روزنامه ایران
1397/10/12
اهانت لایک ندارد
یاسمن صادق شیرازی
خبرنگار
به‌گفته معاون تولید محتوای مرکز ملی فضای مجازی، ایرانی‌ها روزانه 7 ساعت از زندگی خود را در فضای مجازی می‌گذرانند؛مکانی که هرچند قابلیت دسترسی آزاد به اطلاعات، سرگرمی و انتشار مطالب آموزنده را فراهم کرده اما در عین حال زمینه را برای سوء استفاده برخی فراهم کرده است. تاجایی که به‌هر بهانه‌ای به‌خود اجازه می‌دهند به دیگران فحاشی و توهین کنند یا دست به انتقام و تسویه حساب شخصی بزنند. این کاربران یک روز به هنرمندانی حمله می‌کنند که فرزندشان را در کشور دیگری به دنیا آوردند و روز دیگر هم به صفحات مجازی منتقدان یک سلبریتی اهانت می‌کنند. این فضا چنان غیر قابل کنترل و نگران‌کننده است که هیچکس از کامنت‌های آنها در امان نیست. جالب اینجاست که این روزها فحاشی به شغل درآمدزایی برای برخی در فضای مجازی تبدیل شده است. مثال بارز این اتفاق هم مرد نه چندان جوان، سبزه رو و طاسی است که برای هر 59 ثانیه در اینستاگرام چندین میلیون پول می‌گیرد. کارشناسان هم از هر طرف که به فحاشی و خشونت کلامی در فضای مجازی نگاه می‌کنند، پای فقر و شکاف طبقاتی در میان است. چه آنجا که کاربران به جان شاخ‌های اینستا می‌افتند. چه آن زمان که فحاش‌ها پاپیچ هنرمندان و سلبریتی‌ها می‌شوند. آنها حتی معتقدند که پخش خبر دوتابعیتی بودن برخی از سلبریتی‌ها در رسانه ملی بود که باعث بددهنی کاربران به آنها شد.
دکتر «علیرضا شریف یزدی» روانشناس اجتماعی در گفت‌و‌گو با «ایران» نسبت به این ناهنجاری‌ها در فضای مجازی اظهار نگرانی می‌کند و می‌گوید: این فحاشی‌ها درصورت تداوم انسجام و نشاط اجتماعی در کشور را تهدید می‌کند.
این درحالی است که «حمید ضیایی پرور» مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نظر دیگری دارد. او هرچند افزایش خشونت و فحاشی در فضای مجازی را رد نمی‌کند اما تأکید می‌کند که این اتفاق بیشتر ناشی از افزایش خشونت‌های فضای واقعی است. به‌همین علت، کسانی که می‌خواهند خشونت‌های فضای مجازی را پررنگ کنند تنها به‌دنبال فیلترینگ هستند!
نبود سواد رسانه‌ای در کشور
شریف یزدی اعتقاد دارد تأثیر مسائل اقتصادی در فحاشی‌های فضای مجازی بسیار پررنگ‌تر از دلایل دیگر است و می‌گوید: «مردم این روزها علاوه بر فشار اجتماعی از نظر اقتصادی هم دچار مشکلات زیادی هستند و همه این مشکلات استرس و فشار روانی زیادی را به آنها وارد می‌کند. به همین علت، این روزها همه به‌دنبال مکانی برای تخلیه خشونت خود می‌گردند.»
این روانشناس اجتماعی، انگشت اتهام را به سمت فضای مجازی نمی‌گیرد. او معتقد است نبود سواد رسانه‌ای باعث این وضعیت شده است. شرایطی که اگر بدرستی مدیریت نشود در آینده وخیم‌تر خواهد شد. شریف یزدی می‌گوید: متأسفانه مردم ما هنوز شیوه استفاده و بهره‌برداری فضای سایبری را یاد نگرفته‌اند و همین موضوع باعث میشود هرچند وقت یک بار شاهد فحاشی تعداد زیادی کاربر علیه یک سلبریتی باشیم. به همین علت اگر شروع به آموزش استفاده درست از فضای مجازی و رسانه‌های نوپدید کنیم بخش عظیمی از مشکلات‌مان
حل میشود.
تفریح مناسب برای هر طبقه اجتماعی نداریم
ارزان و جذاب بودن فضای مجازی یکی دیگر از دلایلی است که این کارشناس از آن به‌عنوان دلایل فحاشی یا خشونت نام می‌برد. او معتقد است نبود تفریحات مناسب برای هر طبقه اجتماعی در جامعه و راحتی دسترسی به فضای مجازی باعث این اتفاق شده است. این روانشناس اجتماعی می‌گوید: در جامعه امروزی جوانان ما حتی براحتی نمی‌توانند پارک بروند چون محیط آن سالم نیست. گاهی مشاهده میشود در برخی از پارک‌ها حتی مواد مخدر و مشروبات الکلی جابهجا میشود.
تنها نوع پرخاش جابه جا شده است
متخصصان تفاوت ویژه‌ای نسبت به پرخاش در فضای واقعی و مجازی قائل نیستند. آنها معتقدند، مطالبه مدنی و اعتراض کارگران هفت تپه و برخی از فحاشی‌ها در فضای مجازی به‌دلیل شکاف طبقاتی و اقتصادی است. برخی در فضای مجازی بد دهنی می‌کنند و برخی هم در فضای واقعی با زبان دیگر. شریف یزدی هم به جابهجا شدن پرخاش در جامعه تأکید می‌کند و ادامه می‌دهد: تنها در جامعه ما نوع پرخاش جا به جا شده است که علت اصلی آن هم به مشکلات اقتصادی، عدم امنیت شغلی و نگرانی از آینده برمی‌گردد. این اعتراض‌ها هر بار به‌صورت موج خاصی خود را نشان می‌دهد و همه آنها نشان دهنده نوعی اختلال و بیماری در جامعه است.
تحریک مردم به فحاشی توسط برخی از رسانه‌ها
این روانشناس اجتماعی معتقد است صدا و سیما گاهی مردم را تحریک به فحاشی علیه سلبریتی‌ها می‌کند و می‌گوید: رسانه ملی اخباری در مورد دوتابعیتی بودن برخی از بازیگران منتشر کرد و باعث هجمه علیه آنها شد. بعد از این ماجرا برخی از این سلبریتی‌ها دو تابعیتی بودن را رد کردند و برخی هم گفتند مگر کار خلاف قانون انجام داده‌اند که رسانه ملی آنها را زیر سؤال می‌برد؟ خب در اینجا مسلم است که افراد گله‌مند از وضعیت اقتصادی به آنها در فضای مجازی حمله می‌کنند.
او درآمد و زندگی سلبریتی‌ها در فحاشی را عامل فحاشی به آنها می‌داند و تأکید می‌کند: این قشر از نظر عوام یک زندگی لاکچری دارند و همین باعث حساسیت‌های طبقات متوسط و پایین جامعه میشود. برخی از مردم حتی سلبریتی‌ها را از جنس خود نمی‌دانند و می‌گویند آنها تافته جدا بافته هستند. مثلاً دستمزدهای بالا می‌گیرند و برخی هم دوتابعیتی هستند.
با اینکه فحاشی به سلبریتی‌ها همچنان یکی از داغ‌ترین حواشی در فضای مجازی است اما شریف یزدی اعتقاد دارد آنها سرمایه هر جامعه‌ای هستند. به طور مثال، زمانی که ترامپ ایران را در زمینه دارو تحریم کرد، همین افراد بودند که نسبت به دروغ‌های رئیس جمهوری امریکا واکنش نشان دادند.
نمایش زندگی لاکچری‌ها در فضای مجازی
شاخ‌ها و لاکچری‌های فضای مجازی هم از فحاشی‌ها در امان نیستند. تنها کافی است تا سری به صفحات آنها بویژه در اینستاگرام زد تا متوجه شد چقدر در معرض خشونت و فحاشی هستند. البته، برخی معتقدند آنها گاهی از عمد برای گرفتن لایک و کامنت کاربران فضای مجازی را خشمگین می‌کنند. این روانشناس اجتماعی می‌گوید: «آتش زدن پول توسط شاخ‌های مجازی برای روشن کردن گاز خانه، نتیجه‌ای جز خشم طبقه متوسط و پایین ندارد. پس از پخش شدن تصاویر این افراد در ماشین‌های میلیاردی و دور دور کردن در خیابان، مردم از خود می‌پرسند چرا یک عده باید اینطور زندگی کنند و به همین علت فحاشی می‌کنند. او جولان دادن لاکچری‌ها در فضای مجازی را ناشی از نپذیرفتن سبک زندگی آنها در جامعه می‌داند و می‌گوید: ما نتوانستیم تفریحی برای این قشر فراهم کنیم به همین علت آنها سعی می‌کنند اوقات فراغت خود را با به رخ کشیدن زندگی‌شان به مردم بگذرانند یا سرمایه کشور را برای تفریح به خارج از کشور ببرند.
کاربرها به تقلید از یکدیگر فحاشی می‌کنند
فحاشی در فضای مجازی البته ماجرای جدیدی نیست و از زمان تأسیس اینترنت و راه‌اندازی فضای مجازی در کشور وجود داشته است. البته برخی می‌گویند فحاشی در فضای مجازی از زمانیکه ایرانی‌ها به صفحه «لیونل مسی» بازیکن آرژانتینی حمله کردند به سر زبان‌ها افتاده است. همان زمانیکه در جام جهانی 2014، مسی در دقیقه 90 گل پیروزی آرژانتین را وارد دروازه کرد و حجم وسیعی از فحش‌ها و هتاکی‌های ایرانی‌ها را خرید و بعد از آن هم تعداد فحاش‌ها بیشتر شد. البته، در این میان می‌توان سلبریتی‌هایی را هم پیدا کرد که از فحش و ناسزا شنیدن استقبال می‌کنند.
به طوری که بتازگی یکی از سلبریتی‌ها در گفت‌و‌گو با یکی از خبرگزاری‌ها گفت: «اگر هنوز هم برخی در صفحه اینستاگرام به من فحش می‌دهند من خوشحالم. چون هنوز هم به من توجه می‌کنند و حداقل بی‌اعتنا از کنارم نمی‌گذرند.»
«حمید ضیایی پرور» مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز تأکید می‌کند که فضای مجازی آیینه‌ای از فضای واقعی در جامعه است و نمی‌توان گفت که فحاشی، خشونت، دزدی، ثروت و بزهکاری در فضای واقعی وجود ندارد اما در فضای مجازی پر است.
او فحاشی در فضای مجازی را ناشی از تئوری ارتباطی «انبوه خلق» می‌داند و می‌گوید: به علت اینکه هویت افراد در این فضا مشخص نیست و افراد بندرت همدیگر را می‌شناسند. برخی بدون اینکه شناخته شوند شروع به فحاشی می‌کنند. به طور مثال، ممکن است حتی یک استاد دانشگاه هم با پنهان کردن هویت خود به دیگران بددهنی کند. درصورتیکه در دنیای واقعی فرد مؤدب تری باشد.
این کارشناس ارتباطات معتقد است، فحاشی در فضای مجازی درست مشابه ورزشگاه‌ها است. همان‌طور که برخی با رفتن به ورزشگاه هیجان زده می‌شوند و مانند بقیه شروع به فحاشی می‌کنند در فضای مجازی هم به همین صورت است.
مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره اینکه چرا بعد از هر موجی مردم شروع به فحاشی علیه سلبریتی‌ها می‌کنند، می‌گوید: زمانیکه مردم به صفحات سلبریتی‌ها می‌روند و مشاهده می‌کنند که برخی نسبت به آنها فحاشی می‌کنند به طور ناخودآگاه شروع به پرخاش می‌کنند و به نوعی تحت تأثیر جمعیت قرار می‌گیرند.
ضیایی پرور رویکرد سلبی نسبت به فضای مجازی را مهم‌ترین علت کاهش سواد رسانه‌ای در کشور می‌داند و می‌گوید: ما چون سال‌ها است (نزدیک دو دهه) نسبت به فضای مجازی رویکرد سلبی داشتیم به سمت افزایش سواد رسانه‌ای مردم و کاربران نرفتیم و به جوان‌ها آموزش ندادیم که بدرستی از این فضا استفاده کنند.
او تأکید می‌کند: به عقیده من تعداد جرایم خشونت‌ها و فحاشی‌ها در فضای مجازی بیشتر از فضای واقعی نیست و خشونتی هم اگر در این فضا وجود دارد به علت نبود آموزش استفاده درست از آن است. سؤال من این است که آیا مردم می‌توانند براحتی در برخی از مناطق تهران راه بروند و احساس امنیت کنند؟ آیا در این مدت به آنها فحاشی نمی‌شود؟
ضیایی پرور ادامه می‌دهد: مسلم است که مردم از احساس امنیت کافی در فضای واقعی برخوردار نیستند. این درحالی است که اغلب کسانی که در فضای مجازی فعالیت می‌کنند طبقات متوسط به بالای جامعه هستند و همین موضوع باعث میشود تا ما فضای مجازی پاکیزه و امن تری نسبت به فضای واقعی داشته باشیم.
تخلیه انرژی مردم در فضای مجازی
با وجود اینکه این فضا محدودیت‌های خاص خودش را دارد اما کارشناسان معتقدند آزادی در آن بیشتر از فضای واقعی است. به‌همین علت هم آنهایی که بیشتر احساس محدودیت می‌کنند وقت بیشتری را در فضای مجازی می‌گذرانند. ضیایی پرور نیز به همین نکته اشاره می‌کند و می‌گوید: به‌دلیل اینکه در واقعیت و رسانه‌ها امکان تخلیه انرژی مردم وجود ندارد، در فضای مجازی احساس راحتی بیشتری می‌کنند.
او فعال‌تر بودن زنان در فضای مجازی نسبت به مردان را هم ناشی از محدودیت‌های فضای واقعی می‌داند و ادامه می‌دهد: زنان تلاش می‌کنند اغلب محدودیت‌های خود را با فعالیت در فضای مجازی جبران کنند و به همین علت در این فضا نسبت به مردان فعال‌تر هستند.
آماری از خشونت در فضای مجازی نداریم
در حال حاضر هیچ آماری از میزان خشونت و فحاشی در فضای مجازی در دسترس نیست و هیچ تحقیق جامعی در این زمینه انجام نشده است. ضیایی پرور هم تأکید می‌کند: «زمانیکه تعداد گوشی‌های هوشمند کشور بر اساس حدس و گمان است چطور می‌توان توقع داشت که آماری در مورد خشونت‌های فضای مجازی وجود داشته باشد؟
مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، زندگی لاکچری‌ها در فضای مجازی را بازتاب همان دور دور کردن در خیابان‌ها می‌داند و می‌گوید: دور دور کردن سال‌ها است که در فضای واقعی وجود داشته و در حال حاضر به‌عنوان یک ابزار جدید برای لاکچری بازی خیلی‌ها تبدیل شده است. به همین علت این ماجرا اتفاق تازه‌ای نیست.
فاصله‌ها، فاصله می‌سازند
متخصصان حوزه سلامت روان اعتقاد دارند، ماهیت فضای مجازی باعث شده افرادی که در ارتباطات واقعی و نزدیک مؤدب و موجه هستند به فردی خشن و فحاش در فضای مجازی تبدیل می‌شوند. به طوری که دکتر فرنوش صفوی‌فر، روانپزشک هم در گفت‌و‌گو با «ایران» به متفاوت بودن رفتار مردم در فضای مجازی نسبت به واقعی تأکید می‌کند و می‌گوید: مطالعات نشان می‌دهد که رفتار اکثر انسان‌ها در فضای مجازی با رفتار معمول آنها در فضای اجتماعی یا واقعی
تفاوت دارد.
به گفته این روانپزشک، مطالعات نشان می‌دهد این فضا کم و بیش روی همه افراد، درجاتی از چنین تغییر رفتاری را به جا می‌گذارد.
در دسترس بودن، امکان انتقال مستقیم، بلاواسطه و بلافاصله پیام از ویژگی‌های ماهیت فضای مجازی است که باعث بروز تکانه و هیجان در افراد میشود.
یکی دیگر از دلایلی که احتمال فحاشی در فضای مجازی را افزایش می‌دهد، لایک‌ها، کامنت‌ها و ریتوئیت‌هاست. صفوی فر هم به نبود نهادها و قوانین نظارتی تأکید می‌کند و می‌گوید: «این اتفاق باعث شده برخی با فحاشی یا شایعه‌سازی و دروغ‌پردازی به خاطر جمع کردن لایک و کامنت دست به هر کاری بزنند.
او ادامه می‌دهد: افراد در فضای مجازی، تمرکزی بر فضای ذهنی خود، انتقال نظرات به‌صورت متن به جای صحبت کردن ندارند و همین باعث میشود به جای تصمیم‌های توأم با درنگ و تحلیل موقعیت، دست به رفتارهای تکانشی
بزنند.
آموزش و فرهنگ‌سازی راهکاری است که همه صاحبنظران آن را به‌عنوان راه حل عبور از این بحران عنوان می‌کنند. به طوری که این روانپزشک تأکید می‌کند: محور اصلی پیشگیری و مراقبت از اقدامات آسیب‌زا در فضای مجازی، آموزش و فرهنگ‌سازی است. این امر بویژه برای نوجوانان و جوانان ضروری است چون آنها در آغاز راه ارتباطات اجتماعی گسترده خود هستند و بتازگی با این حجم از هیجانات و عواطف در فضای عمومی مواجه
می‌شوند.
او البته، چند راهکار برای پیشگیری از رفتارهای مخرب در فضای مجازی هم ارائه می‌دهد و می‌گوید: همه باید با خصوصیات این فضا آشنایی پیدا کنند، محدودیت‌های آن را بشناسند و بدون آنکه از محتوای مطلبی آگاهی و از صحت آن اطمینان داشته باشند، آن را بازنشر نکنند.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) جنگ رسانه‌ای در فضای موشکی (کيهان) پیام صریح ایران به جنگ‌طلبان صهیونیست (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
سهم استان‌ها از بودجه
مسلمانی و این همه تهمت زنی!
اسپانسری برای موسیقی ارکسترال پیدا نمی‌کنیم
عمری پرهیز از بازیگوشی با زبان
سرگردانی اف ای تی اف
ایران حافظ امنیت تنگه هرمز است
همه وام های ارزی و ریالی در دوره قالیباف خرج شد
مخالفان، دیپلماسی را با معاملات سیاسی و اقتصادی اشتباه گرفته‌اند
اهانت لایک ندارد
درمان نقدینگی با جراحی 2 درصد سپرده‌ها
حلقه خودتقویت‌شونده پول‌مرگی
ادامه خشکسالی
ستاره‌های اینترنتی و سلبریتی‌های فضای مجازی
سلام ایران
