روزنامه بهار
1396/01/31
کودک‌آزاری با استفاده از سوگند رازداری
با یک جستجو در فضای مجازی خواهیم دید که هزاران کودک مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند. به تازگی نیز شاهد آن هستیم که در توئیتر مطالبی با هشتگ کودک آزاری و به اشتراک گذاشته میشود. «بهار» برای اطلاع بیشتر از این موضوع و تبعات آن با حمیرا ورمقانی، روانشناس بالینی به گفت و گو نشسته است.***
به نظر شما چرا برخی کودکان در سنین کم مورد آزار قرار می‌گیرند؟
یکی از خطرات بالقوه در مورد کودکان، کودک آزاری است. دوران کودکی از لحاظ ساختن ابعاد مهم شخصیت و سلامت روانی، جزء مهمترین دوران زندگی افراد است به صورتی که این دوران اگر به خوبی پایه‌گذاری نشود، بسیاری از مشکلات را در ادامه زندگی، حتی تا لحظه مرگ افراد برایشان ایجاد خواهد کرد. از این رو این دوره از زندگی فرزندان، توجه، تلاش و انرژی بیشتری را از والدین می‌طلبد. قبل از ورود به مبحث مهم کودک آزاری بهتر است به طور مختصر به دو موضوع فرزند پروری و تربیت جنسی کودکان اشاره‌ای شود.
کودک آزاری به چه معنا است؟
به استفاده عمدی از قدرت، زور، تهدید یا نیروی جسمانی علیه کودک توسط یک فرد یا یک گروه که به سلامتی، حیات، رشد وعزت نفس کودک لطمه بزند یا احتمال صدمات بعدی را افزایش دهد کودک آزاری می‌گویند. مهمترین مسئله، این است که کودک‌آزاری صرفا این نیست که به لحاظ جنسی با کودک ارتباط برقرار کرد. این رفتار فقط یکی از انواع کودک آزاری است. آسیب به کودک و آزار او می‌تواند به شکل جسمی، عاطفی، کلامی، جنسی، عدم توجه، بهره‌کشی، عدم رسیدگی به کودک و نظایر آن باشد. کودک آزاری موضوعی بسیار وسیع و گسترده است که نیازمند توجه خاص خانواده‌ها نسبت به این موضوع است. افراد دسته‌بندی‌های متفاوتی را از کودک آزاری دارند، اما کودک آزاری به کودک آزاری جسمی، کودک آزاری جنسی، کودک آزاری روانی، کودک آزاری ناشی از غفلت یا مسامحه، کودک آزاری جسمی تقسیم میشود.
این اتفاق معمولا توسط چه کسانی انجام میشود؟
بسیاری از اوقات دیده شده که مادری فرزندش را به هر دلیلی دعوا و یا تنبیه می‌کند بی آنکه از آثار رفتارش آگاه باشد. این چنین رفتاری، نوعی کودک آزاری است که گاه ناخواسته و بدون آگاهی از عواقب آن انجام میشود. این نمونه رفتار بیشتر در خانواده‌هایی دیده میشود که تمایل دارند کودک را آن طور که خودشان تشخیص می‌دهند و درست می‌دانند‌تربیت کنند. مثلا اصرار شدیدی دارند که کودک منضبط باشد و یا درست و بدون اشتباه رفتار کند. در عین حال انجام و عدم انجام هر گونه رفتاری که موجب آسیب روانی و جسمی در کودک شود را می‌توان کودک آزاری تلقی کرد. کودک آزاری معمولا توسط بزرگسال صورت می‌پذیرد. یعنی هر گاه دو کودک در حال آزار و اذیت همدیگر بودند، نباید آن را کودک آزاری تلقی کرد. شدت آسیبی که به کودک وارد میشود می‌تواند از خفیف تا شدید و در نوسان باشد.
کمی درباره کودک آزاری فیزیکی توضیح می‌دهید؟
در این حالت کودک مورد آزار فیزیکی و عمدی والدین یا اطرافیان قرار می‌گیرد در این نوع کودک آزاری، خشونت معمولاً توسط دست و یا ابزار صورت می‌گیرد که موجب آسیب رساندن به سلامت کودک، خطر مشکلات جسمانی، نقص کامل کودک میشود و انواع آزار جسمی کتک‌زدن، گاز گرفتن، سوزاندن، خفه کردن و. . . می‌باشد.
کمی هم درباره کودک آزاری جنسی توضیح می‌دهید؟
کودک آزاری جنسی شامل برقراری رابطه جنسی با کودک که در آن به زور متوسل می‌شوند و با عدم رضایت کودک همراه است. از مهمترین علت‌های اینکه چرا کودکان آزار جنسی تجربه شده را بیان نمی‌کنند و آنها استرس دارند که نکند والدینم مرا تنبیه کنند و از آنجایی که اکثر این آزارها توسط افرادی از خانواده کودک انجام میشود، گاهی کودکان سوگند رازداری می‌خورند که چیزی بازگو نکنند و حتی گاهی کودک نگران است کسی حرفش را باور نکند، می‌توان به اینها اشاره کرد.
کودک آزاری روانی و عاطفی به چه صورت است؟
این نوع کودک آزاری به روش‌ها و الگوهای مراقبت از کودک مربوط است که در آن والدین یا مراقبین، محیط مناسب و لازم برای رشد کودک را فراهم نمی‌کنند. این نوع کودک آزاری ممکن است گاهی عمدی و گاهی غیرعمدی باشد. در نوع غیر عمدی، والدین از نتیجه کار خود اطلاع و آگاهی ندارند و یا گاهی والدین می‌دانند رفتارشان منفی است اما از شدت تبعات آن اطلاع درستی ندارند. کودک آزاری عاطفی و انواع سلطه طلبی، جنجال مداوم، گوش ندادن به کودک که به آن برخورد خاموش هم می‌گویند، محدود کردن بیش از حد فعالیت‌های کودک، دست کم گرفتن کودک و توانایی هایش، تحقیر کردن، تهدید کردن، تبعیض، تمسخر، محرومیت از محبت، عدم دریافت توجه کافی، و سایر رفتارهای خشونت آمیز غیرفیزیکی.
کودک آزاری ناشی از غفلت چگونه است؟
کودک آزاری ناشی از غفلت، مسامحه و غفلت عبارت است از کوتاهی در مراقبت مسئولانه والدین از کودک در جهت فراهم کردن مراقبت فیزیکی و نظارت کافی بر رشد کودک. غفلت ممکن است هم به صورت جسمی و هم به صورت روانی اتفاق بیفتد، وقتی به نیازهای عاطفی کودک توجهی نشود، تبعات روانی حاصل میشود و هر گاه غفلت از نیازهای فیزیکی مثل غذا، پوشاک، در معرض خطر قرار دادن کودک، عدم مراقبت‌های بهداشتی، اتفاق بیفتد، تبعات جسمی جلوه پیدا می‌کند.
آیا کودک آزاری طی سال‌های اخیر افزایش یافته است؟
نمی توان با اطمینان اذعان کرد که کودک آزاری در طی سال‌های اخیر افزایش یافته اما اگر مبنای میزان کودک آزاری را بر اساس میزان گزارش‌ها به مراکز مشاوره‌ها بدانیم، باید بگویم که بله میزان آن در سال‌های اخیر متاسفانه رشد چشمگیری داشته است.
والدین با کودکان چگونه باید برخورد کنند که اگر مورد آزار قرار گرفت بازگو کند؟
آنچه در کودک آزاری بسیار مطرح است سَبک فرزند پروری است. وقتی رابطه والدین با کودک صمیمانه نباشد، در صورتی که والدین یا سلطه‌گر و مستبد و یا زیادی راحت‌گیر و به عبارت عامیانه بی‌خیال باشند، احتمال آزار کودک بسیار بیشتر از زمانی است که والدین اصول و سبک فرزندپروری مناسبی داشته باشند. سبک فرزند پروری مناسب می‌تواند مانع آسیب‌دیدن کودک چه توسط خود والدین و چه توسط دیگران شود. همچنین زمان هایی که کودک دچار آزار و آسیب‌های مختلف مخصوصا آزار جنسی میشود، چنانچه سبک و رابطه والدین با کودک صمیمانه و عاری از هرگونه ترس و اضطراب باشد، کودک راحت‌تر به بازگو‌کردن وقایعی می‌پردازد که بر او گذشته است. اما اگر رابطه با والدین مختل، نامناسب و پرتنش باشد کودک از بازگو کردن آسیب‌ها خودداری می‌کند و همین امر موجب استمرار و شدت گرفتن بیشتر آزارها میشود.»
پرداختن به نحوه آموزش جنسی را برای جلوگیری از آزار جنسی کودکان چقدر لازم و ضروری می‌دانید؟
گفتگو با فرزندان در مورد روابط جنسی و مراقبت از خود یکی از مهمترین وظایف والدین است. لازم است پدر و مادرها با ایجاد جوی مثبت که در آن بتوان با کودک در مورد مسائل جنسی بحث و صحبت کرد، به آموزش این گونه مسائل بپردازند. متاسفانه بسیاری از والدین از چنین بحث‌هایی اجتناب و یا آن را به تعویق می‌اندازند. گفتگو در مورد چنین مسائلی شاید هم برای والدین و هم برای کودکان چندان مطلوب نباشد. اما والدین باید با نیازها و کنجکاوی‌های کودکان آشنا و اطلاعات را به شیو‌ه‌های مناسب که در دایره درک و فهم کودک بگنجد، به آنها منتقل کنند. بهتر است والدین با شناخت مراحل رشد کودکان، واقعیت‌ها و آداب تربیتی را متناسب با فرهنگ و جامعه خود به کودکان آموزش دهند.
اگر این آموزش‌ها زود هنگام صورت بگیرد چه عواقبی خواهد داشت؟
آموزش زودهنگام موجب اضطراب و دلهره در کودکان میشود و بهداشت روانی کودک را خدشه دار می‌کند. همچنین آموزش دیرهنگام هم نمی‌تواند والدین را به هدفشان برساند و ممکن است مفید نباشد. نکته‌ای که در کودک آزاری بسیار اهمیت دارد این است که اگر پدر و مادر یاد بگیرند که چگونه به سوالات جنسی فرزندان خود پاسخ دهند، می‌توانند مانع بزرگی را از سر راه کودک آزاری، سوء استفاده جنسی، سرکوب جنسی و مخفی کاری کودکان بردارند. فراموش نشود که بسیاری از این کودک آزاری‌های جنسی به علت عدم آگاهی والدین و کودک صورت می‌گیرد. گاهی هم خوش بینی زیاد والدین از این موضوع که فلانی فامیل است و اتفاقی نمی‌افتد منجر به این حوادث دردناک میشود.
تبعات کودکان آزار دیده چه می‌تواند باشد؟
کودکانی که در طول زندگی مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند، تبعات بسیاری را در زندگی تجربه می‌کنند. نکته حائز اهمیت این است که این تبعات منحصر به دوران کودکی نیست بلکه این کودکان در بزرگسالی نیز تبعات منفی بیشماری را با خود حمل می‌کنند؛ مشکلات تحصیلی، فردی، روانی، رفتاری، شغلی، عدم اعتماد در برقراری روابط بین فردی، اعتماد به نفس پایین، داشتن خلق منفی و یا خلق پایین، تجربه همیشگی اضطراب، احساس گناه، عذاب وجدان، مقصر بودن و شرمساری، احساس تنهایی، خواب نامنظم و بدون کیفیت، انتظارات بیش از حد از خود و دیگران، خشم نسبت به اطرافیان، عدم داشتن مهارت همدلی، دیدگاه منفی به ازدواج و فرزند پروری، مخفی کردن خود زیر لوای کمال گرایی، کنترل گری و تحقیر گری، داشتن هر گونه ارتباط نامتعادل و نامناسب (شغلی، تحصیلی و روابط بین فردی) ، ایجاد اختلالات و حالات روانی، محتاج عشق و تایید، دوری از مردم، خود آزاری و دیگر آزاری و کودک آزاری، کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس و در نهایت افکار مرتبط با مرگ و خودکشی.
