روزنامه ابتکار
1397/11/14
تب استفاده از محصولات ارگانیک و طبیعی باعث سودجویی برخی شده است سالم‌های ناسالم!
گروه جامعه: مرغ سبز، میوه ارگانیک، دمنوش‌های سنتی، طعم‌دهنده‌های طبیعی؛ چند سالی است که تب محصولات «سالم» در جامعه داغ و داغ‌تر میشود. شاید شما هم در دورهمی‌های‌تان از سرطان کمین کرده در مرغ‌های هورمونی و نتایج ناگوار میوه‌های درشت و زیبای هم‌شکل و هم‌اندازه که با کمک کود و سم اینچنین چشم‌نواز شده‌اند صحبت کرده‌اید. شاید شما هم با خواندن تبلیغات اینترنتی یا برچسب پشت شیشه مغازه‌ها که فلان محصول ارگانیک رسید، به این فکر افتاده باشید که با خریدن این محصولات، سطح سلامت خود و خانواده‌تان را با پرهیز هرچه بیشتر از مواد شیمیایی استفاده شده در فرآوری محصولات دیگر، بالاتر ببرید. اما این خوراکی‌های «سالم»، واقعا چقدر سالم هستند؟در مواجهه با محصولات غذایی سلامت، درواقع با دو دسته روبه‌رو هستیم؛ مواد غذایی ارگانیک که در پروسه تولید آنها از هیچ‌گونه مواد شیمیایی استفاده نشده باشد و مواد غذایی سنتی و طبیعی که در تقابل با محصولات صنعتی مطرح می‌شوند. در این میان تکلیف دسته دوم معلوم‌تر است. اگر منظور از مواد طبیعی، مثلا استفاده از آب‌پرتقال واقعی به جای آبمیوه‌های صنعتی طعم‌دار شده با اسانس‌ها و مواد صنعتی و حفظ شده با نگهدارنده‌ها باشد، شناسایی طبیعی بودن کار راحت‌تری است. اگر هم دمنوش‌ها و مواد غذایی سنتی به عنوان جایگزینی برای مواد صنعتی و فرآوری شده گوناگون مطرح باشد، نکته اصلی علم و آگاهی کامل از آثار و نیز عوارض واقعی این محصولات است. مثلا شما باید بدانید که اگر دمنوشی را برای لاغری مصرف می‌کنید، ممکن است چه اثری بر کلیه‌های‌تان داشته باشد یا میزان مصرف آن باید چقدر باشد که مفید فایده شود و ضرر نرساند. اما شرایط دسته اول، یعنی ارگانیک‌ها پیچیده‌تر است.
سختی‌های ارگانیک بودن!
یک محصول کشاورزی ارگانیک، محصولی است که در فرآیند کاشت، داشت و برداشت آن به هیچ عنوان از هیچ‌گونه کود شیمیایی، سم یا آفت‌کش استفاده نشده باشد. در استانداردهای جهانی، حتی فراتر از این، کنترل زمین‌ها و آب‌های شعاع مشخصی از محل تولید محصولات ارگانیک، از نظر استفاده از مواد شیمیایی مثل سم، کود و ... بررسی میشود. مدت زمان پاک بودن آن محدوده هم مهم است و مثلا بین محل تولیدی که 10 سال است کار ارگانیک می‌کند با آنکه 3-4 سال است کار خود را شروع کرده، فرق قائل می‌شوند. در مواردی مثل محصولات ارگانیک دامی، همچون مرغ‌های مشهور به مرغ سبز، علاوه بر خود محل تولید، مواد اولیه استفاده شده هم باید ارگانیک باشند. البته که محصولات ارگانیک هم نیاز به موادی برای تولید و رشد دارند، اما در این مورد مثلا کودها از مواد آلی طبیعی همچون پودر استخوان و کودهای دامی تهیه می‌شوند و روش‌های طبیعی مثل استفاده از زنبور و کفشدوزک به عنوان آفت‌کش مورد استفاده قرار می‌گیرند. یادمان نرود که هیچ بذر یا موجود زنده اصلاح نژاد شده و تراریخته‌ای هم جایی در میان فرآیند تولید محصول ارگانیک ندارد. نتیجه اینکه تولید محصول ارگانیک علاوه بر دشواری، هزینه زیادی هم دارد و به تبع آن، قیمتش هم بالاتر است. با این حال گسترش تقاضای این محصولات در جهان باعث شده است که علی‌رغم هزینه تولید بیشتر و قیمت بالاتر، مشتری آن هم وجود داشته باشد و جنس اصطلاحا روی زمین نماند.
آن روی سکه ارگانیک فروشی
تفاوت قیمت معنادار محصولات ارگانیک، از سوی دیگر باعث ایجاد این وسوسه میشود که شاید بتوان محصول غیرارگانیکی را به عنوان محصول ارگانیک با قیمت بیشتری فروخت. چندی پیش در فضای مجازی شوخی‌ای مطرح شده بود که اگر محصولی را با کاغذ کاهی رنگ بسته‌بندی کنیم، در شیشه بریزیم، نشان و برچسب را با نخ به آن ببندیم، این محصول ارگانیک است، اما اگر آن را در جعبه یا پلاستیک با نشان‌های چاپی بسته‌بندی کنیم، صنعتی است! این شوخی در واقع بیانگر این واقعیت است که در بسیاری موارد، اثبات ارگانیک و طبیعی بودن یک محصول دشوارتر از چیزی است که فکر می‌کنیم. نتیجه اینکه بله، بعید هم نیست که فروشنده‌ای محصول غیرارگانیکی را به اسم ارگانیک به شما بفروشد تا پول بیشتری بگیرد. اما چاره چیست؟
قفسه‌های چوبی، سبدهای حصیری
برخی از کارشناسان حوزه کشاورزی و مواد غذایی معتقدند که در ایران تولید محصول کاملا ارگانیک عملا غیرممکن است چرا که امکان برقراری شرایط استاندارد یک مزرعه یا کارخانه ارگانیک به طور کامل در ایران فراهم نیست. مثلا نمی‌توان شعاع وسیعی از اطراف محل تولید را از نظر استفاده از کود، سم و مواد شیمیایی کنترل کرد یا بر آب عاری از آلودگی‌های اینچنین مهر تایید زد. این کارشناسان در واقع معتقدند که محصولاتی که به نام ارگانیک در ایران فروخته میشود، در صورت رعایت شرایطی، تنها «سالم‌تر» از سایر محصولات مشابه‌شان هستند. نباید فراموش کرد که علی‌رغم افزایش روزافزون بازار محصولات ارگانیک، تفاوت قیمت زیاد محصولات ارگانیک و غیرارگانیک در شرایط اقتصادی فعلی باعث میشود که بازار این محصولات هم دچار ریزش شود و درنتیجه در شرایطی که دستیابی به مواد آلی و ارگانیک اولیه یا حفظ شرایط تولید محصول ارگانیک هم سخت و گران است، تولید کاملا ارگانیک حتی در صورت وقوع، با مشکل در فروش مواجه میشود. با این حال نشانه‌هایی هم برای ارگانیک بودن محصولات مطرح میشود. مثلا در محصولات کشاورزی، میوه‌هایی که الزاما ظاهر زیبایی ندارد و ممکن است دچار شکل نامتقارن یا لک و کرم‌خوردگی باشند، احتمالا کمتر در معرض کودهای شیمیایی یا آفت‌کش‌ها قرار گرفته‌اند. به هر ترتیب واضح است که قفسه‌های چوبی، سبدهای حصیری و جعبه‌های سبز هیچ دلیلی بر ارگانیک بودن محصولات هیچ فروشگاهی نیست. این جا همه چیز را اعتماد شما به فروشنده و البته انصاف و صداقت فروشنده در برابر شما تعیین می‌کند.
نشان کم‌رمق ارگانیک بودن
در سال‌های اخیر نمایشگاه‌های بسیاری تحت عنوان عرضه محصولات ارگانیک در ایران برگزار شده است. انجمنی هم به اسم «انجمن ارگانیک ایران» وجود دارد که به تولیدکنندگان و فروشندگان با بازرسی تحت شرکت‌های داخلی و خارجی و بر اساس استانداردهای ملی یا بین‌المللی، مجوز تولید یا فروش محصول ارگانیک می‌دهد. گواهی ارگانیک بودن هم تحت نظارت 7 شرکت بازرسی زیر نظر سازمان استاندارد ارائه میشود که البته پروسه‌ای طولانی‌مدت هم دارد. البته حتی سایت انجمن ارگانیک ایران نیز در بخش استانداردها و اصول مطرح شده، ساکت است و بخش‌های مربوطه خالی از محتوا هستند، اما می‌توان محصولاتی را که کد ارگانیک خود را تحت گواهی‌های مطرح شده دریافت کرده‌اند، در این سایت مورد بررسی قرار داد. البته مشکل این است که بنا بر مشاهدات در بازار محصولات ارگانیک، الزاما محصولات معرفی شده به نام ارگانیک، برچسب یا کد خاصی ندارند. در واقع اصلا حتی گاه فروشگاه‌ها فروش بدون بسته‌بندی و نشان محصولات‌شان را به عنوان دلیلی بر ارگانیک بودن و بی‌واسطه خریدن از تولیدکننده محلی مطرح می‌کنند.
البته تلاش‌هایی برای شفاف‌کردن تفاوت ارگانیک‌ها و غیرارگانیک‌ها هم در حال انجام است. رضا نورانی، رئیس انجمن ارگانیک ایران آذر ماه امسال در نشست خبری جشنواره ارگانیک تهران اشاره کرده بود که محصولات حاضر در این نمایشگاه همگی دارای گواهی اتحادیه اروپا بوده‌اند. وی با اشاره به افزایش 5 درصدی تولید محصولات ارگانیک در ایران نسبت به سال گذشته، از رتبه 43 ایران میان 179 کشور تولیدکننده محصولات ارگانیک خبر داده بود و خرما، کشمش، انار و گل محمدی را جزو محصولات اولویت‌دار تولید ارگانیک ایران برشمرد. این در حالی است که بخش بزرگی از تولید ارگانیک در ایران هم صادر میشود. وی البته یادآور شده است: «هر زمانی که بازاری همچون ارگانیک، خواهان داشته باشد، بدیهی است که سودجویی سوءاستفاده‌گران و تقلب در آن بازار بیشتر میشود که بدین منظور با سازمان حمایت از مصرف‌کننده تفاهم‌نامه‌ای انجام داده‌ایم تا جلوی این تقلب‌ها در بازار گرفته شود چرا که نظارت کار انجمن نیست». نورانی با اشاره به اینکه نظارت فرهنگ‌سازی در جلوگیری از تقلب نقش بسزایی دارد، گفته بود: «بر این اساس به افرادی که خواهان مصرف محصولات ارگانیک هستند توصیه می‌کنیم که حتما گواهی محصولات ارگانیک را از فروشنده تقاضا کنند چراکه محصول فاقد گواهی ارگانیک نیست».
ضررهای طبیعی!
سوال این جا است که اگر محصولی که طبیعی یا ارگانیک معرفی میشود، طبیعی و ارگانیک نباشد یا خاصیت‌هایی که برای آن مطرح شده است، واقعی نباشند، چه ضرری دارد؟ ضررهای اول و دوم طبیعتا به جیب و اعتماد شما است. شما محصولی را به این دلیل گران‌تر از مشابه آن خریدید که ویژگی‌ای را داشته باشد، اما ندارد. طبیعتا در این حالت ضرر کرده‌اید و البته اگر متوجه شوید، به فروشندگان مدعی محصولات مشابه هم اعتماد نمی‌کنید. اما گاهی این بازار محصولات سالم، از تجارت، به ورطه دروغ‌هایی هم می‌افتد که ممکن است برای سلامت هم ضرر داشته باشد. مثلا چندی است که تبلیغات فراوانی درباره فواید استفاده از نمک دریا شده است. این در حالی است که وزارت بهداشت اخیرا با اشاره به سودجویانه و مردم‌فریبانه بودن این تبلیغات هشدار داده است که نمک دریا اصلا خوراکی نیست! زهرا عبدالهی، مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت دراین‌باره گفته است: «این افراد نه‌تنها سلامت مردم کشور را به خطر انداخته‌اند، بلکه موجب برگشت مشکل گواتر، تولد نوزادان با ناهنجاری‌های مادرزادی و بسیاری پیامدهای زیان‌بار بهداشتی خواهند بود». وی یادآور شده است: «نمک دریا، نمکی است تصفیه نشده که دارای انواع ناخالصی‌ها ازجمله فلزات سنگین است که خطر سرطان‌زایی آنها به اثبات رسیده است. علاوه بر داشتنن ناخالصی‌ها، نمک دریا دارای میزان کم ید و یا حتی فاقد ید است که نیاز روزانه به ید را تامین نمی‌کند. وجود این ناخالصی‌ها در نمک دریا می‌تواند منجر به بروز عوارض نامطلوب در اندام‌های گوارشی، کلیوی و کبدی شده و در مواردی ایجاد مسمومیت کند. حتی ممانعت در جذب آهن موجود در وعده غذایی و در نتیجه ابتلا به کم‌خونی ناشی از کمبود آهن شود». همین قضیه را درباره دانش استفاده از دمنوش‌های طبیعی و سایر مواد غذایی سالم هم در نظر بگیرید.
به نظر می‌رسد که سالم‌خواری کار سختی است! با این حال دلیل نمی‌شود که به همین بهانه به ورطه مواد غذایی ناسالم و فرآوری شده، رژیم‌های نامناسب و سوءتغذیه بیفتید. اگر هدف شما سالم‌تر ماندن است، تلاش برای سالم‌تر خوردن می‌تواند حتی بدون ارگانیک‌ها و محصولات طبیعی هم شروع شود.
سایر اخبار این روزنامه
دبیر بخش سرامیک یازدهمین جشنواره تجسمی فجر در گفت‌وگو با «ابتکار»:
باید هنرمندان را به خودباوری رساند
علیرضا صدقی
یک انقلاب و دو گفتمان
بازخوانی روند انقلاب در آستانه چهل‌سالگی
انقلاب اسلامی تشنه گفت‌وگو است
بزرگ‌ترین پالایشگاه ژاپن خرید نفت از ایران را آغاز کرد
دیپلماسی نفتی برای عبور از تحریم‌ها
مالیات می‌تواند هرج‌ومرج در بازار خودرو را مدیریت کند؟
راه دشوار مقابله با دلالی خودرو
تب استفاده از محصولات ارگانیک و طبیعی باعث سودجویی برخی شده است
سالم‌های ناسالم!
بحث پول‌های کثیف در نشست‌های خبری جشنواره فیلم فجر داغ شده است
«شفافیت» جان کجایی؟!
گزارش «ابتکار» از افراطی‌گری‌هایی که تمامی ندارند
مخالفت تندروها با وحدت ملی
دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام:
دنبال تشکیل مجلس سنا نیستیم
صالحی در حاشیه نمایشگاه دستاوردهای چهل ساله انقلاب:
اروپایی‌ها در بعد اقتصادی قدم امیدوار کننده‌ای برداشتند
