روزنامه ابتکار
1398/01/20
آرزوی به واقعیت بدل شده احیای تالاب‌ها تا چه زمانی کام ما را خوش می‌کند؟ لبخند کوتاه تالاب
زهرا داستانیاحیای تالاب‌ها در ایران تا پیش از این آرزوی محالی بود اما حالا سیلاب‌ها توانسته‌اند این آرزوی محال را بدون بیان کمبود بودجه و سنگ‌اندازی‌های سازمانی به واقعیت بدل کنند. اما واقعیت این است که اگر حق‌آبه تالاب‌ها و بهره‌برداری از تالاب‌ها طبق روال سابق باشد، این خوشحالی و لبخند تالاب‌ها چندان طولانی نخواهد بود.
سیل اگرچه مسبب ویرانی خانه‌ها و مصیبت برای بخشی از هموطنان‌مان بود اما در احیای تالاب‌ها موثر افتاد. تالاب‌هایی که رابطه مستقیمی با ریزگردها، تنوع‌زیستی و تعدیل آب و هوای مناطق مختلف ایران دارند و طی دهه‌های اخیر با خشکی‌شان معیشت و زندگی بخشی از مردمان این سرزمین را که پیوندی ناگسستنی با آب دارند، دستخوش تغییر کرده است. براساس گفته‌های رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، سیلاب توانسته 90 درصد تالاب‌های ایران را سیراب و از آب پر کند. تالاب‌هایی که البته در نواحی جنوب غربی و غرب که عمده بارش‌ها در آنجا رخ‌داده، واقع شده‌اند. این تالاب‌های خوش‌شانس که در مسیر سیل قرار گرفته‌اند به مرحله احیای کامل رسیده و به گفته کلانتری برخی همانند تالاب بین‌المللی شادگان سرریز شده‌اند و تالاب‌هایی که از شانس کمتری برای نصیب شدن از این باران الهی برخوردار بودند، همانند جازموریان و هامون که در استان سیستان و بلوچستان واقع شده‌اند، تنها 10 تا 20 درصد آبگیری کرده‌اند.
گرچه وقوع سیل در دروازه قرآن شیراز خسارات مالی و جانی فراوانی برای اهالی و مسافران نوروزی داشت اما براساس گفته رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، سیلاب‌ها نتوانسته سبب حیات دوباره و پر شدن تالاب‌های استان فارس شود. به گفته او، درصد احیای تالاب‌های استان فارس کمتر بوده چون بارشی در آن نواحی اتفاق نیفتاده و بنابراین به غیر از تالاب مهارلو تقریبا تمامی تالاب‌ها از آب خالی هستند.
استان اصفهان نیز به‌رغم بارش‌های بی‌سابقه و بالا آمدن زاینده‌رود و زنده شدنش در ایام نوروز سهم کمی از تالاب‌های احیا شده دارد. به گفته کلانتری، با‌توجه به اینکه به تالاب گاوخونی نیز آبی وارد نشده، آب آن چیزی در حدود 10 درصد است. گرچه مردم اصفهان از آمدن همین آب ناچیز در تالابی چون گاوخونی که همه از آمدن حیات دوباره به آن ناامید شده بودند، خوشحالند.
با این حال دو جریان بارشی که بر فراز رشته کوه‌های البرز و زاگرس سبب وقوع سیل در شمال و غرب و جنوب غربی ایران شد، توانست برخی از تالاب‌هایی که نهادهای مسئول سالیانی دراز به دنبال احیای آنها بودند و گاه با کمبود بودجه و گاه با بی‌اعتنایی و عدم تحقق وعده پرداخت حق‌آبه از سوی سازمان‌های دیگر مواجه بودند، در طی یک هفته بدون بودجه و خواهش و پیگیری برای دریافت حق‌آبه تالاب‌ها، از آب پر کنند. نمونه آن دریاچه یا تالاب ارومیه است که اگرچه تلاش‌های ستاد احیا در طول سال‌های اخیر به نجات این دریاچه از مرگ حتمی منجر شد اما با سنگ‌های پیش پایش، از نبود بودجه گرفته و عدم پرداخت حق‌آبه از سوی وزارت نیرو یا به عبارت دیگر نبود اراده سیاسی، احیای کامل آن متوقف مانده بود. حالا اما به گفته کلانتری، خوشبختانه دریاچه ارومیه به مدد سیلاب‌ها و بارندگی‌ها از مرحله خطر و خشکی کامل عبور کرده و با افزایش سطح آب همراه بوده است. بارندگی‌ها در سال آبی 97-98 سبب شده که این دریاچه از سال گذشته مرحله احیای را آغاز کند و براساس پیش‌بینی معاون رئیس جمهوری، در سال 1406-1407 به تراز اکولوژیک برسد. سالی که از زمان پیش‌بینی شده برای احیای دریاچه 2 سال عقب‌تر خواهیم بود.
سیرابی تالاب «هورالعظیم» در خوزستان ازجمله تبعات مثبت سیل در جنوب ایران بوده، گرچه زندگی اهالی خون‌گرم این استان را با سختی‌های فراوانی روبه‌رو کرده است. احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیر‌کل حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان از آبگیری هورالعظیم ایران و عراق تا دو میلیارد متر مکعب به دنبال وقوع سیل در استان خوزستان خبر داده است. این در حالی است که دایک‌های مرزی در این تالاب نیز به جهت اقدامات مقتضی به منظور سیلاب‌های بیشتر باز شده است تا در صورت لزوم آب‌های مازاد به بخش عراقی تالاب هدایت شود. هرچند او از آبگیری بخش عراقی این تالاب و حتی هدایت بخشی از آب به رودخانه دجله هم خبر داده است. سیلاب‌ها اما گویا در سال‌های آینده به داد این تالاب هم خواهند رسید. به گفته او ذخیره‌سازی ۶ میلیارد متر مکعب آب پشت سد کرخه درپی بارش‌ها و سیلاب‌هابی اخیر می‌تواند حق‌آبه این تالاب تا 2 سال دیگر را تامین کند. او گفته: «معمولاً بیش از ۴.۷ میلیارد متر مکعب، اجازه آبگیری در سد کرخه داده نمی‌شد و ۵.۲ میلیارد ظرفیت نهایی است اما امسال به دلیل شرایط فوق‌العاده‌ای که پیش آمده تا شش میلیارد متر مکعب هم اجازه آبگیری در این سد داده شده است. وجود این میزان آب پشت سد کرخه بعد از فروکش کردن سیلاب‌ها می‌تواند تضمین‌کننده حق‌آبه هورالعظیم حداقل تا دو سال آینده باشد حتی اگر بارشی هم رخ ندهد.»
احیای تالاب‌هایی که روزگاری آرزوی محالی برای ایران بودند اما حالا به واسطه سیلاب‌ها محقق شده‌اند. با این حال اما این داستان خوش به همین جا ختم نمی‌شود. آب‌ها تبخیر می‌شوند و یا به زمین فرو می‌روند، فعالیت در کنار تالاب‌ها از کشاورزی تا استخراج و بهره‌برداری نفت دوباره آغاز میشود و فاضلاب‌ها و پساب‌ها مهمان تالاب‌ها و اگر حق‌آبه و بهره‌برداری از تالاب‌ها همان روال گذشته را پیش گیرند قطعا پایان این داستان خوشایند نخواهد بود. اسماعیل کهرم، فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با «ابتکار» در‌این‌باره می‌گوید: سرریز شدن تالاب شادگان بسیار خوشحال کننده است چراکه شادگان بزرگ‌ترین تالاب ایران است و 400 هزار هکتار وسعت دارد و از طرفی پساب‌های نیشکر هفت تپه و استخراج نفت در شمال تالاب لطمه بزرگی به حیات تالاب وارد کرده بود. حالا که اخباری از سرریز شدن این تالاب به گوش می‌رسد، باعث خوشبختی ما است. او با اشاره به تاثیر مثبت تالاب‌های پر‌آب در هنگام وقوع سیل دوباره در ایران می‌گوید: تالاب‌های پر‌آب در صورت وقوع دوباره سیل جلوی سیلاب را می‌گیرند و از ورود سیل به مناطق مسکونی و شهر جلوگیری می‌کند. وقتی سیل به توده آب در تالاب برخورد کند، ترمز می‌کند و از سرعت آن کاسته میشود و از خطری که به واسطه سیل مناطق مسکونی در روستاها و شهرهای پایین‌دست را تهدید می‌کند، کم میشود. کهرم همچنین پر شدن سفره‌های آب‌های زیرزمینی را از دیگر فواید سیلاب‌های اخیر می‌داند.
این فعال محیط‌زیست درباره چگونگی حفظ تالاب‌های احیا شده در ماه‌های پیش‌رو به خصوص در تابستان که سبب تبخیر آب این تالاب‌ها میشود، می‌گوید: بیایید امیدوار باشیم که این آغاز ترسالی در ایران باشد و بارش‌ها در دو ماه بهار و سه ماه تابستان نه به اندازه ابتدای بهار ولی با کاهش میزان آن ادامه پیدا کند. البته تنها آمار بارش‌ها در مهر ماه سال 98 که آغاز سال آبی جدید است، می‌تواند اثبات کند که ایران وارد ترسالی شده است یا خیر؟ چراکه تاکنون که در سال آبی 97-98 هستیم شاهد بارندگی بیش از 240 میلی‌متر معدل سالیانه داشته‌ایم. بنابراین ما سال تری را تاکنون طی کرده‌ایم اما در صورتی وارد ترسالی می‌شویم که این میزان بارندگی تداوم داشته باشد. با این حال امیدواری برای ادامه بارش‌ها به این دلیل است که از خشک شدن تالاب‌ها جلوگیری شود و آب برای ورود به تالاب‌ها وجود داشته باشد.
او ادامه می‌دهد: با این حال اما حفظ تالاب‌های احیا شده و پر شده از آب تنها یک راه دارد و آن بهره‌برداری صحیح از تالاب‌ها است. کهرم می‌گوید: ما تالاب پریشان را به خاطر 850 حلقه چاه مجاز و 550 حلقه چاه غیرمجاز خشک کردیم. ما تالاب میقان را به خاطر کشیدن کانال آبی که تا 40 کیلومتر آن طرف‌تر آب را برای آبیاری زمین‌های زراعی ببرد، خشک کردیم.
کهرم در پاسخ به این سوال که اگر حق‌آبه‌های تالاب‌های احیا شده به شیوه گذشته پرداخت شود، این تالاب چه سرنوشتی خواهند داشت، می‌گوید: سازمان حفاظت محیط‌زیست وظیفه گرفتن حق‌آبه‌های تالاب‌ها از سایر نهادها و سازمان‌ها است. او به مشکلات پیش روی پرداخت حق‌آبه تالاب هامون اشاره می‌کند و می‌گوید: قسمتی از حق‌آبه هورالعظیم از طریق رودخانه‌های دجله و فرات تامین می‌شده و ترکیه با زدن سد ایلیسو تا 4 سال از این رودخانه‌ها آب برداشت می‌کند و در این سال‌ها قطره‌ای آب به شمال هورالعظیم نمی‌دهد. از سوی دیگر استخراج نفت در هورالعظیم ازجمله معضلات پیش‌روی این تالاب است. اگرچه که هنوز پروژه استخراج نفت در هورالعظیم به بهره‌برداری نرسیده ولی این قرارداد برای شرکتی که استخراج نفت را برعهده گرفته تا 10 سال برجا است تا به بهره‌برداری برسد. بنابراین هورالعظیم مشکلات فراوانی برای احیا دارند.
سایر اخبار این روزنامه
آرزوی به واقعیت بدل شده احیای تالاب‌ها تا چه زمانی کام ما را خوش می‌کند؟
لبخند کوتاه تالاب
بهروز بنیادی
فراتر از بحران
«ابتکار» از انتقاد نمایندگان درباره غیبت وزرای مرتبط با سیل اخیر به مجلس گزارش می‌دهد
چرا همچنان رسانه‌ها در شرایط بحران ناکارآمد هستند؟
غافلگیری‌های تکراری
«ابتکار» از تازه‌ترین تحولات در سودان گزارش می‌دهد
عمر البشیر در برزخ بحران
«ابتکار» از آسیب‌های سیاست‌زدگی در مواجه با بحران‌ها گزارش می‌دهد
ماهیگیری سیاسی از بحران
دولت ترامپ، در اقدامی خصمانه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به لیست گروه‌های تروریستی خود اضافه کرد
رئیس‌جمهوری:
دولت به اقدام سریع برای جبران خسارات سیل تاکید دارد
آیا میزان کمک‌های مردمی در سیل اخیر نسبت به حوادث گذشته کاهش یافته است؟
از طوفان کمک تا نسیم همدردی
پورمختار:
علاوه بر اصلاح ساختار بودجه، باید ساختار اداری را هم تغییر دهیم
دولت ترامپ، در اقدامی خصمانه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به لیست گروه‌های تروریستی خود اضافه کرد
