هاشمی، خوئینی‌ها و اصلاحات در ایران

موسوی خوئینی‌ها از رهبران جناح چپ اسلامی اخیرا در یک مصاحبه، مرحوم هاشمی رفسنجانی را مورد نقادی قرار داده‌اند. اظهارات خوئینی‌ها از جوانب مختلف در عرصه سیاسی امروز قابل تامل است. هرچند متاثر از خصلت روان و سیال سیاست، نباید انتظار داشت، در دوستی‌ها و همراهی‌ها همیشه بر یک پاشنه بچرخد، اما اظهارات خوئینی‌ها در مورد هاشمی، آن هم پس از مرگ ایشان، به‌ویژه در شرایطی که بر کشور و مخصوصا جریان بهبودخواه، حاکم است، نابهنگام به‌نظر می‌رسد. نگارنده البته معتقد نیست که‌آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی در عرصه سیاست ایران همچون قدیسی است که نمی‌توان و نباید مورد نقادی قرار گیرد، بل بر آن است که هر شخصی در عرصه سیاست ملی که عرصه مربوط به سرنوشت یک کشور و ملت است، گام می‌نهد، خود را در معرض نقد و واکاوی کنشگران سیاسی در برهه‌های گوناگون در عصر حیات و ممات خود قرار داده است. سوال اما اینجاست که منطق و انگیزه مرد سیاسی‌ای چون خوئینی‌ها از این نقادی در این زمان چیست؟ در وضعیتی که ائتلاف خردگرایان منافع ملی محور برای عبور از وضعیت خطیری که کشور با آن مواجه است، بیش از پیش لازم و ضروری می‌نماید، نقد رادیکال هاشمی، توسط خوئینی‌ها، معلوم نیست که بر چه مبنا، مقدمه و طراحی‌ای مبتنی است. به عبارتی، تحلیل محتوای اظهارات خوئینی‌ها، معطوف به مختصات سیاست در ایران امروز و زمینه و زمانه‌ای که در آن قرار داریم، کنشی سیاست ورزانه و بهبود خواهانه به‌نظر نمی‌رسد. هرچند جریان اصلاحات را ادامه جناح چپ در درون جمهوری اسلامی می‌شناسند، اما تقلیل اصلاحات در ایران به جناح چپ، امری ابتر و عقیم است. به عبارتی جبهه اصلاحات در ایران فراتر از چپ‌گرایی است. اصلاح‌طلبی آنگونه که راهبران آن همچون رئیس دولت اصلاحات مراد می‌کنند، در همگرایی چپ مدرن و راست مدرن و ریشه در مطالبات ایرانیان از عصر مشروطه تاکنون داشته است. انتظام خواهی میرزاتقی امیرکبیر تا مشروطه‌خواهی روشنفکران و فقیهان مشروطه‌خواه تا ملی‌گرایی مصدق و... همگی در تدوین و تکوین گفتمان اصلاحات در ایران نقشی اساسی داشته‌اند. از این منظر روش و منش آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی در دوران پس از انقلاب در شکل‌گیری این گفتمان نقشی غیرقابل کتمان دارد. انتظام و سازندگی‌طلبی هاشمی را به راحتی نمی‌توان از اصلاح‌طلبی جدا و اصلاح‌طلبی منهای هاشمی را تئوریزه کرد. خواننده محترم را به مقاله محقق نواندیش حجت‌الاسلام سروش محلاتی درباره هاشمی رفسنجانی ارجاع می‌دهیم. هاشمی رفسنجانی، آنگونه که محلاتی تبیین می‌کند از دهه پنجاه و نگارش کتابی درباره امیرکبیر، در تمایز و فاصله‌ای بنیادین از منادیان اسلام سیاسی به قرائت سیدمحمد قطب، قرار داشته است. مصاحبه اخیر آیت‌ا... موسوی خوئینی‌ها هرچند از منظر تاریخی می‌تواند دیدگاه‌های ایشان در خصوص تاریخ سیاسی ایران تلقی شود، اما از منظر کنش سیاسی در وضعیت کنونی به انسجام و اتحاد جبهه بهبودخواه کمکی نمی‌کند. به‌نظر می‌رسد منادیان و پی‌گیرندگان اصلاحات در مختصات ایران امروز، بیش از توقف در گذشته و دیدگاه‌های اختلاف برانگیز، به درکی مشترک و نسخه‌ای متحد کننده در عرصه‌هایی که سیاست بهبود خواهانه و منافع و مصالح محور را ارتقا دهد، نیازمندند.
* فعال سیاسی اصلاح‌طلب