روزنامه ابتکار
1397/07/28
آیا غرب واقعاً به این نتیجه رسیده که محمد بن سلمان باید از قدرت کنار برود؟ ابهام در سرنوشت سیاسی شاهزاده جوان
محمدرضا ستاریحاکمیت محافظه‌کار خاندان سعودی در عربستان، در طول چند سال گذشته به خصوص پس از انقلاب‌های عربی از ماهیت سابق خود خارج و به سمت نوعی سیاست خارجی تهاجمی گام برداشته است. این مهم به خصوص پس از تفیض اختیارات گسترده به محمد بن سلمان و رسیدن او به مقام ولیعهدی روندی تهاجمی‌تر نیز به خود گرفته است.
اهمیت این ماجرا زمانی دوچندان میشود که سعودی‌ها به عنوان یکی از قدرت‌های مهم منطقه خاورمیانه، تغییرات یکباره در سیاست خود را از داخل و خارج کلید زده‌اند. در طول این سال‌ها وقایع و اتفاقاتی برای آنها رقم خورده که در طول 80 سال حاکمیت خاندان سعودی بر عربستان بی‌سابقه و کم نظیر بوده است. گام برداشتن به سوی چشم‌انداز آرمان‌گرایانه 2030، اصلاحات ساختاری و اجتماعی که در نوع خود آن هم در عربستان بی‌سابقه بوده با پیوند خوردن به تغییرات مهم در هرم نخبگان این کشور، شرایطی را به وجود آورده که عربستان را در یک فرآیند گذار سخت قرار داده است.
با این وجود، چالش جدید سعودی‌ها که بر سر ناپدید شدن جمال خاشقجی بروز و ظهور کرد، اکنون این سوال را پیش روی جامعه جهانی قرار داده که آیا روند اصلاحات و تغییر ساختار در عربستان با محوریت شاهزاده جوان، روندی مثبت است یا اینکه این کشور در راستای ایجاد تنش‌های جدید گام برمی‌دارد؟ سرنوشت خاشقجی در طول روزهای گذشته سبب شده تا بسیاری از رسانه‌های خارجی به خصوص رسانه‌های اروپایی و آمریکایی ضمن انتقاد شدید از ولیعهد عربستان و لزوم بازنگری در انتخاب وی، نسبت به آینده این کشور ابراز تردید کنند.
هفته گذشته خبری منتشر شد که اروپایی‌ها در حال رایزنی با آمریکا برای جایگزینی محمد بن سلمان هستند. همچنین چندی قبل باقر الزبیدی وزیر کشور سابق عراق که تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌های او در جهان عرب طرفداران زیادی دارد، در صفحه فیس‌بوکش، شرایط بن سلمان را با صدام حسین مقایسه کرد و نوشت: همانطور که صدام در حمله به کویت اسیر دسیسه‌چینی آمریکایی‌ها شد، محمد بن سلمان بی تجربه نیز دقیقاً جای پای صدام گذاشته و به نظر می‌رسد با رفتارهای نامعقول و جاه‌طلبی‌های لجام گسیخته مسیر دیکتاتور سابق عراق را می‌پیماید.
در بحبوحه این بحث که آیا سیاست‌های محمد بن سلمان قابل تحمل است یا خیر؟ خبرگزاری رویترز هم در گزارشی از انتقادات داخلی وسیع به سیاست‌های بن سلمان گزارش داده و نوشته است که نزدیکان پادشاه نسبت به اقدامات او نگران بوده و در حال رایزنی با ملک سلمان برای کاهش اختیارات شاهزاده جوان هستند. ابهام در خصوص آینده سیاسی محمد بن سلمان زمانی پررنگ‌تر میشود که بدانیم بر سر بحران ایجاد شده برای این کشور، اکنون اعضای سنتی خاندان سلطنتی وارد ماجرا شده و سعی می‌کنند با بی‌گناه جلوه دادن ملک سلمان، مقصر قتل احتمالی خاشقجی را بر دوش اشخاص دیگری از خانواده سلطنتی بیاندازند.
شاهزاده بی‌محابا
محمد بن سلمان از زمان قدرت گرفتنش علاوه بر کنار گذاشتن نخبگان سنتی حکومت، سیطره خود را بر سازمان‌های امنیتی و ارتش گسترش داده و ضمن این مساله با سرکوب شدید مخالفان داخلی، اعضای مهم خانواده سلطنتی را نیز بازداشت کرده است. در حدود یکسال پیش بود که این اعضای پرنفوذ یکی پس از دیگری به دام محمد بن سلمان افتاده که در میان آنها اشخاصی مانند ولید بن طلال نیز دیده می‌شد. پس از این، ماجرای تیراندازی مشکوک در قصر سلطنتی و متعاقب آن ناپدید شدن محمد بن سلمان از انظار عمومی پیش آمد که برخی از گمانه‌زنی‌ها از تلاش تیم شاهزاده نایف برای از میان برداشتن محمد بن سلمان حکایت می‌کرد.
این موضوع وقتی که به سیاست خارجی شاهزاده جوان پیوند می‌خورد، جایی که جنگ یمن، سیاست منطقه‌ای، افزایش تنش با ایران و همچنین حمایت از گروه‌های تندرو را شاهد هستیم، شرایطی را ایجاد می‌کند که ابهامات و نگرانی‌های شدیدی در مورد رهبری بن سلمان در داخل و خارج از عربستان بوجود بیاید.
عربستان سعودی از زمان استقلال خود در دهه 1930 میلادی، نزدیک به هشت دهه است که از روندی با ثبات در سیاست داخلی و خارجی برخوردار بوده است. این مهم اما از سال 2015 به طرز شگفت‌آوری دستخوش تغییر و تحول شده است. در طول کمتر از دو سال دو ولیعهد سعودی برکنار شدند تا علیرغم سنت خاندان آل سعود، محمد بن سلمان خارج از پروتکل‌های مرسوم جایگزین آنها شود. در همین رابطه لازم است اشاره شود که یکی از دلایل اصلی ثبات در ساختار سیاست داخلی عربستان گروه‌های مرجعی هستند که خاندان حاکم، آنها را میان خود و مردم قرار داده است. این گروه‌های مرجع که معمولاً از علمای مذهبی هستند با توجه به سبک زندگی غیراشرافی و حفظ استقلال نسبی از حاکمیت، توان خاندان سعودی برای چانه زنی با جامعه را بالا برده و یک سوپاپ اطمینان برای آینده سیاسی آنها محسوب می‌شدند. با روی کار آمدن شاهزاده جوان اما علاوه بر نخبگان سنتی قدرت، علمای مذهبی و رئوس این گروه‌های مرجع نیز مورد بی‌مهری محمد بن سلمان قرار گرفته و همین امر زنگ خطری را برای خاندان سعودی به صدا در آورده که از گوشه و کنار خبر می‌رسد، تمامی دست اندرکاران در حال هشدار دادن و تلاش برای بیدار کردن ملک سلمان از خواب غفلت هستند.
سناریوهای مختلف
در مورد آینده محمد بن سلمان
در چنین شرایطی که محمد بن سلمان در حال نبرد در جبهه داخلی و غول‌های سنتی قدرت برای رسیدن به ثبات است، گویا قتل خاشقجی نیز بهانه‌ای شده تا نگرانی‌های غرب از بی‌پروایی‌های او بروز کند. در همین رابطه هر چند هنوز بسیاری از ناظران نسبت به برکناری محمد بن سلمان آن هم در شرایط فعلی ابراز تردید می‌کنند، اما همین ناظران معتقدند که فشارهای بی‌سابقه بین‌المللی بر روی ریاض به بهانه قتل روزنامه‌نگار مشهور عربستانی دلایل زیادی را می‌تواند در پس پرده داشته باشد. یک گمانه‌زنی این است که سیاست‌های بن سلمان و دورنمای آینده آن با سیاست‌های بلندمدت غرب دچار تعارض شدید شده و از این منظر بهترین فرصت برای منکوب کردن او فرا رسیده است. سناریوی بعدی این است که نقش محمد بن سلمان، نقشی مقطعی بوده که حالا پس از اتمام آن دیگر نیازی به تندروی‌های معمول او احساس نمی‌شود و به همین دلیل سرنوشت او را به تسویه حساب‌های داخلی خاندان سعودی سپرده‌اند. از سوی دیگر برخی تحلیل‌ها نیز حاکی از آن است که افزایش فشارها بر روی محمد بن سلمان نه برای خلع واقعی او از قدرت، بلکه از این رو شدت یافته که علاوه بر گرفتن امتیازات بیشتر از عربستان، به او تفهیم شود به راحتی میشود جایگاهش را به دلایل مختلف از دست بدهد، لذا بهتر است از این پس برای جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خود حد و مرزی در نظر بگیرد و بداند که هر لحظه ممکن است با اهرم‌های مختلف همانطور که اسلاف پیشینش به آن دچار شدند، از تخت قدرت به پایین کشیده شود.
سایر اخبار این روزنامه
بررسی فعال سازی کارت‌های سوخت در دستور کار هفته جاری کمیسیون انرژی
محمدعلی وکیلی
سلاخی انسانیت پشت عابربانک بن سلمان
آیا تغییرات ناشی از قانون منع بکارگیری بازنشستگان به نفع یک جریان سیاسی حرکت خواهد کرد؟
«ابتکار» از علل تشکیل تعداد بالای پرونده‌ها در دستگاه قضایی کشور گزارش می‌دهد
همه راه‌ها به «دادگاه» ختم می‌شوند!
«ابتکار» از سهم، نقاط قوت و ضعف ایران در گردشگری ورزشی گزارش می‌دهد
چالش‌های مسافران ورزشکار در سفر به ایران
آمریکا برای وضع قوانین مقابله‌ای علیه ایران در پاریس ناکام ماند
آیا غرب واقعاً به این نتیجه رسیده که محمد بن سلمان باید از قدرت کنار برود؟
ابهام در سرنوشت سیاسی شاهزاده جوان
معاون اول رئیس‌جمهوری:
یکی از ضعفهای کشور دور شدن جریان‌های سیاسی از یکدیگر است
سوگل طهماسبی، بازیگر تلویزیون در گفت‌وگو با «ابتکار»:
مردم نسبت به اطرافشان دغدغه‌مند هستند
معاون اول رئیس‌جمهوری:
یکی از ضعفهای کشور دور شدن جریان‌های سیاسی از یکدیگر است
دادستان تهران:
امروز ناامنی حرف اول دشمن است
