روزنامه ابتکار
1397/08/20
مهدی مشهور کارگردان «خاموشخانه» در گفت‌وگو با «ابتکار»: تئاتر برای لذت‌بردن نیست!
سیدحسین رسولیاین روزها نمایش «خاموشخانه» به نویسندگی و کارگردانی مهدی مشهور و بازی شیوا مکی نیان و بنیامین اثباتی در تئاتر شهر روی صحنه رفته است. این نمایش در زمره آثار تئاتر تجربی و یا تئاتر تجربه‌گرای معاصر ایران قرار دارد. مشهور در این اجرا تلاش می‌کند از «درام» و «داستان‌سرایی» صرف دوری کند و به سوی نوعی اجرامحوری می‌رود. در نمایش «خاموشخانه» با مضامین فلسفی و اجتماعی هم روبه‌رو می‌شویم و این نمایش تنها به سوی فرم نمی‌رود. مشهور از تفکرات کتاب «ترس و لرز» به نویسندگی سورن کیرکگور، فیلسوف مشهور دانمارکی هم بهره برده است. مساله بسیار مهمی در این کتاب مطرح میشود که از این قرار است؛ فلسفه سکوت حضرت ابراهیم (ع) چیست؟ این مضمون فلسفی در نمایش «خاموشخانه» نیز در میان زوجی مهاجر در جریان است. زن و شوهری ایرانی در کشوری غربی در کمپ به سر می‌برند ولی سکوت و عدم ارتباط زندگی آنها را ویران کرده است. به همین مناسبت پای صحبت‌های مهدی مشهور نشسته‌ایم.
مجموعه تئاتر شهر در سال‌های گذشته از هویت و سیاست‌های گذشته خود دور شده است؛ در واقع، شاهد اجراهایی از هر نوع سبک و ژانر و شیوه اجرایی در این سالن هستیم که بسیاری از آنها نیز مورد توجه تماشاگران قرار نمی‌گیرند. تک و توک هم کارهای با کیفیتی را در این سالن شاهد هستیم. تئاتر شهر را چگونه می‌بینید؟
حرف شما را تایید می‌کنم. تئاتر شهر هم هویت و هم تماشاگرانش را از دست داده است. وقتی یک سالن با بحران هویت مواجه میشود، تماشاگر خود را هم از دست خواهد داد. به نظرم، سالن‌های خصوصی در این زمینه دخیل بوده است. اگر یادتان باشد در سال‌های دور در تئاتر شهر سالنی به نام «کارگاه نمایش» وجود داشت که میزبان آوانگاردترین و به‌روزترین آثار تئاتری بود. هنرمندان بزرگی مانند آربی اُوانسیان در «کارگاه نمایش» اجرا می‌رفتند. اکثر کارگردان‌های مولف و صاحب سبک در پس از انقلاب با اجرا در «کارگاه نمایش» فعالیت حرفه‌ای خود را شکل دادند. این سالن هویت تجربی و آوانگارد و متفاوت داشت. تماشاگر هم می‌دانست که با چه چیزی روبه‌رو خواهد شد. در حال حاضر تماشاگر پیش از اینکه به دیدن نمایش «خاموشخانه» بیاید شاهد اجراهایی در فازی دیگر بوده است و با دیدن اجرای ما دچار سردرگمی میشود. به نظرم مدیریت جدید- آقای سعید اسدی-چهره‌ای دانشگاهی هستند؛ جنس کارهای تجربی و متفاوت را بیشتر می‌شناسند. وقتی با آقای اسدی جلسه داشتیم متوجه شدم که به خاطر اجرا دادن به نمایش «خاموشخانه» در حال ریسک‌کردن هستند. ممکن است این روزها تماشاگر با چنین اجراهایی برخورد خوبی نداشته باشد! به هر حال مدیر یک سالن علاقه دارد سالنش همیشه پر باشد. نمایش «خاموشخانه» از تئاتر جریان اصلی پر زرق و برق این روزها دور است. با تمام این احوال تماشاگر از نمایش «خاموشخانه» استقبال کرد. باید از ریسک مدیریت هم تشکر کرد. پیشنهادی را به سعید اسدی دادم که به نظرم بد نباشد. به آقای اسدی گفتم که اگر امکانش باشد سالن سایه مجموعه تئاتر شهر را در غیاب کارگاه نمایش در اختیار نمایش‌های متفاوت و تجربی و آوانگارد بگذارند. تماشاگر دیگر خواهد دانست که سالن سایه کارهایی را در دل خود جای می‌دهد که با جریان مسلط تئاتر متفاوت است. امیدوارم اجرای نمایش «خاموشخانه» باعث شود چنین اتفاقی در تئاتر شهر رخ بدهد. اگر بعد تئاتر «خاموشخانه» نمایشی با این رویکرد و فاز در سالن سایه اجرا شود خیلی بهتر خواهد بود.
یکی از مشکلاتی که در تئاتر این روزهای ایران به چشم می‌خورد اجرای حجم انبوه نمایشنامه‌های معاصر غربی است. با این وضعیت تولید متون نمایشی ایرانی با بحران شدیدی روبه‌رو خواهد شد و از طرفی، چرا باید تماشاگر ایرانی که از جهان دیگری است تنها پای دیدن نمایشنامه‌های غربی بنشیند. خیلی خوب است که نمایشنامه «خاموشخانه» را خودتان نوشته‌اید. نشانه‌شناسی این اسم برایم خیلی جالب است. این نام از کجا سرچشمه می‌گیرد؟
واقعیتش را بخواهید با حرف شما خیلی موافق هستم. دیگر علاقه ندارم نمایشنامه‌های غربی را اجرا کنم. آخر تا کی باید نمایشنامه‌های غربی مانند شکسپیر، بکت، یونسکو، مک‌دونا و... را اجرا کنیم. البته نگاه من و شما رادیکال است. بهتر این است شاهد همه نوع اجرایی باشیم. با این حساب، بهترین اجراها از نمایشنامه‌های شکسپیر و دیگر نویسندگان غربی در خود غرب موجود است! ما چه چیزی می‌توانیم به آنها اضافه کنیم؟! اصلا مخاطب باید چگونه با این متن‌ها ارتباط برقرار کند. به نظرم اجرای نمایشنامه‌های غربی بیشتر شو دادن است. برای من اصلا جذابیتی ندارد. در زمان دانشگاه، نمایشنامه‌های غربی را کار کردم ولی در حال حاضر مسیر دیگری را طی می‌کنم. یک کارگردان برای اجرای عموم باید حرفی برای گفتن داشته باشد. کارگردان باید بتواند ارتباط خوبی بین اجرا و تماشاگر برقرار کند و این ارتباط از طریق نمایشنامه شکل می‌گیرد. اگر ارتباط می‌خواهیم اینجاست، پس در کجاست؟! بنابراین، پس از اینکه دوران دانشگاه تمام شد به سوی نوشتن و اجرای نمایشنامه‌های خودم رفتم. باید یک نکته‌ای را هم شرح بدهم. اساسا نویسنده نمایشنامه نیستم و نمایشنامه نمی‌نویسم. چیزهایی که من می‌نویسم بیشتر «طرحی برای اجرا» است.
بنابراین در نوشتن بیشتر تحت تاثیر نگاه کارگردانی هستید تا نمایشنامه‌نویسی؟
دقیقا. این چیزها طرح هستند. یک ایده کلی هستند. تمرینات گروه ما ماه‌ها طول می‌کشد و بر اساس ایده و طرح شکل می‌گیرد. واقعا نمی‌دانم باید اسم این طرح‌ها را چه بگذارم؛ آیا باید به آنها نمایشنامه بگویم؟ نمی‌دانم! ولی به هر حال، آنها طرح اجرایی هستند. همان‌طور که از اسم «خاموشخانه» پیداست شاهد خانه‌ای هستیم که درون آن خاموش است. خانه‌ای را می‌بینیم که در آن دیگر صدایی نیست. این خانه دیگر نوری ندارد، تاریک است، انگار سایلنت شده است.
آیا تئاتر خصوصی برای کلیت تئاتر ایران خوب بوده است؟ نقاط منفی و مثبت این تئاتر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تئاتر خصوصی معلوم است که خیلی خوب است ولی در کشور ایران به خوبی اجرا نشد. در ایتالیا شاهد تئاترهای خصوصی درستی هستیم. شهرهای مختلف سالن‌های تئاترهای خصوصی دارند. مدیر یک کمپانی تئاتری در ایتالیا کارهای مهمی انجام می‌دهد. مثلا اگر یک کمپانی ایتالیایی دو اجرا در سال رفته باشد، چند کار پژوهشی هم کرده باشد، و چند اجرا هم در خارج از ایتالیا داشته باشد؛ امتیازهایی از دولت می‌گیرد. این امتیازها باعث دریافت بودجه مشخصی میشود. اگر این کمپانی کار پژوهشی بیشتر و اجراهای بیشتر داشته باشد، بودجه بیشتری می‌گیرد. تئاتر خصوصی در ایران رها شده است. پایه تئاتر خصوصی در ایران سست است و معلوم است که به سمت چهره‌ها، سلبریتی‌ها و گیشه می‌رود. معلوم است که بازیگر سینمایی در تئاتر خصوصی همه چیز خواهد داشت و پولدارتر هم میشود. حالا باید از خودمان بپرسیم که این تئاتر خصوصی ایرانی چه نفعی برای تئاتری‌ها دارد؟ آنها چه سودی می‌کنند؟ اصلا تئاتری‌ها کجای قضیه هستند؟! از این و آن می‌شنویم که می‌گویند بازیگرهای سینما باعث رونق گیشه تئاتر شده‌اند! چه رونقی بخشیده‌اند؟! تمام پول‌ها رفت توی جیب بازیگرهای سینما! مگر پولی توی جیب بچه‌های تئاتر رفته است که از رونق حرف می‌زنند؟! گاهی می‌گویند که تماشاگر تئاتر ایران بیشتر شده است. در پاسخ باید گفت که این ماجرا کوتاه‌مدت است. این تماشاگران عادت کرده‌اند تا چهره‌ها را تماشا کنند برای تئاتر که نیامده‌اند. تماشاگر تئاتری تربیت نشده است. به نظرم در سال‌های بعد شاهد تاثیرات بسیار مخرب این وضعیت خواهیم بود. تئاتر ایران گیشه‌ای خواهد شد. تئاتر گیشه‌ای هم تکلیفش مشخص است. تئاتر گیشه‌ای فقط به دنبال پول است و اخته خواهد بود. تئاتر گیشه‌های تنها به دنبال سرگرمی است. تئاتر خصوصی در ایران مجبور است که چهره‌های سینمایی داشته باشد برای اینکه تئاتر عادی فروشی ندارد. شاهد هستیم که افرادی وارد تئاتر ایران شده‌اند و چندین میلیارد هزینه کرده‌اند. مشخص است که می‌خواهند پول در بیاورند. هدف دیگری ندارند. دولت کار خوبی کرده است که به تئاتر خصوصی مجوز داده است ولی باید حمایت کند. دولت باید ردیف بودجه برای تئاتر در نظر بگیرد. این کارهای آنها تاثیرات مخربی روی تئاتر دارد. شاید الآن گروهی بگویند که به و به! سالن شهرزاد و تئاتر مستقل کلی تماشاگر دارند ولی همه این‌ها موقتی است. سال‌های آینده خواهید دید که همه سالن‌ها خالی خواهند شد. ضرر می‌کنیم.
آیا اجراهای گروه سایه در کشورهای دیگر درآمدزایی دارد؟ اقتصاد تئاتر بسیار مهم است و شاید اجراهای خارج از ایران باعث درآمدزایی بهتر شود.
گروه تئاتر سایه با دو کمپانی کار می‌کند، یکی آلمانی و یکی دیگر استرالیایی و فرانسوی است. مثلا در فرانسه، استرالیا و ژاپن سالن دارند. معمولا هم با این دو کمپانی کار می‌کنیم. قراردادهایی که با آنها داریم باعث تامین هزینه سفرها و اجراها میشود. گاهی هم پیش می‌آید که درآمدی هم دارد. این پول‌ها به اندازه‌ای است که اجازه می‌دهد در کشورهای دیگر اجرا داشته باشیم و گاها هم دستمزدی به بازیگران و عوامل گروه بدهیم.
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» از واکنش‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی به کمپین «هم‌صدا در برابر تحریم» گزارش می‌دهد
جهانبخش محبی نیا
ترامپ و خطر جنگ
طرح انتقال آب کرج به تهران اکوسیستم منطقه را تهدید می‌کند؟
مرگ در انتظار «جاده چالوس»
«ابتکار» مذاکرات صلح طالبان و کابل در مسکو را بررسی می‌کند
معمای صلح در افغانستان
به بهانه هفته ملی دیابت، تلاش‌ها برای کاهش دردسرهای بیماران دیابتی بررسی شد
قصه یک «حلقه آبی»
«ابتکار» از گلایه اعضای کمیسیون امنیت ملی درباره موضع خارج از عرف کدخدایی گزارش می‌دهد
«ابتکار» از تغییر رویکرد اصولگرایان و روحانی نسبت به یکدیگر گزارش می‌دهد
چرخش استراتژیک
محمدجواد ظریف:
در مورد FATF نباید از ترس مرگ خودکشی کرد
مهدی مشهور کارگردان «خاموشخانه» در گفت‌وگو با «ابتکار»:
تئاتر برای لذت‌بردن نیست!
فینال لیگ قهرمانان آسیا
مقابل چشم هزاران پرسپولیسی کاشیما قهرمان آسیا شد
محمدجواد ظریف:
در مورد FATF نباید از ترس مرگ خودکشی کرد
