روزنامه قانون
1397/10/13
تقویت فیلتر شکن‌ها
وزير ارتباطات : بیایند برای مردم روشن کنند و شفاف بگویند و دوقطبی فیلتر و مخالفت با فیلتر درست نکنندبیایند به صورت واقعی صحبت کنند و بگویند امروز ما اختیار داریم
حکم نهایی فیلترینگ اینستاگرام توسط مسئولان قضایی صادر شده و اکنون برای اجرا در انتظار تصمیم دادستان کل کشور است. این سخنی بود که روز گذشته به نقل از یکی از مسئولان قضایی مطرح شد و باردیگر فیلترینگ به موضوع مورد بحث جامعه تبدیل شد. اتفاقی که طی سال‌ها و دهه‌های اخیر و هر بار برای یکی از شبکه‌های اجتماعی پر طرفدار رخ داده است و البته نتیجه مثبتی نیز به دنبال نداشته است. فیسبوک، تلگرام، توییتر و ... از جمله شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار در ایران هستند که در سال‌های اخیر به دلایل مختلف با دستور مسدودسازی جهت جلوگیری از گرایش شهروندان برای استفاده از آن‌ها رو به رو شد و نکته جالب اینکه هر زمان شبکه ای اجتماعی در ایران فیلتر شده، میزان اقبال شهروندان به آن رو به افزايش گذاشته است. این موضوع کم و بیش درباره سایت‌های خبری نیزصادق است و با ظریب نفوذ کمتر، استفاده از آن‌ها میان گروه‌های مختلف شهروندان ادامه پیدا کرد تا نشان دهد فیلترینگ نسخه‌ای شفابخش برای دردهای ناشی از استفاده از فضای مجازی در کشور نيست.
فردای فیلترینگ چه می شود؟
در تاریخ 10 اردیبهشت سال جاری که تلگرام فیلتر شد و با توجه به نوع و جنس شایعات فیلترینگ اینستاگرام که تقریبا از همان روش قبلی پیروی می‌کند، گمان می رود که اینستاگرام هم همین روزها از دسترس خارج شود. اما اینکه فردای فیلتر شدن اینستاگرام چه اتفاقی خواهد افتاد، سوالی است که وزیر ارتباطات نیز درباره آن سوال کرده و می‌گوید: اینکه ما تفنگ را روی سر کسی بگیریم و شلیک کنیم، طرف می‌میرد، این یک واقعیت است. فرض کنیم فیلترینگ اینستاگرام هم رخ داد؛ قرار است بعد از آن چه اتفاقی رخ دهد؟ این را بیایند برای مردم روشن کنند و شفاف بگویند. جهرمی در واکنش به اظهارات معاون دادستان کل کشور در خصوص صدور حکم قضایی برای فیلترینگ اینستاگرام گفت: البته من متن صحبت‌های ایشان را نخوانده‌ام و از تیترهای خبرها متوجه صحبت ایشان شده‌ام. اما فرض کنیم که سخن ایشان درست باشد و اختیار قانونی هم داشته باشند و چنین اتفاقی هم بتواند رخ دهد؛ قرار است بعد از آن چه اتفاقی رخ دهد؟ این را بیایند برای مردم روشن کنند و شفاف بگویند و دوقطبی فیلتر و مخالفت با فیلتر درست نکنند. بیایند به صورت واقعی صحبت کنند و بگویند امروز ما اختیار داریم و از آن هم استفاده کردیم و فیلتر کردیم. از فردا چه اتفاقی در کشور رخ می دهد؟ در زندگی مردم چه اتفاقی رخ می دهد؟ در حاکمیت ما چه اتفاقی رخ می دهد؟ در کاهش جرايم کاهش چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ در افزودن این ظرفیت به توانمندی های داخلی چه اتفاقی رخ می دهد؟ این‌ها را باید صحبت کنند و يك جمع بندی عقلاني صورت بگیرد. این در حالی است که جاوید نیا، سرپرست معاونت امور فضای مجازی دادستانی کل کشور چند روز قبل با اشاره به این که طبق مصوبات شورای عالی فضای مجازی، ترافیک اینستاگرام از یک سطح نباید بالاترمی‌رفت، گفت: براساس مصوبات این شورا باید دولت، برای فعالیت این شبکه در کشور مجوز صادر می‌کرد که این کار هم انجام نشده است. اینستاگرام یک بار فیلتر شد و دولت گذشته وعده داد که با کمک فیلترینگ هوشمند می‌تواند این فضا را کنترل کند اما متاسفانه در این زمینه هم هزینه‌های بالایی صورت گرفت ولی به نتیجه‌ای نرسیدیم. هم اکنون دستور قضایی برای فیلتر این سرویس داریم و نظر اکثریت شورای عالی فضای مجازی نیز مبنی بر فیلتر شدن این سرویس است.طبق مصوبات شورای عالی فضای مجازی، ترافیک اینستاگرام نباید از یک سطح بالاتر می‌رفت که متاسفانه رفت و از طرفی براساس مصوبات این شورا باید دولت برای فعالیت این شبکه در کشور مجوز صادر می‌کرد که این کار هم انجام نشده است. در حال حاضر به صورت یک‌طرفه دستگاه قضایی می‌تواند با توجه به انجام نشدن مصوبات شورا اقدام کند، اما فعلا منتظر اجماع نظر در این زمینه هستیم ولی اگر صبر کردن فایده نداشته باشد، دادستان کشور تصمیم لازم را خواهد گرفت. به گفته او،«۶۰ درصد جرايم رایانه‌ای کشور مربوط به شبکه‌های اجتماعی از جمله تلگرام و اینستاگرام است و اینستاگرام باید چند سال پیش فیلتر می‌‌شد. از میزان جرايمی که در بستر جرم‌خیز اینستاگرام به وجود آمده و هر روز رو‌به‌رشد است، می‌توان به‌عنوان یک فاجعه نام برد و خانواده‌های زیادی درگیر آسیب‌های آن شده‌اند و از این مساله گلایه‌مند هستند.
رواج روز افزون فیلترشکن!
یکی از تبعات بسیار مهم فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، واکنش معنادار گروه‌های مختلف شهروندان برای دور زدن فیلترینگ با استفاده از فیلتر شکن‌هایی است که در لحظه و ثانیه در حال جدید شدن و ارائه خدمات بهتر هستند. فیلترشکن‌هایی که سرورهای آن‌ها در کشورهای دیگر قرار داشته و با وجود خطرات امنیتی و هزینه‌های مضاعفی که برای کاربران به همراه دارد، اما بازهم در گوشی‌های هوشمند و سیستم های رایانه ای بسیاری از شهروندان و حتی مسئولان مملکتی نیز نصب میشود تا بتواند از سد شکننده فیلتر، به راحتی عبور کند. اینکه هر ایرانی یا بهتر بگوییم هر کاربر شبکه‌های مجازی حداقل یک فیلتر شکن روی گوشی یا رایانه خود دارد، سخنی گزاف نیست و متاسفانه باید گفت به لطف وجود فیلترشکن‌های متعدد بر روی گوشی‌های همراه، علاوه برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده، حضور در صدها سایت و کانال انحرافی نیز برای شهروندان آسان شده است و این از آثار تصمیمات نادرست فیلترینگ در کشور است. چنانچه تا قبل از فیلتر شدن شبکه های پر طرفدار اجتماعی، خبری از فیلترشکن بر روی اکثر گوشی‌های همراه نبود و رغبت و قابلیت کمتری نیز برای حضور در سایر فضاهای ممنوعه مجازی وجود داشت. اما حال به لطف تصمیمات مسئولان، حتی نوجوان‌های کم سن و سال هم به بهانه حضور در تلگرام و فیسبوک و ...، فیلترشکن بر روی گوشی نصب می‌کنند و متعاقب آن امکان حضور در سایر سایت‌های غیر اخلاقی را نیز به دست می‌آورند. این شاید مهم‌ترین و تنهاترین دستاورد فیلترینگ در سال های گذشته بوده که با وجود صحبت‌های مداوم کارشناسان اما هنوز ادامه دارد.
فیترینگ ، خوب یا بد؟
اما یکی دیگر از تبعات و ابهامات ناشی از فیلتر شدن سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی، بلاتکلیفی همیشگی ازاسفاده از آن است. به طور واضح آنکه در سال‌های اخیر با وجود فیلتر شدن برخی شبکه‌های اجتماعی به دلیل عدم رعایت قوانین و ضوابط داخلی، اما استفاده از آن‌ها از سوی چهره‌های برجسته مملکتی و مسئولان ارشد کشوری ادامه می‌یابد. این خود گویای ناکارآمدی تصمیم اجرای فیلترینگ و توجیهی برای فعالیت بیشتر کاربران اجتماعی شبکه‌هاست. اکنون توییتر،به عنوان یک شبکه اجتماعی فیلتر شده از سوی مسئولان قضایی، مصداق بارز دور زدن قانون توسط خود مسئولان کشور است که با وجود فیلترینگ، بسیاری از وزرا، چهره‌های سیاسی و ... با فیلترشکن وارد این شبکه اجتماعی شده به فعالیت می پردازند. در چنین شرایطی هر عقل سلیمی از خود سوال می‌کند که اگر استفاده از فیلترشکن و حضور در شبکه‌هایی چون توییتر، خلاف است، چرا لیست اسامی مسولان فعال در آن هر روز بلندتر میشود؟ بر اساس آمارها، اگرچه تولید محتوای کانال‌های تلگرامی در آذر کاهش یافته؛ اما میانگین میزان بازدید کل مطالب تولید شده در کانال‌های تلگرامی در مقایسه با مهرماه با افزایش همراه بوده است. آزمایشگاه شبکه‌های اجتماعی مجازی دانشگاه تهران در تازه‌ترین گزارش خود گفته که در هر روز به طور میانگین یک میلیون و ۵۳۸ هزار پست تلگرامی منتشر شده که در مقایسه با ماه‌های قبل ۵۹ هزار پست کمتر بوده است. این مساله نشان می دهد تلگرام هنوز مخاطبان خود را دارد و اين‌گونه که تحقیقات نشان می‌دهد، میزان بازدید از تلگرام در روزهای تعطیل بیشتر می شود. در بخشی دیگر از این پژوهش آمده است که میانگین میزان بازدید کل مطالب تولید شده در کانال های تلگرامی در مقایسه با مهر ۳۲۰ میلیون بار به صورت روزانه افزایش داشته است. به بیان دیگر استفاده از تلگرام در این ماه با افزایش همراه بوده است. این گزارش خود گواهی از شکست تجربه فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی می‌دهد و در کنار آن می‌توان به عدم گرایش کاربران به سمت شبکه‌های اجتماعی داخلی و فراموش شدن سروش، ایتا و... به عنوان جایگزینی برای شبکه‌های پر طرفدار اجتماعی اشاره کرد.
شبکه‌هایی که جلوتر از مسئولان حرکت می کنند
توجیه‌های همیشگی درباره فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی از سوی مسئولان، بروز و انتشار موارد غیر اخلاقی و غير عرفی در برخی از این شبکه‌هاست. اینستاگرام نیز با میلیون‌ها کاربری که در داخل کشور دارد از این توجیه برای فیلتر احتمالی مسئولان با هدف پیشگیری از شیوع موارد غیر اخلاقی مستثنا نیست. اما این موضوع در حالی قرار است اتفاق بیفتد که حداقل در مورد اینستاگرام، برنامه‌نویسان و مدیران این شبکه پرنفوذ اجتماعی پیش‌تر از مسئولان اقدام به برخورد با انتشار موارد غیر اخلاقی کرده اند. اکنون با کدگذاری‌ها در شبکه اینستاگرام؛ بخش زیادی از موارد غیر اخلاقی، توهین‌ها و ... بلافاصله توسط سیستمی هوشمند پاک شده و با منتشر کننده نیز از طریق بلاک صفحه و ... برخورد سیستمی میشود. از طرفی اینستاگرام همچون بسیاری از شبکه های اجتماعی دارای بازخورد های مثبت فروانی است و بسیاری از مسئولان و دستگاه‌های اجرایی و دولتی در ان صفحات پرمخاطبی را دارند. تعدادی از پرفالوئرترین صفحات مسئولان ایرانی در اینستاگرام به این شرح هستند: صفحه فارسی زبان رهبر معظم انقلاب در اینستاگرام تا این لحظه دو میلیون و ۳۰۰ هزار دنبال کننده یا فالوئر دارد. حساب کاربری حسن روحانی، ريیس جمهور نیز در اینستاگرام بیشتر از دو میلیون و ۲۰۰ هزار فالوئر دارد. صفحه اینستاگرام سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس نیز ۷۳۴ هزار دنبال کننده دارد. حساب کاربری جواد ظریف، وزیر خارجه نیز در اینستاگرام ۶۶۳ هزار دنبال کننده دارد و پس از او صفحات علی مطهری با ۵۲۲ هزار، ابراهیم ريیسی با ۴۰۲ هزار و سعید جلیلی ۳۴۴ هزار نفر دنبال کننده قرار دارند. در چنین شرایطی، طرح موضوع فیلترینگ اینستاگرام قطعا سرنوشتی چون فیلتر تلگرام و فیسبوک و ... پیدا خواهد کرد و باید منتظر ماندو دید که آیا از شکست های قبلی فیلترینگ درس گرفته میشود و یا همچنان باید منتظر ظهور و بروز راه‌های دور زدن فیلتر بود؟
