روزنامه ابتکار
1398/01/20
چرا همچنان رسانه‌ها در شرایط بحران ناکارآمد هستند؟ غافلگیری‌های تکراری
فاطمه امینالرعایاباز هم یک بحران و یک غافلگیری دیگر. گویا ما اهالی رسانه هرچقدر هم که درباره خبرنگاری، تهیه خبر و اهمیت آن بنویسیم، باز هم در آخر پای‌مان در چنین حوادثی می‌لنگد. سیل‌های اخیر، خصوصا سیل گلستان نشان داد که رسانه‌های ما همچنان از بحران‌ها جا می‌مانند و عاقبتش بی‌اعتمادی مردم به ما است. اما چرا با وجود تجربه‌های اخیر مثل زلزله کرمانشاه، باز هم از بحران اخیر جا ماندیم؟
بی‌اعتمادی مردم نتیجه ضعف در اطلاع‌رسانی
زمانی که اولین زلزله کرمانشاه رخ داد، گزارش‌های بسیاری درباره لزوم خبرنگاری بحران و تربیت نیروهای توانا برای چنین مواقعی منتشر شد اما در زلزله دوم کرمانشاه باز هم رسانه‌ها جا ماندند. سیلاب‌های اخیر نشان داد که همچنان رسانه‌های ما در مواقع بحران کارایی چندانی ندارند؛ پوشش خبری ضعیف و خبرهایی که کمی با واقعیت فاصله دارد موید همین مطلب است. اما چرا چنین اتفاقی رخ داد؟ در روزهایی که روزنامه‌ها تعطیل بودند، چرا صداوسیما و رسانه‌های برخط در زمینه اطلاع‌رسانی ضعیف عمل کردند؟ چرا تا پیش از خبری شدن ماجرای سیل گلستان در اینستاگرام سردار آزمون، ملی‌پوش فوتبال، آنچنان توجهی به این بحران از سوی صداوسیما صورت نگرفت؟ حوریه‌دهقان‌شاد، مدرس علوم ارتباطات در پاسخ به این سوالات «ابتکار» می‌گوید: طبیعی است که وقتی شبکه‌های اجتماعی هستند، خبر در لحظه پخش میشود و این تجربه جدیدی نیست اما به نظر می‌آید کسانی که مسئول سیاستگذاری در صداوسیما هستند تا جایی که میشود تلاش می‌کنند، خبر پوشش داده نشود اما تجربه ثابت کرده که این عدم پوشش خبری، به اعتماد مردم به رسانه‌های رسمی ضربه می‌زند. اخبار توسط شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های خارجی پوشش داده میشود، چون مردم دسترسی به وسیله‌ای به نام موبایل دارند که به راحتی می‌توانند توسط آن فیلم بگیرند و گزارش تهیه کنند بنابراین هرچقدر هم بخواهیم خبری را منتشر نکنیم، نمی‌توان جلوی انتشارش را گرفت. متاسفانه گویا هنوز درایت لازم در مسئولان صداوسیما به‌وجود نیامده که حداقل بخواهند اعتماد مردم را به‌دست بیاورند. اگر صداوسیما اخبار را به درستی پوشش دهد، اولین پایگاهی که مردم به آن مراجعه می‌کنند همین رسانه است اما متاسفانه چون این اتفاق نمی‌افتد، جزو انتخاب‌های اول مردم نیست.
امیدبخشی یا واقعیت‌نگاری؟
اطلاع‌رسانی در زلزله و سیل تفاوت دارند. لزوم تخلیه برخی مناطق در معرض سیل، اهمیت بیش از پیش خبررسانی در حوادثی مثل سیل را دو‌چندان می‌کند. حال این سوال مهم مطرح میشود که اطلاع‌رسانی ضعیف و دیرهنگام مانند آنچه درباره گلستان و لرستان رخ‌داد، چه پیامدی برای مردمی دارد که باید لحظه به لحظه اخبار را برای نجات جان و اموال‌شان دنبال کنند؟ دهقان‌شاد می‌گوید: الان حتی در مناطقی که آب فروکش نکرده در فضای مجازی شاهد اعتراض‌های مردم به تهیه خبر توسط خبرنگارانی هستیم که اخبارشان را از مناطقی با آب کمتر تهیه می‌کنند تا نشان بدهند همه چیز عادی است آن‌هم درصورتی که چنین اتفاقی نیفتاده و شهر همچنان درگیر است. یعنی حتی در حال حاضر هم درباره شهرهای سیل‌زده گزارش‌های دقیقی تهیه نمی‌شود بنابراین مردم اگر بخواهند از شرایط اطلاع پیدا کنند باید از کانال‌های دیگر استفاده کنند و متاسفانه صداوسیما این وظیفه را بر عهده نگرفته است. این اتفاق خیلی بدی است.
او در پاسخ به این سوال که چقدر خوراک خبری برای تهیه گزارش‌های موثق از سوی نهادهای ذی‌ربط در اختیار رسانه‌های رسمی قرار می‌گیرد، می‌گوید: دقیق نمی‌دانم مدیریت بحران در استان‌های سیل‌زده چطور است و آیا این دستور به نهادهای ذی‌ربط داده شده که اخبار موثق را در اختیار رسانه‌ها قرار بدهند یا خیر و اهمال تنها از سوی رسانه‌ها بوده اما به نظر می‌رسد رسانه‌ها مشکلی برای انتشار اخبار نداشته باشد و خبررسانی از سوی مسئولانی است که مسئولیت اطلاع‌رسانی را دارند و چنانکه باید صورت نگرفته است. شاید دلیل این اتفاق این است که نمی‌خواهند بحران را بیشتر کنند اما این رفتار به مردم آسیب بیشتری می‌زند. نمی‌شود اتفاق اصلی را نگفت که التهاب پیش نیاید.
این کارشناس ارتباطات ادامه می‌دهد: اما اتفاق دیگر این است که در تمام دنیا سیل و زلزله رخ می‌دهد. به طور خاص در مورد سیل وقتی به مردم شهری می‌گویند باید محل سکونت‌تان را تخلیه کنید، مکان به خصوصی را مشخص می‌کنند و می‌گویند این سوله‌ها، ورزشگاه‌ها و اماکن مذهبی تجهیز شدند و مردم به این مناطق بیایند و همه امکانات را در حد توان برای‌شان فراهم می‌کنند. اما آیا این اطلاع‌رسانی درباره شهرها و مناطقی که باید تخلیه می‌شدند صورت گرفت؟ آیا دقیق از سوی رسانه‌ها مکانی که باید در آنجا سکونت کنند مشخص شد؟ مردمی که مقاومت می‌کنند به این فکر هستند که اگر از خانه‌های‌شان بروند قرار است کجا اسکان داده شوند؟ یکی از مسائل مهم در مدیریت بحران این است که مردم بدانند حداقل امکانات و امنیت برای‌شان از سوی نهادهای ذی‌ربط فراهم است.
صداقت، شاه‌کلید اعتماد
ما همچنان شاهد عدم اعتماد مردم به رسانه‌های رسمی در مقابل شبکه‌های اجتماعی هستیم. آیا راهی برای برطرف کردن این بی‌اعتمادی وجود دارد؟ حضور برخی مستندسازان و خبرنگاران شناخته‌‌شده در فضای مجازی و گزارش‌های آن‌ها، این‌روزها بیشتر مورد اعتماد مردم است تا رسانه‌های رسمی. آیا می‌توان امیدوار بود که این اعتماد از دست‌رفته را بازسازی کرد؟ دهقان‌شاد می‌گوید: به نظر من با این شیوه هیچ امیدی وجود ندارد که مردم به رسانه‌های رسمی دوباره اعتماد کنند. امروز گزارش‌های همین مستندسازان در شبکه‌های اجتماعی بیشتر مورد اعتماد مردم است و آن‌ها را بازنشر می‌کنند تا اخبار رسمی رسانه‌ها را چون مردم در دوربین این افراد صداقت بیشتری می‌بینند.
این‌بار هم گزارش‌های متعددی در رسانه‌های مختلف مبنی بر اهمیت و لزوم خبرنگاری در شرایط بحران نوشته شد. احتمالا در روزهای آینده سمینارهای مختلفی هم در این زمینه برگزار میشود و به نقد و بررسی چرایی غافلگیری رسانه‌ها در سیلاب‌های اخیر پرداخته خواهد شد اما آیا می‌توان امیدوار بود این‌بار خروجی این سمینارها چیزی بیش از چند جزوه باشد؟
سایر اخبار این روزنامه
آرزوی به واقعیت بدل شده احیای تالاب‌ها تا چه زمانی کام ما را خوش می‌کند؟
لبخند کوتاه تالاب
بهروز بنیادی
فراتر از بحران
«ابتکار» از انتقاد نمایندگان درباره غیبت وزرای مرتبط با سیل اخیر به مجلس گزارش می‌دهد
چرا همچنان رسانه‌ها در شرایط بحران ناکارآمد هستند؟
غافلگیری‌های تکراری
«ابتکار» از تازه‌ترین تحولات در سودان گزارش می‌دهد
عمر البشیر در برزخ بحران
«ابتکار» از آسیب‌های سیاست‌زدگی در مواجه با بحران‌ها گزارش می‌دهد
ماهیگیری سیاسی از بحران
دولت ترامپ، در اقدامی خصمانه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به لیست گروه‌های تروریستی خود اضافه کرد
رئیس‌جمهوری:
دولت به اقدام سریع برای جبران خسارات سیل تاکید دارد
آیا میزان کمک‌های مردمی در سیل اخیر نسبت به حوادث گذشته کاهش یافته است؟
از طوفان کمک تا نسیم همدردی
پورمختار:
علاوه بر اصلاح ساختار بودجه، باید ساختار اداری را هم تغییر دهیم
دولت ترامپ، در اقدامی خصمانه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به لیست گروه‌های تروریستی خود اضافه کرد
