمات زیادی به مناطق آسیب‌دیده ارائه کنند.» بحران‌های طبیعی محیطی برای آزمایش نظریات دانشگاهی است علیرضا نوبری، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه گفت: «حل بحران‌های طبیعی یک کار علمی و آکادمیک نیز محسوب میشود و نمی‌توانیم بگوییم تنها هلال‌احمر و دولت باید در این زمینه وارد شود؛ قطعا اگر عده‌ای بگویند دانشگاه نباید در این زمینه ورود کند، پس ارگان‌هایی مانند ارتش و سپاه نیز نباید در این زمینه وارد شوند.» او با بیان اینکه حضور دانشگاه‌ها در چنین مواقعی هیچ مشکلی ندارد، افزود: «ما می‌توانیم تمام الگوها و درس‌هایی را که در طول سال در کلاس‌هایمان به دانشجویان می‌دهیم در چنین بحران‌هایی به صورت عملی مورد ارزیابی قرار دهیم. به عبارت دیگر، سیل اخیر برای ما یک کلاس آموزشی محسوب می‌شد که براساس آن متوجه شدیم در چنین مواقعی به صورت واقع‌بینانه چه اقداماتی را می‌توانیم و باید انجام دهیم.» عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه اظهار داشت: «قطعا دستاورد دانشگاه به‌عنوان یک محیط آکادمیک همین حضور و آزمایش الگوها و مبانی درسی در محیط واقعی است؛ یعنی ما باید بتوانیم نظریه‌هایی را که خارج و داخل کشور وجود دارد و آنها را به دانشجویان منتقل می‌کنیم، به منصه آزمایش بگذاریم.» نوبری با بیان اینکه این روزها کارهای تخصصی در مناطق سیل‌زده در حال آغاز شدن است، تصریح کرد: «تمام زیرساخت‌های حیاتی مناطق سیل‌زده از بین رفته و در مرحله دوم تمام گروه‌های فنی و تخصصی باید وارد اجرا شوند؛ اما در مرحله سوم که قطعا بعد از بازگشت ثبات به مناطق سیل‌زده خواهد بود، دانشگاه‌ها باید در حوزه آسیب‌های اجتماعی ورود جدی داشته باشند، چراکه ماهیت دانشگاه نیز بررسی و پیشگیری از این مسائل است.» او با بیان اینکه قطعا مردم مناطق سیل‌زده که احساس می‌کنند زندگی‌شان چندین سال به عقب افتاده، دچار آسیب‌های روحی و روانی می‌شوند، اظهار داشت: «در این زمینه گروه‌های متخصص دانشگاهی باید وارد شده و آسیب‌های اجتماعی را شناسایی کرده و بنا به اقتضائات هر منطقه در آنجا مستقر و دوره‌های درمانی را بگذرانند.» عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه با بیان اینکه دانشگاه باید تهدیدهایی را که به خاطر سیل ایجاد شده، به فرصت تبدیل کند، ادامه داد: «یکی از مشکلات ما در کشور این است که بابت مشکلاتی که در سنوات گذشته مدیریتی رخ می‌دهد کسی را بازخواست نمی‌کنیم، درحالی که قطعا اگر در این زمینه وارد شویم، در بلندمدت مشکلات برطرف میشود. از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که بسیاری از این مدیران نیز از دانشگاه‌ها به اینجا رسیده‌اند.» دانشگاه‌ها در بحران‌ها باید ورود علمی و اجرایی داشته باشند علیرضا فیروزفر، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی زنجان با تاکید بر اینکه مدیریت بحران یک علم محسوب میشود و مهم‌ترین خاستگاه علم نیز بستر دانشگاه است، گفت: «از این رو دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشگاه آزاد اسلامی که به‌عنوان یک موسسه آموزش اجتماعی مطرح است، می‌تواند در این زمینه بسیار اثرگذار باشد؛ اثرگذاری‌ای که می‌بینیم باعث ورود دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه سیل اخیر شده است.» او ادامه داد: «بدیهی است که ما در مقابل بلاهای طبیعی به موشکافی علمی قضایا نیازمند هستیم و دانشگاه آزاد اسلامی در این زمینه نیز حتما مساله‌محور ورود خواهد کرد. همچنین این دانشگاه به‌عنوان یک موسسه بزرگ کشور با احساس وظیفه به مقوله کمک‌رسانی به سیل‌زدگان وارد شده و برپایی قرارگاه‌های جهادی در مناطق سیل‌زده هم گویای این مطلب است.» رئیس دانشگاه آزاد اسلامی زنجان با بیان اینکه فعالیت‌های جهادی دانشگاه آزاد اسلامی در مناطق سیل‌زده کاملا به چشم می‌خورد، تصریح کرد: «در لرستان نه‌تنها واحدهای این استان، بلکه تمامی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در فعالیت‌های جهادی سهیم هستند و هر واحد نقش خودش را دنبال می‌کند.» فیروزفر با تاکید بر اینکه نحوه ورود دانشگاه در بحران‌ها هم باید بعد علمی و هم اجرایی داشته باشد، اظهار داشت: «البته ورود دانشگاه‌ها به مسائل اجرایی به روحیه جهادی مسئولان آن برمی‌گردد که این روحیه در دانشگاه آزاد اسلامی وجود داشته و همین مهم باعث شد دانشگاه آزاد اسلامی ورود قابل‌توجهی به مقوله سیل داشته باشد و همپای سایر ارگان‌ها به کمک‌رسانی مشغول شود.» او گفت: «بلاهای طبیعی به‌خصوص در حوزه سیل و زلزله بیشتر به حوزه دستکاری بشر در طبیعت بازمی‌گردد و دانشگاه آزاد اسلامی نیز می‌تواند به صورت پژوهش‌محور در این زمینه ورود کرده و علل وقوع این بلاها را مورد بررسی قرار دهد. از سوی دیگر دانشگاه می‌تواند با توجه به وجود همین اقدامات بشر در طبیعت در حوزه مدیریتی بحران به صورت ریشه‌ای ورود کرده و درباره چگونگی مدیریت این بلاها کار علمی انجام دهد.» رئیس دانشگاه آزاد اسلامی زنجان با بیان اینکه این دانشگاه با دارا بودن گروه‌های متخصص متعدد سرمایه عظیم اجتماعی را در اختیار دارد، افزود: «باید در سطح کشور پویشی در حوزه مدیریت بحران راه‌اندازی شود و دانشگاه آزاد اسلامی نیز می‌تواند با توجه به نیروهای متخصص خود به‌عنوان محور در این زمینه وارد شده و برای وقایع آینده پیش‌بینی لازم را داشته و همچنین برای جلوگیری از تکرار وقایع نیز سیاست‌های بازدارنده را با نگاه آسیب‌شناسی تدوین کرده و برای استفاده دستگاه‌ها در اختیارشان قرار دهد.» فیروزفر با تاکید دوباره بر اینکه یک بخش ورود دانشگاه‌ها به بحران‌ها به جایگاه علم در اجتماع مربوط میشود، خاطرنشان کرد: «بخش دیگر نیز احساس وظیفه دانشگاه نسبت به مردم است و قطعا دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یک درخت شاخ و برگ‌دار در کل کشور باید نسبت به مردم احساس وظیفه داشته باشد و الان نیز با کمک‌رسانی این مساله را دنبال می‌کند.» ظرفیت دانشگاه‌ها برای جلوگیری از بحران‌های آینده به کار گرفته شود سیداحمد میرباقری، رئیس دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی از نقش دانشگاهیان برای جلوگیری از بحران‌هایی مثل سیل سخن می‌گوید. به اعتقاد میرباقری، در بحران سیل اخیر سه اقدام بازسازی سدها، لایروبی رودخانه‌ها و ساخت آب‌بند و برکه مهم‌ترین اقداماتی هستند که می‌تواند جلوی بحران‌های آینده در این خصوص را بگیرد؛ اقداماتی که باید پروژه‌های آن در اختیار دانشگاهیان قرار گیرد و از ظرفیت دانشگاه‌ها در این خصوص استفاده شود. او در این‌باره گفت: «تخصص من آب و محیط‌زیست و تغییرات آب و هوایی است و شدیدا معتقدم ایران وارد دوره ترسالی شده است و از این به بعد از این دست اتفاقات زیاد خواهیم داشت. برای اینکه چنین اتفاقاتی بعد از این رخ ندهد، باید به‌طور دقیق مطالعه کرده و سدهایی که پیش از این ساخته شده است بازنگری شود، چراکه اگر چنین بارندگی‌ای در فصل زمستان داشته باشیم، باران‌های بعدی به رودخانه‌ها و سپس شهر و خیابان و منازل مردم سرازیر میشود.» میرباقری ادامه داد: «کاری که در ابتدا باید انجام شود و مطالعات آن نیز توسط دانشگاهیان انجام شود این است که باید در طراحی مخازن سدها بازنگری شود، چون سدهایی که ساخته شده، دوره‌های کم‌باران و خشکسالی بوده است و حالا باید این باران‌ها را مبنا قرار داده و سدها را اصلاح کنند. دوم اینکه باید رودخانه‌ها را در تابستان لایروبی کنند و در عبور شهرها و روستاها سیل‌بندهای متناسب با سیل و کنترل آن بسازند. این سیل‌بندها مناسب نیست، چراکه پایداری مناسب ندارند.» رئیس دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی با بیان اینکه در دشت‌ها و جاهایی که سیل‌ها وارد میشود باید یک‌سری آب‌بند و برکه بسازند، ادامه داد: «این سیل‌بندها برای آن است که بتوانند آب‌ها را ذخیره کنند و به سفره‌های آب زیرزمینی تزریق شود تا کمبودها جبران شود.» او ادامه داد: «این کارها نیاز به پروژه‌هایی دارد که لازم است از تخصص دانشگاهیان استفاده شود. باید از دانشجو و استادان دانشگاه به صورت تخصصی استفاده کنند و این اقدامات را در قالب پروژه در اختیار دانشگاهیان قرار دهند. در تمام کشور‌ها این کار انجام میشود.» میرباقری تاکید کرد: «من 37سال است استاد دانشگاه هستم. در تمام این مدت با صنعت در ارتباط بودم و پروژه‌هایی در ارتباط با ایدئولوژی، آب و هوا‌شناسی و طراحی تصفیه‌خانه‌ها و... کار کردم، بنابراین اساتید می‌توانند پای‌کار آمده و جلوی بسیاری از بحران‌ها گرفته شود، اما متاسفانه دانشگاهیان به بازی گرفته نمی‌شوند. معتقدم علم تنها برای علم نیست و کسانی که تخصص‌های کاربردی دارند، می‌توانند کمک‌رسان باشند.» بررسی ابعاد سیل از رسالت‌های دانشگاه آزاد اسلامی است سیدمحمود هاشمی، رئیس بسیج اساتید دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه این دانشگاه در طول حیات خود برای اولین بار است که در کنار مردم مصیبت‌دیده حضور پیدا کرده است، گفت: «جنس حضور دانشگاه نیز با جنس حضور نیروهای انقلابی برابری می‌کند که مصداق‌های عینی آنها را بارها در این حادثه دیده‌ایم؛ به‌طور مثال دانشگاه آزاد اسلامی تمام تجهیزات خود را به پلدختر آورده تا بتواند بخشی از آلام حادثه‌دیدگان را کم کند.» او اظهار داشت: «یکی دو سال است مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی مساله مردمی بودن این دانشگاه را مطرح می‌کنند که در سیل اخیر بخش‌هایی از این مهم را دیدیم. در حقیقت دانشگاه در این اتفاق در کنار مردم قرار گرفت و به کمک آنها رفت.» رئیس بسیج اساتید دانشگاه آزاد اسلامی درباره اقداماتی که دانشگاه باید پس از خروج از بحران سیل انجام دهد، ادامه داد: «بیان روایت سیل، بررسی ابعاد آن، پژوهش درخصوص مباحث جوی، کشاورزی، منابع طبیعی، محیط‌زیست و... یکی از رسالت‌هایی است که دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند آن را دنبال کند. البته در همین زمینه نیز بسیج اساتید، گروه‌های تخصصی را از همان ساعات اولیه سیل به مناطق اعزام کرد که برخی از افراد این گروه‌ها به کمک‌رسانی و برخی دیگر به کارهای پژوهشی و مشاوره پرداختند.» هاشمی در همین زمینه افزود: «دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند پایش‌هایی را در ارتباط با ابعاد مختلف سیل انجام دهد تا نتایج آنها در سال‌های آتی مقدمه‌ای برای عمل بسیاری از کارهای پیشگیرانه برای وقوع دوباره چنین سیلابی قرار بگیرد.» او با بیان اینکه گروه‌های روانشناسی ما در خوزستان و سایر مناطق سیل‌زده حضور دارند، گفت: «با توجه به ایجاد مقرهایی برای اسکان‌های موقت و پیش‌بینی بروز آسیب‌های روحی و روانی برای مردم سیل‌زده در این مناطق، ما تیم‌های مشاوره خود را در اردوگاه‌ها مستقر کردیم و از دیروز و امروز نیز 9 استان ما گروه‌های روانشناسی خود رابه مناطق سیل‌زده اعزام کرده‌اند.» رئیس بسیج اساتید دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه برخی استان‌های ما مشکلاتی را نیز در حوزه دامپروری داشتند که تیم‌های تخصصی را هم به آنجا اعزام کرده‌ایم، گفت: «قطعا وضعیت سیل و مشکلات آن با گذشت زمان و حضور نیروهای جهادی رفع میشود، اما دانشگاه باید مسائلی را که ممکن است بعد از ثبات وضعیت فعلی گریبانگر مردم و مناطق سیل‌زده شود، شناسایی و راهکارهای عملیاتی برای پیشگیری از موارد مشابه را به مسئولان امر ارائه کند.»
