روزنامه جمهوری اسلامی
1397/10/24
وظایف و مسئولیت‌های امروز روحانیت در نگاه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی
اشارهحضرت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سال 1391 بلندترین گفتوگوی خود با یک رسانه را در قالب گفتوگوی مکتوب 223 صفحه‌ای با شفقنا به انجام رساند. این گفتوگوی تاریخی نشان از تسلط خیره کننده، هوش سیاسی، قدرت تحلیل، شناخت و آینده نگری ایشان دارد به گونه‌ای که این گفتوگو پس از 6 سال هنوز سرشار از نکته‌های خواندنی و آموزنده است. بخشی از این گفتوگو در باره وظایف و مسولیت‌های حوزویان می‌باشد که در اینجا تقدیم خوانندگان گرامی می‌گردد:
مصونیت بخشی جامعه و جوانان
از نظر آیت‌الله هاشمی: علمای جوان حوزه وظیفه دارند با برنامه‌ریزی، راه و رسم درستی برای زدودن خرافات و مطالب بی‌اساس از ساحت مقدس معارف اسلام ناب و مکتب علوی ایجاد کنند و با استفاده از فرصتی که وارد شدن رهبری در آن میدان به وجود آورده است و با بهره‌گیری از ابزار و امکانات نظام این مسیر را با توان بیشتری بپیمایند. هاشمی رفسنجانی می‌گوید: از وظایف مهم دیگر حوزه‌ها و دانشگاه‌ها این است که فکری برای مصونیت جامعه و بخصوص نسل جوان از خطرهای نفوذ فرهنگ فاسد و پرزرق و برق غرب و لاییسم بنمایند. قرن‌هاست که صلیبیون و مستشرقان، تبشیری‌ها و فراماسون‌ها تلاش مستمری برای مسخ فکری امت اسلامی و آلوده کردن منابع و افکار حیاتبخش اسلامی در سراسر جهان اسلام دارند و امروزه با انفجار ابزار اطلاع‌رسانی و بازشدن شاهراه اینترنت و سرعت گرفتن انتقال فکر و نظر و فرهنگ، آن برنامه‌های حقیقت‌سوز با وسعت بیشتری درحال نفوذ است. آزاداندیشی و روشنفکری دینی ایجاب می‌کند که حوزه‌ها و دانشگاه‌ها فکری در این خصوص بکنند و کاری کارستان. او می‌افزاید: ما به حکم قرآن که وظیفه استماع حرف دیگران و انتخاب بهترین را به ما داد، نباید و نمی‌توانیم دیواری بین خودمان و این امواج خروشان ناشی از سونامی توطئه کفر جهانی بکشیم. بخواهیم یا نخواهیم اینها وارد زندگی مردم و بخصوص نسل جوان شده و میشود.
هاشمی رفسنجانی یک راه چاره را در این می‌داند که صاحب‌نظران صالح در این مورد به ممیزی افکار و نوآوری‌ها و بیان فرهنگ‌ها و توطئه‌ها بپردازند. خوب‌ها را بپذیرند و بدها را مشخص و معرفی نمایند. او بیان می‌کند: اگر چنین حرکت مقدسی صورت گیرد، ممکن است وضع معکوس شود و امت اسلامی بتواند با استفاده از همین ابزار جدید انتقال فکر و اطلاع‌رسانی، معارف حیاتبخش اسلام و شرق را به درون خانه‌ها و آموزشگاه‌های غرب و کفر جهانی ببرد. بی‌تردید در نبرد حق و باطل، حق پیروز است به شرط اینکه درست شناخته و عرضه شود. بی‌تردید در اردوگاه مقابل اشکال‌ها، انحراف‌ها، فسادها و بطالت‌ها وجود دارد و افشاگری ما و مقایسه معارف اسلامی با محتویات نادرست فرهنگ آنها باعث درخشش قرآن و سنت اسلام خواهد شد.
هاشمی رفسنجانی ادامه می‌دهد: خوشبختانه روحیه تعصب و لجاجت در جوانان امروز کمتر است و صفحه دل آنها آمادگی گرفتن مطالب حق و منطبق با فطرت را دارد. ولی باید بپذیریم که مطالب ناحق یا آلوده به ناحق و بسیاری از دست‌ساخته‌های افراد ناصالح یا دشمنان، حتی اگر به نام اسلام و اهل‌بیت عرضه شود، این خاصیت را نخواهد داشت بلکه می‌تواند مایه دوری افراد منصف و حق‌جو شود. او با مقایسه گذشته و امروز بیان می‌کند: به پشت سرمان که نگاه می‌کنم، می‌بینم؛
1. اسلام در زمان پیغمبر(ص) توانست در آن محیط جاهلیت و در محاصره قدرت‌های تباه شده استبدادی ایران و روم با هدایت مستقیم خداوند و بهره‌گیری از وحی مستمر در مدت کوتاهی مدینه فاضله‌ای متناسب با کشش آن زمان بیافریند که عقل ظاهر و باطن و رسالت ظاهر و باطن سکوی پرواز آن بودند.
2. پس از آن در دوران خلفای راشدین و حکام بنی‌امیه و بنی‌عباس علی‌رغم برون رفتن از محور اصلی اداره نظام، مسلمانان با بهره‌گیری از سرمایه‌های عظیم قرآن و سنت بخشی از راه تکامل را ادامه دادند و امروز تجدید حیات تمدن اسلامی آسان‌تر از آن است. پس چرا امکان‌پذیر نباشد؟
3. در گذشته هم تفکرات باز و بسته در مقابل هم صف‌آرایی کرده بودند. تفکر خوارج در مقابل تفکر عقلایی اهل‌بیت، تنازع اشاعره و معتزله، محدثان و فقها، طرفداران انسداد باب اجتهاد در مقابل محققان نوآور، تنازع متناوب و مکرر اخباری و اصولی و در یک کلمه آزاداندیشی در مقابل دگم اندیشی بودند. با این تفاوت که امروز فضای جوامع انسانی برای پژوهش و تحقیق و دسترسی به آراء و اندیشه‌های دیگران و انتخاب احسن که روح آزاداندیشی قرآن است، مساعدتر از گذشته است و ندای «فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه»(سوره مبارکه زمر، آیات شریفه 17 و 18) لبیک گویان بیشتری دارد و به نظر می‌رسد که روزافزون است.
ضرورت شورای فتوی
او در ادامه به اهمیت شورای فتوی و فقه حکومتی اشاره و اظهار می‌کند: حوزه‌های علمیه ما در سایه مجاهدت‌های علمای سلف، مجاهدت‌های پیشتازان انقلاب و نوآوری‌ها و تحجرزدایی امام راحل ظرفیت نظریه پردازی‌های عمیق و راه‌گشا را با اتکا به منابع غنی مکتب اهل‌بیت دارند و انتظار این است که بزرگان حوزه، بخصوص علمای جوان از این فرصت تاریخی برای تبیین معارف بلند اسلامی و زدودن آلودگی‌ها و رسوب‌های ناروایی که حاصل سلیقه‌های کج یا شیطنت‌های عوامل نفوذی و بخصوص کژی‌های ناشی از اسراییلیات است، استفاده کنند. هاشمی رفسنجانی فقه به اصطلاح سنتی و جواهری را از سرمایه‌های مهم تحقیقات حوزه در تبیین مکتب اهل‌بیت(ع) می‌داند و می‌گوید: این فقه متکی به هزار و چهارصد سال تحقیق با بهره‌گیری از قرآن و سنت و عقل و رساله‌های عملیه مراجع، فرایند انبوهی از پژوهش و بحث و درس است که امروز کار انجام وظایف دینی امت اسلامی را آسان کرده و هر روز هم در مسائل مستحدثه یا تجدیدنظر در مسائل جاری نوآوری‌های ارزشمندی دارند، اما به خاطر عدم حضور حوزه‌های علمیه اسلامی در گذشته در متن حکومت و نپرداختن به مسائل حکومتی و سیاسی در حد پرداختن به احوال شخصیه و تکالیف فردی، این بخش رشد مناسب خود را ندارد. دلیل واضح آن حجم کوچک بخش‌های حکومتی فقه اعم از سیاسی، اقتصادی، امنیتی، قضایی، فرهنگی و … است. او یادآوری می‌کند: برای این منظور مهم، مطمئنا کارهای فردی و انفرادی خیلی کارگشا نیست، گرچه بی‌اثر هم نیست ولی همانگونه که در شیوه‌های امروز قانونگذاری موسوم است، کارهای همه‌جانبه شورایی و دسته‌جمعی با استفاده از همه شخصیت‌های محقق در هر موضوع لازم است.
هاشمی رفسنجانی می‌گوید: دوران اینکه یک فرد هرچند نابغه و پرکار بتواند در مسائل بی‌شمار پیچیده سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، علمی و فنی نظر و فتوای مناسب بدهد، گذشته است. شاید در دوران انزوای روحانیت و عدم تقاضای حکومت‌ها و حتی مخالفت آنها، میدان و نیاز این‌گونه کارها نبوده، اما امروز که نظام اسلامی با مبنای مکتب اهل‌بیت و با قانون اساسی معتبر شکل گرفته، هم فرصت جدید و هم مسئولیت‌های مهم و جدید به وجود آمده است. قطعاً در اینجا نمی‌خواهم بگویم که شیوه رساله‌نویسی و فتاوای انفرادی مراجع مفید نیست، بلکه می‌گویم کافی نیست. او می‌افزاید: این رساله‌نویسی موجود، محصول قرن‌ها کار علمی و تجربه عملی حوزه‌ها است و در تعیین تکلیف افراد و روابط خانوادگی و بسیاری از احوال شخصیه و روابط اجتماعی لازم و ضروری و رو به تکامل است و معمولا به مسائل حکومتی که روزانه دهها فرع و اصل جدید پیدا می‌کند، نمی‌پردازند ولی مسائل پیچیده حکومتی در همه ابعاد سیاسی، مدیریتی، فرهنگی، اقتصادی، سیاست داخلی و خارجی با پیشرفت علوم انسانی و سیاسی و ارتباط تنگاتنگ جامعه اسلامی با سایر جوامع و وجود مقررات بین‌المللی در همه شئون زندگی و لازم الاتباع شدن آنها و سیر طبیعی بشریت به سوی جهانی شدن و … نیاز به مطالعات و پژوهش‌های همه‌جانبه‌ای دارد که از شوراها و مجموعه‌های عالم و متخصص و دارای امکانات جامع تحقیقات برمی‌آید و نمی‌توان فقط با اشاره یک یا چند روایت، در این گونه مسائل نظر داد.
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که مساله حاکمیت را زیربنایی‌ترین بخش اداره جامعه اسلامی می‌داند، با تاکید بر اهمیت فقه سیاسی می‌گوید که اگر حوزه‌های علمیه به فقه سیاسی و حکومت توجه کنند، حقانیت اسلام بیش از پیش واضح میشود. او یکی از راه‌کارهای مهم توسعه فقه سیاسی را «قاعده سازی» می‌داند.
آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی در ادامه درباره فقه سیاسی می‌گوید: هم‌اکنون در لابلای احکام و قواعد فقهی موجود، موارد فراوانی از مسائل فقه سیاسی وجود دارد اما بسیار کمتر از آن هست که باید باشد و فقه حکومتی شعبه‌ای از کلیت فقه سیاسی است. کم بودن اصول و فروع فقه سیاسی عمدتا به خاطر عدم نیاز و انزوای مکتب اهل‌بیت(ع) و نبودن حکومت رسمی اسلامی است.
اکنون که در سایه مجاهدات امام راحل و روحانیت پیشتاز و مردم مخلص مسلمان، ایران دارای حکومت اسلامی است و براساس قانون اساسی هیچ یک از قوانین و مقررات نظام نباید مخالف احکام اسلام باشد، ضرورت توسعه فقه سیاسی، بخصوص شعبه فقه حکومتی آن کاملا محسوس است و حوزه‌های علمیه و علما نباید به این ضرورت بی‌توجه باشند.
قاعده سازی فقهی
هاشمی رفسنجانی با بیان اینکه یکی از راه‌کارهای مهم توسعه فقه سیاسی «قاعده سازی» است، همان کاری که علمای سلف در سایر ابواب مورد نیاز فقه انجام داده‌اند، می‌افزاید: قاعده‌سازی شهید اول در کتاب «القواعد و الفواید» و شهید ثانی در کتاب «تمهید القواعد الفقیه» و مرحوم علامه احمد نراقی در «عواید الایام» نمونه‌هایی از آنهاست که به صورت قواعد فقهیه، امروز منبع غنی و عظیمی برای تقریع فروع است از قبیل قاعده‌های لاضرر، نفی حرج، اوفوا بالعقود، نفی سبیل و... که معمولا با اتکا به آیات قرآن و روایات و با کمک عقل شکل گرفته است. گرچه بعضی از فقها بخشی از قاعده شهید اول را قاعده نمی‌دانند بلکه حکم کلی می‌شناسند. او بیان می‌کند: اگر از جمله «لا ضرر و لا ضرار فی‌الاسلام» قاعده‌ای با اینهمه قلمرو فروع فراوان به وجود آمده و آنهمه حکم را به دنبال آورده، چرا ما نتوانیم با استناد به آیات «و امرهم شورا بینهم» و «شاورهم فی الامر»، «قاعده شورا» را در امور اجتماعی بسازیم و با استناد به آن بسیاری از امور مهم کشور را به کمک شوراهای متخصصان تعیین تکلیف کنیم یا به استناد دستورهای روشن عهدنامه امیرالمومنین(ع) به مالک‌اشتر قواعدی برای کیفیت تشکیل ساختار یا نحوه اداره کشور خلق کنیم؟ مثلا جمله «الله‌الله فی نظم امرکم» به کمک آیات و روایات دیگر می‌تواند قاعده‌ای برای ساختار و تشکیلات نظام به ما بدهد که در سایه آن فروع فراوانی در همه شئون تشکیلات اداری، قانونگذاری، قضاوت، روابط خارجی و… شکل بگیرد. یا با استناد به آیه شریفه «فبشر عبادالذین یستمعون القول و یتبعون احسنه» و مدارک دیگر «قاعده اقتباس» ساخته شود و براساس مطالعه دستاوردهای دیگران، بهره‌گیری از آنها، جزو وظایف حکومت و جامعه شود.
او این پرسش‌ها را مطرح می‌کند که مگر اکنون عملا نظام ما از دستاوردهای دیگران اقتباس نمی‌کند؟ مگر قانون اساسی و سیستم تحصیلات و برنامه‌ریزی و شکل قانونگذاری و سیستم دفاعی و امنیتی ما اقتباس از تجارب دیگران نیست؟ می‌دانیم که روزانه دهها حکم قانونی در نظام اسلامی توسط مجلس و شوراها و دولت به صورت قانون، تصویب نامه، اساسنامه و آیین‌نامه تدوین و اجرا میشود و عمده آنها در منطقه فراغ از حکم صریح شرعی و نیازهای نو به نو است. فراموش نمی‌کنیم که امام (ره)صریحا فرمودند: اگر مجلس حکمی را تصویب کرد و شورای نگهبان با آن مخالفت نکرد، اطاعت از آن واجب و تخلّف از آن حرام است.
هاشمی رفسنجانی نتیجه‌گیری می‌کند: اگر حوزه‌ها به منطقه فراغ و نیازهای نو و فقه سیاسی و حکومت توجه کنند، در دهها ابواب فقه قاعده‌ها و احکام فراوان جدیدی در قلمرو فقه قرار می‌گیرد و امت اسلامی با عمق معارف اسلام آشنا میشود و حقانیت اسلام بیش از پیش واضح میشود و نوآوری‌های بی‌شماری روزانه در قلمرو فقه تحقق می‌یابد. این جریان به خاطر شرایط تجدید شونده زمانی و مکانی و تحولات اجتماعی بی‌پایان است و بی‌شک جهانی بودن و حاکمیت دین اسلام که تا قیامت باید جوابگوی نیازهای بشری باشد، با چنین اجتهادی معنادار است. او بیان کرد: در اینجا نقش عقل بسیار برجسته میشود و اهمیت توجه به عقل در کنار رسالت انبیا نمایان‌تر میشود. مگر رشد قواعد و احکام و فروع فقهی در بخش‌های عبادی و غیرحکومتی که در همان شرایط انزوا تحقق یافته، نمونه خوبی برای این بحث نیست؟
مقایسه کتب فقهی علمایی مثل شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی یا کتبی مثل جواهر الکلام نشان می‌دهد که چگونه نیازها و تلاش‌های فقه را در طول زمان بارورتر کرده و اگر بخش‌های متروکه و مغفول عنه کتب فقهی را که عمدتا در فقه سیاسی و حکومتی و منطقه فراغ و تحولات جوامع تبلور پیدا می‌کند، پا به پای بخش‌های رشد کرده توسعه می‌دادند، وضع و حجم اجتهاد به گونه دیگری بود و امید که در آینده در سایه نظامی اسلامی شاهد آن تحول باشیم.
هاشمی رفسنجانی در ادامه طرح بحث مهم دیگری را لازم می‌داند و شرح تفصیلی آن را به وقتی دیگر موکول می‌کند و امیدوار است تلاش علما این وظیفه را ازگردن او بردارد....
*علمای جوان حوزه وظیفه دارند با برنامه‌ریزی، راه و رسم درستی برای زدودن خرافات و مطالب بی‌اساس از ساحت مقدس معارف اسلام ناب و مکتب علوی ایجاد کنند
*دوران اینکه یک فرد هرچند نابغه و پرکار بتواند در مسائل بی‌شمار پیچیده سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، علمی و فنی نظر و فتوای مناسب بدهد، گذشته است
*اگر حوزه‌ها به منطقه فراغ و نیازهای نو و فقه سیاسی و حکومت توجه کنند، در دهها ابواب فقه قاعده‌ها و احکام فراوان جدیدی در قلمرو فقه قرار می‌گیرد و امت اسلامی با عمق معارف اسلام آشنا میشود و حقانیت اسلام بیش از پیش واضح میشود
سایر اخبار این روزنامه
مدیرعامل کشتیرانی ایران:
کالاهای مورد نیاز بدون دغدغه صادر یا وارد میشود
پالایشگاه هندی از ایران یک میلیون بشکه نفت وارد می‌کند
رئیس سازمان انرژی اتمی خبر داد
آغاز طراحی سوخت مدرن 20 درصد برای راکتور تهران
وزیر خارجه قطر: شورای همکاری خلیج فارس هیچ قدرتی ندارد
وزیر رفاه دولت احمدی نژاد فردا محاکمه میشود
افتتاح طرح‌های صنعتی و زیربنایی کاشان باحضور معاون اول رئیس جمهور
نگاهی به وضعیت اسفبار مردم ستمدیده یمن و نهادهای مدعی حقوق بشر
از شکم بارگی آل‌سعود تا گرسنگی کودکان جنگ زده یمن
وظایف و مسئولیت‌های امروز روحانیت در نگاه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی
کلیات لایحه بودجه 98 در کمیسیون تلفیق تصویب شد
کاردار لهستان به وزارت امور خارجه فراخوانده شد
یک تحلیلگر مصری:
نشست ضد ایرانی در لهستان محکوم به شکست است
دیوان محاسبات جزییات بودجه شرکت‌های دولتی را بررسی می‌کند
سامانه جدید پدافندی ایران به‌زودی رونمایی میشود
عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس:
کمیته تعیین مصادیق هیچ تصمیمی درمورد فیلترینگ نگرفته است
یک تحلیلگر مصری:
نشست ضد ایرانی در لهستان محکوم به شکست است
طمع به سست‌ترین حلقه اروپائی
