روزنامه ابتکار
1397/09/22
محمدرضا ستاری چیستی گذار سعودی‌ها از محافظه‌کاری به سیاست خارجی تهاجمی
این هفته نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در ریاض زیر سایه سنگین بحران قطر، جنگ یمن و نیز دودستگی‌های موجود در این شورا برگزار شد. در همین راستا و در حالی که وضعیت سیاسی عربستان در داخل و خارج از این کشور به واسطه قتل جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد عربستانی با چالش‌های زیادی همراه است و به گفته تحلیلگران مناقشات جاری زمینه‌های فروپاشی شورای همکاری خلیج‌فارس را فراهم آورده، عربستان بار دیگر با دفاع از سیاست‌های منطقه‌ای خود، مدعی شد که ایران در امور همسایگان مداخله می‌کند و از جامعه جهانی خواست تا با ایران مقابله کنند. از سوی دیگر سعودی‌ها بار دیگر اجرای شروط مطرح شده را برای پایان دادن به محاصره قطر مورد تاکید قرار داده و اعلام کردند سیاست‌های قطر موجب تضعیف همگرایی اعراب در منطقه شده است.در همین راستا سوالی که مطرح میشود آن است که سعودی‌ها به چه دلیل با توجه به شکست راهبردهای منطقه‌ای از قطر، لبنان تا سوریه و یمن و نیز چالش‌های داخلی، همچنان بر روی سیاست خارجی تهاجمی خود پافشاری کرده و درخصوص ادامه مناسبات خصمانه با ایران پافشاری می‌کنند؟ برای بررسی این موضوع چندین محور مهم وجود دارد که شاید دو رکن اساسی آن را باید در وضعیت منطقه و همچنین مناسبات داخلی عربستان جستجو کرد.
هر چند تحولات بین‌المللی با چنان شتابی شکل می‌گیرد که یک بازیگر توان طراحی، پیاده‌سازی و به نتیجه رساندن یک راهبرد را به تنهایی قادر نخواهد بود، اما وضعیت منطقه خاورمیانه در دل این تحولات همچنان دارای یک مبنای محوری است. خاورمیانه هنوز یکی از مناطق حیاتی جهان است که مناسبات آن امنیتی رقم می‌خورد و طبق همین وضعیت هر جا که مسئله امنیتی برجسته باشد، یک نهاد یا بازیگر خاص سعی می‌کند با در اختیار گرفتن مقوله امنیت سایر رقبا را از میدان به در کند. این موضوع زمانی اهمیت می‌یابد که به تحولات سه دهه گذشته توجه شود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و برچیده شدن نظام دوقطبی، یک قدرت مسلط به نام ایالات متحده در راس ساختار سلسله مراتبی جهان قرار گرفت. آمریکایی‌ها در چنین وضعیتی ادامه راهبردهای سابق در زمان جنگ سرد را ناممکن دیدند، چرا که علاوه بر فروپاشی بلوک شرق، همزمان بسیاری از متحدان جدید نیز از این بلوک به زمین بازی آمریکا وارد شده و ادامه روند حمایتی از متحدان و حفظ هژمونی بین‌المللی را برای آمریکا هزینه‌بر و پیچیده ساختند. در همین رابطه ایالات متحده سعی کرد تا با قدرت‌دادن به بازیگر متوسط در مناطق حیاتی، این پیچیدگی و هزینه را به نفع خود تعدیل کند. لذا عربستان به عنوان یکی از متحدان سنتی واشنگتن در منطقه مهم خاورمیانه به عنوان قدرت متوسط عهده‌دار وظایفی برای حفظ تسلط آمریکا بر نظام بین‌الملل شد.
همین امر با توجه به محیط متعارض خاورمیانه سبب واگرایی منافع میان قدرت‌های تاثیرگذار منطقه بود، به طوری که واگرایی‌های موجود میان ایران و عربستان رفته رفته با توجه به تحولات جهانی تقویت شد. در همین رابطه پس از حصول توافق هسته‌ای و خروج ایران از انزوای جهانی، مهم‌ترین نکته‌ای که نظر سعودی‌ها را به خود جلب کرد آزاد شدن ظرفیت استراتژیک ایران در دل بحران‌های متعدد منطقه بود. به همین دلیل تجمیع واگرایی‌ها و نیز چند لایه شدن تحولات در منطقه به واسطه بروز بهار عربی باعث شد تا سعودی‌ها با احساس خطر از افول قدرت خود از لاک محافظه‌کاری خارج و یک سیاست خارجی تهاجمی را در قبال ایران و سایر کشورهای منطقه از جمله قطر در پیش بگیرند.
عامل دوم و مهم‌تر درخصوص تهاجمی‌شدن رویکرد منطقه‌ای عربستان مربوط به تحولات داخلی این کشور است. عربستان از زمان استقلال خود در اواسط دهه 1930 میلادی یک روند با ثبات و به دور از تحولات جدی را در ساختار حاکمیتی خود تجربه کرده بود. این امر اما با بر هم خوردن مناسبات سنتی قدرت در خاندان سعودی و برآمدن محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد این کشور به میزان زیادی دستخوش تغییر شد. جدال قدرت، بازداشت شاهزادگان پرنفوذ، اصلاحات بی‌سابقه نسبت به بافتار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی عربستان و نیز بر هم خوردن موازنه قوای داخلی عواملی بودند که یک دوره گذار دردناک را در داخل عربستان رقم زده و هشت‌دهه ثبات سیاسی در این کشور را با مخاطره مواجه ساختند.
این عامل مهم سبب شده تا سعودی‌ها طبق یک سنت نانوشته سیاسی، بار تنش‌های داخلی را به دوش خارج انداخته و همزمان برای رسیدن به تعادل در داخل به فکر تعیین تکلیف مناسبات خارجی خود در منطقه و نظام جهانی باشند. به همین دلیل مادامی که تکلیف بی‌ثباتی و تنش در داخل عربستان مشخص نشود، نمی‌توان انتظار داشت گذار از محافظه‌کاری به سیاست تهاجمی این کشور در منطقه و محیط پیرامونی تغییر روند داده و به حالت متعادل خود بازگردد.
سایر اخبار این روزنامه
رئیس‌جمهوری:
ایران مشکل آب ندارد
محمدرضا ستاری
چیستی گذار سعودی‌ها از محافظه‌کاری به سیاست خارجی تهاجمی
چالش‌های قانونی، بودجه‌ای و فرهنگی، زمان انتظار بیماران کلیوی را برای پیوند افزایش داده است
هدف از فعالیت‌های ناسالم تنها بهره‌مندی مالی نیست
رواج فساد در اقتصاد بیمار
نزدیک به 4 سال است که تلاش برای پیوستن کشورها به پرونده ثبت جهانی شب چله بی‌نتیجه مانده است
«ابتکار» از دلایل امضای یک طرح با آرای بالا و رای و خروجی پایین در صحن علنی گزارش می‌دهد
نگاهی به برخی از نمایشگاه‌های هفته آتی
استقبال از زمستان با گرمای هنر
همزمان با ناکامی تور اروپایی نخست وزیر برای توافق بریگزیت، نمایندگان حزب محافظه‌کار جلسه رای اعتماد را کلید زدند
رهبر انقلاب اسلامی:
مسئولان فریب زبان‌بازی دشمن را نخورند
« ایرج دانایی فرد» زننده اولین گل ایران در جام جهانی درگذشت
افکار عمومی«بودجه ملی» را طلب کنند
وزیر دفاع:
دانشجویان افسران جنگ نرم هستند
توسعه بسته‌های هنری فرهنگی در دولت دوزادهم
