روزنامه اعتماد
1397/08/01
مائده آسماني براي آنكارا
در سياست همه دولت‌ها سعي مي‌كنند از هر رويدادي به سود منافع ملي كشورشان بهره‌برداري كنند. رجب طيب اردوغان هم به همين ترتيب تلاش مي‌كند تا از رويدادي كه اخيرا در كنسولگري عربستان سعودي رخ داده است، بيشترين بهره‌برداري را داشته‌باشد. تركيه مشكلات زيادي با جهان غرب و با عربستان سعودي داشت. اولين بهره‌برداري دولت تركيه اين بود كه با استفاده از فضاي رسانه‌اي و مباحث داغي كه در مورد سرنوشت جمال خاشقجي در فضاي بين‌المللي وجود داشت...به آرامي يكي از بزرگ‌ترين موانع موجود در رابطه با واشنگتن را حذف كرد و با آزاد كردن كم سر و صداي يك كشيش امريكايي ساكن تركيه، هم حذف تحريم‌هاي اخير عليه تركيه را كليد زد و هم باعث كاهش تنش‌ها ميان امريكا و تركيه شد.
ترك‌ها چه در قضيه قطر و چه در بحران سوريه دنبال اين هستند كه نفوذ خود را در خاورميانه گسترش دهند و يكي از موانع اين نفوذ سياست‌هاي متفاوت رياض با آنكاراست. يكي از مشكلات ديگري كه تركيه با رياض دارد در قضيه مصر و حبس و احكام اعدام براي رهبران اخوان‌المسلمين در مصر است. تركيه دنبال اين است كه بازي كردن با پرونده روزنامه‌نگار مقتول سعودي قضيه را به گونه‌اي پيش ببرند كه بتوانند بيشترين امتيازها را از رياض دريافت كنند. به هر حال امروز عربستان در مخمصه‌اي گرفتار شده است، هر چند بعد از سه هفته عربستان عاقبت حاضر شد كه كشته‌شدن روزنامه‌نگار منتقد در ساختمان كنسولگري خود را بپذيرد، اما همچنان سوالات زيادي در مورد اين پرونده وجود دارد كه حل نشده باقي مانده‌اند. سرنوشت جسد جمال خاشقجي، عاملان و آمران ترور او، همه سوالاتي هستند كه در افكار عمومي جهانيان وجود دارند و به خصوص مقام‌ها و افكار عمومي غربي را كه بزرگ‌ترين متحدان عربستان هستند، مشغول خود كرده است. تركيه مي‌تواند نقش بسيار مهمي در ترميم چهره عربستان سعودي در اين پرونده و رها كردن بخشي از فشار غرب و به خصوص بدبيني امريكا در اين پرونده براي رياض بازي كند. گزارش نهايي كه تركيه از اين ترور ارايه خواهد كرد مي‌تواند منجي عربستان باشد و در برابر مي‌تواند بحران را براي رياض عميق‌تر كند. در واقع گزارش نهايي قتل خاشقجي مانند شمشير داموكلسي بالاي گردن وليعهد قدرتمند سعودي قرار گرفته است، شمشيري كه كنترل آن در اختيار آنكارا و شخص رجب طيب اردوغان است. آنكارا قطعا تلاش مي‌كند از اين فرصت استفاده كند تا در زمينه‌هاي اقتصادي، سياسي و حتي مذهبي از عربستان سعودي امتيازهايي را بگيرند. قطر، سوريه و اخوان‌المسلمين مصر، بزرگ‌ترين اختلاف‌نظرهاي مستقيم ميان آنكارا و رياض است، به اضافه اينكه در صورت اراده امريكا براي حمايت از عربستان سعودي، آنكارا اين فرصت را هم پيدا مي‌كند كه به ازاي پيدا كردن راه فرار براي رياض، از واشنگتن امتياز بگيرد.
نهايتا من تصور مي‌كنم كه تركيه تا جايي كه مي‌شود اين قضيه را دچار اطاله خواهد كرد تا بتواند حداكثر رايزني‌ها و چانه‌زني‌ها را در موضوعات مختلف با عربستان و واشنگتن انجام دهد. اما اين شانس براي عربستان وجود دارد كه بتواند از فرصت‌هاي خود در رابطه با قدرت‌هاي غربي استفاده كند و بتواند بدون توجه به سياست تركيه با پشتيباني دستگاه قدرتمند تبليغاتي و سياسي ايالات متحده امريكا، راه برون‌رفتي از اين بحران پيدا كند، اما اگر چنين نشود آنگاه بايد منتظر تغييراتي در رويكرد عربستان باشيم ازجمله ممكن است در سياست‌هاي ستيزه‌جويانه عليه قطر، وضعيت زندانيان عقيدتي و سياسي اخوان‌المسلمين در مصر يا آينده سوريه، شاهد تغييراتي در عملكرد رياض باشيم.
عربستان اين روزها در مخمصه سختي افتاده است و نهايتا مجبور خواهد بود هزينه‌اي براي بيرون آمدن از اين بحران پرداخت كند. در حال حاضر سياست عربستان اين است كه با معرفي كردن افراد خودسر به عنوان عامل اين رويداد، به نوعي خانواده سلطنتي را از اين قتل مبرا كند. موفقيت در اين مسير هنوز قابل پيش‌بيني نيست، نهايتا سناريوهاي مختلفي در مورد اثر اين پرونده بر خانواده سلطنتي سعودي و به ويژه جايگاه محمد بن سلمان، وليعهد قدرتمند اين كشور وجود دارد. ممكن است با دادن تضمين‌ها و امتيازهايي به دولت‌هاي غربي در مورد تغيير رويكرد و حرف‌شنوي بيشتر، محمد بن‌سلمان بتواند جايگاه خود را حفظ كند، اما اين احتمال هم وجود دارد كه نهايتا مجبور به كناره‌گيري شود و جاي خود را به شخص ديگري بدهد، كه باز هم سناريوهاي متفاوتي در مورد جانشين او مطرح خواهد شد، اينكه استمرار سلطنت در نسل سلمان بن عبدالعزيز با جانشيني يكي از براداران به جاي محمد بن‌سلمان حفظ شود، يا اينكه با جانشيني يكي از برادران پادشاه، صف جانشيني دوباره به نسل اول پسران عبدالعزيز آل‌سعود بازگردد يا اينكه يكي از عموزاده‌هاي بن‌سلمان جانشين او شود.
به هر حال امريكايي‌ها مايل نيستند كه در شرايط كنوني بحراني را در عربستان سعودي القا كنند، عربستان سعودي در شرايطي كه ايران به عنوان هدف فشارهاي امريكا در خاورميانه معرفي شده است، جايگاه ويژه‌اي در سياست خارجي امريكا دارد و واشنگتن تلاش مي‌كند كه خانواده سلطنتي سعودي را با كمترين مشكل از اين مخمصه نجات دهد. در اين ميان نقش آنكارا و تصميمات پيش روي رجب طيب اردوغان، در آينده رياض نقش مهمي بازي مي‌كند و در نتيجه رياض و واشنگتن تلاش خواهند كرد تا مطالبات اردوغان را به نحوي برآورده كنند كه رياض با كمترين بحران ممكن مواجه شود.
