اهمیت سفر روحانی به عراق در۴سطح تحلیل

سفر حسن روحانی به عراق می‌تواند فتح‌بابی برای اهمیت بخشیدن به منطقه در دستگاه سیاست خارجی ایران در دوره روحانی باشد. سیاست خارجی ایران با توجه به اهمیت پرونده هسته‌ای و پیامدهای ناشی از آن گریبانگیر دستگاه سیاست خارجی ایران بوده و در چند سال اخیر به‌واسطه مشغول بودن دستگاه سیاست خارجی به پرونده‌های بین‌المللی ایران به ویژه برجام، تجهیزات دفاعی و تا حدودی پرونده حقوق بشر و اتهام دخالت ایران در منطقه جهت‌گیری‌های فرامنطقه‌ای خود را بر سویه‌گیری‌های منطقه‌ای برتری بخشیده است. این در حالی است که در سال‌های اخیر منطقه در چارچوب سیاست خارجی ایران بیش از آنکه مرتبط با دستگاه دیپلماسی باشد در ارتباط با نیروهای فرادولتی قرارگرفته و نمود بارز آن در سفر بشار اسد بدون اطلاع دستگاه دولت، خود را به نمایش می‌گذارد. اکنون سفر روحانی به عراق نمایانگر نوعی تلنگر به دولت در ارتباط با مسائل منطقه بعد از رویکرد ظریف در این ارتباط است. اگرچه ظریف در مصاحبه‌های اخیر خود تلاش داشته این رویکرد مبرهن و آشکار را تاحدودی پوشش دهد و اعلام کند که جهت‌گیری او بیشتر نه متوجه این معنا بلکه متوجه جایگاه وزارت امورخارجه است، اما جایگاه وزارت امورخارجه از یک سو از اهمیت برخوردار است و از سوی دیگر مصداق مطرح شدن جایگاه وزارت امورخارجه از سوی حسن روحانی مورد عنایت و توجه است. از این جهت باید این نکته را مورد توجه قرار دهیم که اساسا این سفر و قرابت و نزدیکی زمانی آن به این موضوع می‌تواند حامل پیام‌های مهمی مبتنی بر این مبنا باشد که دستگاه سیاست خارجی ایران در درون دولت به عنوان دستگاه دیپلماسی بر آن است که مسائل منطقه را نیز آرام آرام در چارچوب سیاست خارجی دولت مورد توجه قرار دهد و در این زمینه در وزارت امورخارجه فعال‌تر از گذشته وارد عمل شود. از این جهت سفر روحانی اهمیتی معنادار و تعریف پذیر پیدا می‌کند. از طرف دیگر عراق از اهمیتی جدی برخوردار است و در وضعیت کنونی نزدیکترین کشور عربی به ایران است. در بافت موقعیتی که تلاش آمریکا و کشورهای دیگر عربی پس از نشست ورشو در کمیته‌های مختلفی که تشکیل شده ایجاد وحدت میان کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی علیه ایران را دنبال می‌کند باید در نظر داشت جایگاه عراق و نزدیکی ایران به دولت عراق برای حل و فصل مسائل موجود می‌تواند تا حدود زیادی معنادار و قابل عنایت باشد. از این جهت باید گفت که سفر روحانی به عراق اهمیتی مضاعف در وضعیت کنونی و عملکردهای ایالات متحده آمریکا برای رهبری محاصره منطقه‌ای ایران در چارچوب وحدت میان پایتخت‌های عربی و تلاویو مورد توجه است. سومین سطح تحلیل در این زمینه متوجه تلاش ایران برای استفاده از گذرگاه عراق در جهت حل و فصل مسائل خود با عربستان است. به هر تقدیر باید پذیرفت که عراق از یک سو به ریاض نزدیک است و از سوی دیگر با تهران؛ فلذا با توجه به گارد بسته هر دو پایتخت در برابر هم، استفاده معقولانه از عراق در جهت بازشدن گارد هر دوطرف با یکدیگر و انتقال صحیح دیدگاه‌ها می‌تواند تاحدودی مورد توجه قرار گیرد. اگرچه دریچه‌های امید در این زمینه چندان باز و گسترده نخواهد بود. در سطح تحلیل چهارم وجود عراق در چارچوب حوزه علمیه نجف، شخص آیت‌ا... سیستانی در کنار ایران، حوزه علمیه قم و وجود مقام معظم رهبری در تهران است. لذا نمی‌توان آیت‌ا... سیستانی و نقش کلیدی او را در حوزه تفکر اسلامی و شیعی نادیده گرفت. توجه به این نکته از سوی حسن روحانی و احتمال بالای ملاقات وی با آیت‌ا...‌ سیستانی می‌تواند در این زمینه مورد توجه محافل گوناگون قرار گیرد. فلذا باید گفت در این چهار سطح تحلیل سفر حسن روحانی به عراق از اهمیت بالایی برخوردار می‌شود. در حالی که با توجه به همه این اهمیت‌ها نباید دریچه‌های توقعات فزاینده را نسبت به این سفرها در زمینه‌های گوناگون باز کرد.
* آینده پژوه سیاسی و اجتماعی