روزنامه قانون
1397/11/14
اميد لرزان و يك ماكت
برخي از كشورهاي اروپايي روز پنج‌شنبه كانال تجاري را با نام INSTEX راه‌اندازي كردند كه واكنش‌هاي متفاوتي نسبت به اين اقدام ايجاد شد. حتي رسانه‌هاي خارجي نيز نسبت به اين اقدام واكنش مثبتي نشان ندادند و برخي آن را زير سوال بردند. در همين حال اسپوتنيك نوشت در حالی که قرار بود اتحادیه یک ساز و کار مالی به نام SPV (Special Purpose Vehicle for Iran) راه‌اندازی کند سه قدرت اصلی اقتصادی اوروپا سازوکار مالی به نام INSTEX (Instrument in Support of Trade Exchange) را ثبت کرده اند. اين رسانه در ادامه نوشت كه سوالی که پیش می آید این است که فرق این دو چیست و چرا اروپایی‌ها همان SPV را ارائه ندادند و امتیاز این راهکار پیشنهادی برای ایران چه خواهد بود. SPV قرار بود یک ساز و کار مالی شامل برای مقابله با تحریم‌های غیر قانونی ایالات متحده علیه ایران باشد و به نوعی یک رویارویی میان اتحادیه اوروپا و آمریکا ایجاد می‌کرد و بنا بود که ستون فقرات SPV بر مبنای قانون مقابله با تحریم‌های ثانویه ایالات متحده بر علیه کوبا بنا شود و به ایران وشرکت های اروپایی کمک کند تحریم های آمریکا را دور بزنند. در این سازوکار همه شرکت‌ها و موسسات مالی اروپایی که تمایل داشتند با ایران همکاری کنند از نوعی حمایت و مصونیت در قبال تحریم های ایالات متحده برخوردار می‌شدند و بر اساس آن، ایالات متحده مجاز نبود تا قوانین داخلی خود را علیه دیگران اعمال کند و اگر ایالات متحده در جایی شرکت یا موسسه ای را جریمه می‌کرد، کشورهای اروپایی هم مجاز بودند که تلافی کنند و جریمه آن شرکت را جبران کنند. با این سازوکار همه شرکت‌ها و موسسات مالی اروپایی می‌توانستند بدون دغدغه با ایران تعامل داشته باشند و نفت ایران را بخرند و در مقابل هم پول ایران را به یورو تحویل دهند و هم اینکه هرگونه کالایی را ایران نیاز داشت از شرکت‌های اروپایی خریداری کند و اگر شرکت‌های اروپایی تمایل به سرمایه گذاری و انجام پروژه‌هایی در ایران داشتند نیز دیگر مشکلی نبود. ایالات متحده تلاش کرد با فشار بر کشورهای ضعیف اتحادیه اروپا، اجماع اروپایی را بر هم زند و از سوی دیگر با وضع تحریم های دست دو و سه و چهار کاری کند که ماجرا بسیار پیچیده شود به نوعی که حتی اگر یک بانک برای تعامل با ایران تاسیس می‌شد هیچ شرکت و یا موسسه مالی اروپایی جرأت همکاری با این بانک را نداشت و حتی کارمندان یا شرکت هایی که پول های خود را از این بانک دریافت می کردند، مورد تحریم قرار می‌گرفتند. ایالات متحده همچنین هم کشورهای اروپایی و هم سیاستمداران ارشد اروپایی را تهدید کرد که اگر این ساز و کار مالی راه اندازی کند با برخورد بسیار شدیدی از طرف آمریکا مواجه خواهند شد. کشورهای اروپایی هم به قول آقای ظریف تصمیم داشتند دل به دریا بزنند ولی نمی‌خواستند پاچه‌های‌شان خیس شود. بحث توافق هسته ای به همان نسبت که برای ایران اهمیت دارد، برای خود اروپایی‌ها نیز اهمیت دارد، چون تنها دستاورد بزرگ مجموعه اتحادیه اروپا پس از دهه ها به حساب می‌آید.پس از جنگ جهانی دوم کشورهای اروپایی به ناچار مجبور شدند زیر چتر حمایت ایالات متحده قرار گیرند و استقلال سیاسی خود را از دست داده بودند ولی به هر حال تلاش داشتند به نوعی ظاهر سازی کنند و نشان دهند که نوعی سیاست مستقل برای خود دارند. آمریکایی‌ها هم برای اینکه به هم‌پیمانان‌شان فشار وارد نشود تلاش می‌کردند تا ظاهر را حفظ کنند. اما پس از به قدرت رسیدن آقای ترامپ در ایالات متحده، دیگر ظاهرسازی پایان یافت و سیاستمداران اروپایی مجبور بودند تبعیت خود از آمریکا را به صورت علنی اعلام کنند.وادادگي اروپايي
مساله ای که به مذاق بسیاری از شهروندان اروپایی که خود را بالاتر و ریشه دار تر از آمریکایی ها می دانند، خوش نیامد وبدیهی بود که در این شرایط تنها راهی که کشورهای اروپایی می‌توانستند نوعی هویت و یا استقلال سیاسی از خود نشان دهند، همان حمایت از برجام و حفظ آن بود. پس اینجا نباید خوشبین باشیم و تصور کنیم که اوروپایی‌ها چنین اقدامی را برای رضایت ایرانی‌ها انجام داده اند. وقتی که آمریکایی ها اعلام کردند که تصمیم دارند یک کنفرانس امنیتی در ورشو لهستان راه‌اندازی کنند، به همان نسبت که ایرانی‌ها خشمگین شدند کشورهای قدرتمند اروپایی نیز خشمگین شدند. این اجلاس دو روز قبل از اجلاس امنیتی مونیخ برگزار می شود و در واقع باوجود اینکه لهستان از امتیازات و حمایت های بسیار زیاد دیگر کشورهای بزرگ اتحادیه اروپا برخوردار است ولی به جای اینکه در فلک اتحادیه اروپا بچرخد در فلک آمریکا می‌چرخد. برای اینکه اروپایی‌ها به نوعی یک دهن کجی به آمریکا کرده باشند ولی از زیر چتر سیاست های آن هم خارج نشوند، تصمیم گرفتند INSTEX را راه اندازی کنند، آن‌ها حتی جرأت نکردند از نام SPV استفاده کنند. در این سازوکار که هنوز اجرایی نشده، فقط تبادلات دارو و مواد غذایی که از طرف ایالات متحده مورد تحریم نیستند، میان ایران و اروپا مورد تعامل قرار می‌گیرد و این موسسه قرار است به شرکت‌ها و موسسات مالی اروپایی که تمایل دارند با ایران همکاری داشته باشند راهکارهای تعامل بدون اینکه مورد تحریم ویا جریمه توسط ایالات متحده قرار گیرند، را ارائه دهد. یعنی در حال حاضر قرار نیست که این ساختار همه تعاملات تجاری اتحادیه اروپا با ایران را شامل شود. خواسته ای که ایران طبق توافق هسته ای از اتحادیه اروپا داشت. اینکه حالا این ساختار کی عملیاتی شود، نیز هنوز مشخص نیست. یعنی حتی همین تعاملات خارج از حیطه تحریم های آمریکا هم هنوز معلوم نیست چگونه می‌خواهد انجام شود. می‌توان گفت در این شرایط از نظر اقتصادی چنین ساختاری هیچ فایده ای برای ایران نخواهد داشت و فقط یک نوع اقدام سیاسی به حساب می آید، اقدامی که به‌صورت خجولانه اروپایی‌ها تلاش دارند به ایران بگویند ما پایبند برجام هستیم و به‌صورت مظلومانه به آمریکایی‌ها بگویند ما هم می توانیم کاری کنیم. در واقع تنها خوشبینی درباره این ساختار جدید این است که اروپایی ها بعد از هشت ماه وعده وعید اظهار داشته اند که ممکن است کاری کنند اما اینکه حالا این کار را انجام دهند یا نه معلوم نیست.
اظهارات دوپهلو
مسئولان به ويژه نمايندگان نيز در اين زمينه واكنش نشان دادند كه بيشتر نگاهي خوشبينانه داشتند. در همين راستا حشمت ا... فلاحت پیشه، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه اثر سازوکار مالی اینستکس بیشتر سیاسی است، گفت: سازوکار جدید مالی اروپا برای ایران انزوای بیشتر آمریکا را به دنبال خواهد داشت. فلاحت پیشه در واکنش به راه اندازی کانال مالی ایران و اروپا، اظهار کرد: اینستکس بسیاری از نیازهای ایران را رفع نمی کند، بنابراين بيشتر اثر سیاسی دارد که بیشتر از اثر اقتصادی آن است. در ایران هم به دلیل اثرات سیاسی سازوکار مالی از آن استقبال شد. وی افزود: برای ارزیابی از اثر اقتصادی اینستکس باید منتظر ماند تا مشخص شود چقدر می تواند مشکلات اقتصادی را رفع کند. ريیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با یادآوری اینکه راه اندازی این کانال مالی چند روز بعد از گزارش ۱۶ دستگاه اطلاعاتی آمریکا مطرح شد، ادامه داد: این گزارش پیام آشکار به دولت ترامپ داد که راه را اشتباه رفته است و اینکه برجام و پایبندی ایران منجر به نتیجه دادن رژیم منع اشاعه شد. شاید به همین دلیل است که ترامپ چندی بعد از تمامی دستگاه های اطلاعاتی خود برای حضور در جلسه‌ای دعوت کرد و بعد از آن اعلام كرد که نظرات آن‌ها به یکدیگر نزدیک است. وی افزود: اینستکس نيز همین موضوع را دنبال می کند. اروپا هم معتقد است که برجام رویکرد مشارکت جویانه ایجاد کرده که به سود جامعه بین المللی است. گزارش سازمان های اطلاعاتی آمریکا نظر آن‌ها را تامین کرد. ريیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اینستکس انزوای بیشتر آمریکا را به دنبال دارد، اظهار کرد: اروپایی ها با راه اندازی این کانال نشان دادند که کشورهای دنیا می خواهند بدون ترامپ به راه خود ادامه دهند. علی لاریجانی در ارتباط با ثبت سازوکار ویژه مبادله تجاری اروپا با ایران (INSTEX) گفت: این میدانی است که می‌توان با استفاده از آن عیار اروپایی‌ها را سنجید. علی لاریجانی، رييس مجلس نيزروز شنبه 13 بهمن در حاشیه افتتاح نمایشگاه ملی دستاوردهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و در جمع خبرنگاران گفت: اروپاییان برای کشور مشکلاتی ایجاد کردند که این مشکلات دامن خودشان را گرفت، چرا که آن‌ها می خواستند در مقابل آمریکا منزلت خود را حفظ کرده و از نظم خود در مسائل بین المللی صحبت کنند. ريیس مجلس شورای اسلامی افزود: این موضوع میدانی است که می تواند عیار اروپایی ها را بسنجد. ما هم باید آن را بررسی کنیم تا ببینیم در مسیر عمل چقدر موفق خواهد شد. درباره آن نه می‌توان منفی و نه می‌توان مثبت صحبت کرد،بلکه باید در مقام عمل آن را ارزیابی کرد.
انتظارات از يك ماكت
حسن حسینی شاهرودی، نایب رییس کمیسیون اقتصادی مجلس، گفت: موضوع صادرات نفت و میعانات گازی و بازگشت پول آن باید در INSTEX لحاظ و مشخص شود که آیا کشورهای غیراروپایی همانند هند و چین می‌توانند مطالبات ایران را وارد این کانال مالی کنند یا فقط خاص کشورهای اروپایی است. سیدحسن حسینی شاهرودی، با اشاره به راه اندازی کانال مالی اروپا- ایران(INSTEX)، گفت: راه اندازی این کانال در مجموع حرکت رو به جلو است و ناشی از مقاومت ایران بر سر تعهداتی است که آمریکا و اروپا در قبال ایران داشته اند که آمریکا زیربار اجرای این تعهدات نرفته اما اروپا پذیرفته که مسیر مالی مبادلات را برای ایران باز کند و به بخشی از تعهد خود عمل کند. نایب رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه تعهدات برجامی اروپا در برابر ایران بسیار بیش از راه اندازی INSTEX است، افزود: این مختصر اقدامی بوده که اروپا در حوزه گشایش مباحث ارزی و بانکی ایجاد می کند، چراکه تنها سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه عضو آن هستند که باید دیگر کشورهای اروپایی به آن پیوسته و گشایشی در مباحث مالی و پولی با اروپا ایجاد شود. وی ادامه داد: باید منتظر ماند تا مشخص شود که مکانیزم INSTEX چگونه است و آیا فقط مکانیزم انتقال ارز از ایران به اروپاست یا اینکه ایران می تواند ارز ناشی از فروش محصولات و صادرات را به داخل کشور منتقل کند و آیا این مکانیزم توانایی تبادل بازرگانی با اروپا به واسطه ذخیره ارزی در بانک های اروپایی را داشته است یا خیر. نماینده مردم شاهرود و میامی در مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه باید مشخص شود که آیا INSTEX مشمول ذخیره ارزی بانکی در کشورهای مختلف اروپایی که هنوز در این کانال عضو نشده اند میشود یا خیر، اظهار داشت: سازوکار INSTEX مبهم است و تا زمانی که اقدام عملی در این حوزه صورت نگیرد نمی‌توان درباره این کانال مالی اظهارنظر کرد. وی با اشاره به اینکه در گذشته باوجود اینکه اتحادیه اروپا به بانک های اروپایی تعامل با ایران را تکلیف کرده بود اما گشایشی در این امر حاصل نشد، افزود: امیدواریم ابتکاری که توسط اروپایی ها برای تبادلات مالی صورت گرفته گشایشی بر روی روابط تجاری حاصل کند. حسینی شاهرودی با بیان اینکه INSTEX روی کاغذ گشایش حداقلی ایجاد می‌کند، ادامه داد: باید دید که آیا کانال جدید مالی در اجرا گشایشی حاصل می کند یا خیر و آیا دیگر سرمایه‌گذاران، فروشندگان و خریداران اجناس صادراتی از جمله نفت و میعانات گازی در دیگر کشورهای اروپایی می توانند مطالبات صادر کنندگان را در مسیر این کانال قرار دهند یا فقط مخصوص کشورهای سه گانه است. وی با تاکید بر اینکه باید موضوع صادرات نفت و میعانات گازی و بازگشت پول آن در INSTEX دیده شود، تاکید کرد: باید مشخص شود که کشورهای غیراروپایی همانند هند و چین می توانند مطالبات ایران را وارد این کانال مالی کنند و ایران نیز از اروپا خرید کند یا فقط خاص کشورهای اروپایی است. نایب رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، تصریح کرد: مسئولان بانک مرکزی با حضور در کمیسیون و مجلس توضیحات بیشتری درباره INSTEX ارائه می دهند.
پاتك به INSTEX
كيهان و وابستگان نيز مانند روال هميشگي كه دارند انتقاد را در دستور كار قرار دادند. اين روزنامه در بخشي از گزارش خود كه با عنوان«كوه كانال مالي اروپا موش زاييد»نوشت:« بسته اخیر اروپا تحت عنوان INSTEX (ابزار پشتیبان مبادلات تجاری) پر از خالی است، بسته‌ای که در آن هیچ نشانی از اقدام اروپا در مقابل تحریم‌های مالی و بانکی و نفتی ذیل تعهدات برجامی مشاهده نمی‌شود!اگر عایدی موهوم برجام از وعده «لغو یکباره تمامی تحریم‌های بانکی و مالی و نفتی در روز اجرای توافق» (تصریح روحانی) به هیچ تنازل پیدا کرد، عایدی SPV تنازل یافته به INSTEX، هیچ بلکه «خسارت چند لایه» است. به همین دلیل هم وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد که انتظار نداریم کانال‌هایی از این دست به هیچ نحو بر کارزار فشار حداکثری ما علیه ایران اثرگذار باشند. ساز و کار جدید، وقت کشی و بلا استفاده است و فقط چند ماه دیگر ما را معطل می‌کند تا حربه توقف تعهدات برجامی یکطرفه (به عنوان اهرم وادار کردن اروپا به انجام تعهدات) را به کار نگیریم یا تدبیری فراتر از برجام برای رونق اقتصاد خود به عنوان هجدهمین اقتصاد بزرگ دنیا در قلب تجارت دنیا نیندیشیم. پس از اقدام فریبکارانه اروپا در رونمایی از بسته پر از خالی INSTEX، رسانه‌های زنجیره‌ای و فعالان مدعی اصلاحات به خط می‌شوند و با جنجال و هیاهو، این اقدام را «پیروزی جدید دولت تدبیر و امید»! و «ایستادن اروپا کنار ایران»! و «فرصتی استثنایی برای اقتصاد ایران»! و... جا می‌زنند و با این حربه به مجمع تشخیص مصلحت نظام فشار می‌آورند که اگر می‌خواهید گشایش اقتصادی رخ داده و تحریم‌ها کنار برود، باید در اسرع وقت لوایح مرتبط با FATFرا تصویب کنیم. اگر نابسامانی موجود در قیمت برخی اقلام ضروری خانوار و بی‌عملی برخی دستگاه‌ها در مواجهه با آن را هم در کنار این اتفاقات قرار دهیم، می‌بینیم که یک جریان سیاسی خاص به عنوان یار کمکی آمریکا و اروپا در پی آن است تا با گروگان گرفتن معیشت مردم و فشار به نهادهای تصمیم گیر و تصمیم ساز، خسارت محض برجام را به دیگر مولفه‌های قدرت ساز ایران تعمیم دهد. اکنون حجت بر مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای عالی امنیت ملی برای عدم تصویب لوایح مرتبط با FATF تمام است. دولت نیز بايد در واکنش به این اقدام توهین آمیز طرف اروپایی، به عنوان کمترین و ابتدایی‌ترین پاسخ، بخشی از تعهدات برجامی خود را متوقف کرده و همزمان با این اقدام، با توجه ویژه به ظرفیت‌های عظیم داخلی و اقتصاد مقاومتی، نقشه‌های شوم دشمن را ناکام بگذارد.
مسئولان مدبر باشند
اينكه كيهان و مخالفان دولت مي‌گويند اين كانال ويژه تجاري فايده چنداني ندارد، حرف بي‌اساسي نيست و مشخص است كه اروپا برنامه‌هايي براي اين كانال دارد و پشت آن به دنبال دستاوردهاي ديگري هستند ولي اينكه عده‌اي در داخل بخواهند با سنگ‌اندازي بهانه به دست دشمنان بدهند اقدامي منفور است و بايد با توجه به منافع ملي كشور و مصالح مردم اقداماتي در دستور كار قرار بگيرد كه مشكلات را رفع كند و بيشتر از اين فشار برملت نيايد.
سایر اخبار این روزنامه
