روزنامه جمهوری اسلامی
1397/07/28
روزنامه جمهوری اسلامی بررسی می‌کند؛ پیمان پولی دوجانبه؛ روش امن برای حذف دلار از مبادلات جهانی
نگاه دقیق به ساختار و شیوه اعمال تحریم‌ها نشان می‌دهد که به طور کلی دو عنصر کلیدی عامل اصلی فشارها بر اقتصاد ایران بوده و در تحریم‌های جدید نیز بر آن دو تاکید شده است. این دو عنصر عبارتند از تسویه معاملات با استفاده از دلار و پیام رسان‌های مالی از طریق «سوئیفت».برای حل دو مشکل فوق دو راهکار پیمان‌های پولی دو و چندجانبه و سیستم پیام رسان موازی سوئیفت وجود دارد. پیمان پولی دوجانبه یک کانال امن بانکی برای انجام مبادلات تجاری بین‌المللی است که در آن به جای استفاده از دلار یا سایر ارزهای واسط در پرداخت‌ها و دریافت‌ها، از ارزهای ملی دو کشور استفاده میشود. با این روش امکان ایجاد محدودیت در مسیر نقل و انتقالات بانکی ایران از بین می‌رود و ریسک و هزینه‌های تجارت نیز کاهش می‌یابد.
معاملات بر پایه دلار چگونه آغاز شد؟
در سال 1944 میلادی (1323 هجری شمسی) 730 نفر از 44 کشور جهان به دعوت «روزولت» رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در شهر «برتون وودز» گردهم آمدند تا نظام پولی جدیدی را برای تسهیل تجارت در دوران پس از جنگ جهانی پایه ریزی کنند. در این کنفرانس آمریکا پیشنهاد داد برای تبادلات مالی بین‌المللی از دلار استفاده شود، آمریکایی‌ها برای مرتفع شدن نگرانی‌ها در مورد انتشار دلار بدون پشتوانه، پذیرفتند که طلا را پشتوانه دلار قرار دهند بطوری که هر اونس طلا 35 دلار باقی بماند. انتخاب دلار به عنوان ارز بین‌المللی باعث شد تا تمام کشورها برای صادرات و مراودات کالا به دلار نیاز پیدا کنند. فرض کنید دو کشور هند و چین می‌خواهند با هم تجارت کنند روپیه هند برای تاجر چینی و یوان چین برای تاجر هندی قابل پذیرش نیست. بنابر این دو تاجر به یک پول مورد توافق برای تجارت نیاز دارند. اما آمریکا دلار مورد نیاز کشورها را رایگان در اختیار قرار نمی‌دهد. تنها راهی که کشورها می‌توانند دلار به دست بیاورند صادرات کالا به آمریکا و دریافت دلار در ازای آن کالاست. این موضوع باعث شد آمریکا بتواند با چاپ و انتشار دلار از کشورهای دیگر کالا وارد کند. بعد از جنگ جهانی دوم رشد چشمگیر تجارت جهانی باعث افزایش شدید تقاضا برای دلار شد به همین دلیل این امکان برای آمریکا فراهم شد تا برای پاسخگویی به این تقاضا دست به انتشار دلار بزند. کشورها بیشتر و بیشتر کالا تولید می‌کردند و با فروش آن به آمریکا صاحب ذخایر عظیم دلاری می‌شدند. اما در سال‌هایی که تامین مالی جنگ ویتنام مشکلات عدیده‌ای برای اقتصاد آمریکا ایجاد کرد، «ریچارد نیکسون» رئیس‌جمهور وقت آمریکا بطور یکجانبه تعهد کشورش را زیر پا گذاشت و اعلام کرد از این پس رابطه‌ای میان ارزش دلار و طلا برقرار نخواهد بود. نیکسون برابری هر اونس طلا با 35 دلار را ملغی اعلام کرد تا ایالات متحده آمریکا بتواند بدون نگرانی از میزان ذخایر طلای خود دلار جدید منتشر کند. پس از لغو پیمان «برتون وودز» این امکان برای اقتصاد آمریکا فراهم شد که بتواند برای سال‌های متمادی با چاپ دلارهای بدون پشتوانه وارداتی بسیار بیشتر از صادرات خود داشته باشد، در صورتیکه هیج کشوری نمی‌تواند بدون صادرات و کسب منابع ارزی کافی دست به خرید دائمی کالا بزند چرا که برای واردات خود نیازمند ارز است مگر اینکه صادرات به اندازه یا بیشتر از واردات باشد تا ارز واردات تامین شود درصورتیکه ایالات متحده با استفاده از واحد پولی که خود آن را چاپ می‌کند میتواند کالا وارد کند. یعنی کالاهای تولید شده در کشورهای مانند ژاپن و چین و ذخائر زیرزمینی صادر‌کنندگان انرژی همچون عربستان و روسیه وارد آمریکا شده و در ازای آن دلار دریافت می‌کنند. انتشار بدون پشتوانه دلار باعث ایجاد تورم و کاهش ارزش آن شد تا جایی که قیمت طلا از 35 دلار به حدود 1300 دلار در هر اونس رسید. اما دلار همچنان نقش اساسی در تجارت جهانی دارد. از زمان برچیده شدن نظام پایه طلا کشورهای دارای ذخائر دلاری از این کارشکنی آمریکا متضرر شدند اما برای آن که دارایی‌های دلاری اشان به کلی نابود نشود مانع از پرچیده شدن و بی‌اعتبار شدن دلار می‌شوند.
پیمان پولی دوجانبه
ایجاد محدودیت‌های مالی یکی از اصلی‌ترین حربه‌هایی است که توسط آمریکا برای محدودسازی مبادلات اقتصادی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد اما در مقابل، دیگر کشورها هم بااستفاده از ارزهای محلی در روابط تجاری با کشورهای دوست، تلاش می‌کنند دلار و سیستم مالی آمریکا را دور بزنند و حربه مالی این کشور را خنثی کنند.
پیمان پولی دوجانبه، روشی در پرداخت‌های بین‌المللی است که در آن به جای استفاده مستقیم از یک ارز واحد جهان روا مانند دلار، از دو ارز ملی کشورهای طرف معامله با یکدیگر استفاده میشود و با گشایش حساب توسط بانک‌های مرکزی هر کشور در کشور مقابل، سازوکاری برای تسویه مبادلات با ارزهای محلی فراهم می‌آید.
در این روش، طرفین یک ارز جهان روا، مانند یورو را مبنای محاسبات و تعدیل نوسانات ارز محلی قرار می‌دهند و در نهایت پرداخت‌های خود را با ارز محلی انجام می‌دهند. در این شیوه، از یک سو تحریم‌هایی مانند تحریم دلار عملاً بی‌اثر میشود و ازسوی دیگر امکان ردیابی پرداخت‌های بین‌المللی این کشورها نیز از تیررس سیستم مالی و امنیتی کشورهای دیگر به ویژه آمریکا منتفی میشود.
بر این اساس، بسیاری از کشورها برای مقابله با سلطه مالی آمریکا دست به انعقاد قراردادهای پیمان پولی دوجانبه با شرکای تجاری و اقتصادی خود زده‌اند و ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده است.
کشورهای اروپایی هم بیکار ننشستند و برای اینکه بیش از این به ذخائر دلاری آنها افزوده نشود و به منظور بهره مندی از مزیتی که تنها آمریکا از آن بهره می‌برد با ایجاد واحد پولی اروپایی باعث شدند که سهم قابل ملاحظه‌ای از تجارت بین‌المللی با یورو انجام گیرد. در سال‌های اخیر کشورهای زیادی به دنبال کاهش نقش دلار در تجارت خارجی خود هستند و به جای دلار از ارزهای ملی خود استفاده می‌کنند ادامه این روند میتواند منجر به تضعیف و پایان استعمار دلار شود.
توافق سه جانبه برای حذف دلار
در این میان تلاش‌های سه کشور ایران، روسیه و ترکیه درخصوص حذف دلار از جمله اقداماتی است که اخیرا صورت گرفته است.
آنطور که عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی ایران در صفحه شخصی خود نوشته، روز شانزدهم شهریورماه و در جریان نشست سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه به همراه بیژن زنگنه، وزیر نفت نشست‌های دوجانبه مفید و سازنده‌ای در حضور روسای جمهور با مقامات اقتصای دو کشور روسیه و ترکیه داشته است. فروش نفت، خرید کالاهای اساسی، گسترش روابط بانکی، مبادله با پول‌های ملی طرفین با هدف حذف دلار و به طور کلی، توسعه روابط تجاری و اقتصادی، محور مذاکرات و توافقات با دو کشور همسایه بوده است.
در این میان، مهم‌ترین محور مذاکرات که همتی از آن سخن گفته، به مبادله با پول‌های ملی طرفین با هدف حذف دلار برمی گردد. ایران، روسیه و ترکیه به دنبال توافقی هستند که مبادلات فی مابین را با ارزهای محلی خود انجام دهند و دلار را از روابط مالی خود حذف کنند.
این توافق سه جانبه می‌کوشد تا فروش نفت، خرید کالاهای اساسی، گسترش روابط بانکی، مبادله با پول‌های ملی طرفین با هدف حذف دلار و توسعه روابط تجاری و اقتصادی در دستور کار سه کشور قرار گیرد.
البته یکی از عوارض استفاده از پیمان پولی، نوسانات شدید ارزهای محلی است که میتواند محاسبات و تراز مالی تجار دو کشور را تحت تاثیر قرار دهد. برای رفع این مسئله، بانک‌های مرکزی دو کشور با مبنا قرار دادن یک ارز جهان روا، نسبت‌های مشخصی برای ارزش‌گذاری دو ارز محلی تعیین می‌کنند و در دوره‌های زمانی میان مدت (مثلاً یک ساله) به آن پایبند می‌مانند.
در این شرایط حتی با وجود نوسان شدید دو ارز ریال ایران و لیر ترکیه، بازهم بانک‌های مرکزی دو کشور روند مشخصی برای پرداخت‌های دوجانبه دارند و نوسانات کوتاه مدت باعث برهم خوردن محاسبات آنها نخواهد شد.
ایران، گرچه ظرفیت انعقاد پیمان پولی دوجانبه با 50 کشور را دارد و میتواند در مبادله با این کشورها، به جای دلار و یورو از ارزهای ملی استفاده کند، درحال حاضر فقط پیمان پولی با ترکیه را تا حدی عملیاتی کرده و اجرایی شدن این پیمان به دلیل اینکه هر دو طرف شوک ارزی و نوسانات غیرمتعارف دارند، با مشکل مواجه است.
بررسی‌ها حاکی از این است که از سال 1387 پیمان‌های پولی دوجانبه در دستور کار کشورها قرار گرفته و بیش از همه چین برای جهان روا کردن یوآن پیمان‌های پولی دوجانبه متعدد منعقد کرده تا جایی که از 53 پیمان پولی دوجانبه منعقدشده در جهان، 45 مورد آن مرتبط با چین است.
انعقاد پیمان پولی میان ترکیه و قطر با هدف ایجاد ثبات در بازارهای مالی
بانک مرکزی قطر و بانک مرکزی ترکیه نیز به منظور توسعه و بهبود همکاری‌های دوجانبه میان خود، اقدام به انعقاد پیمان پولی دوجانبه نموده‌اند. بانک‌های مرکزی دو کشور با این اقدام برای یکدیگر خط اعتباری به ارزهای ملی خود ایجاد کرده‌اند.
این توافقنامه همکاری مالی با حضور روسای بانک‌های مرکزی دو کشور و در دوهه قطر منعقد شده است. این پیمان پولی معاملات مالی و تجاری میان دو کشور را تسهیل و تسریع می‌کند و از طریق حمایت مالی که برای طرفین ایجاد می‌کند، ثبات مالی را برای دو کشور به همراه خواهد داشت.
انعقاد این پیمان پولی تنها چندین روز بعد از نوسانات بازار ارز در ترکیه اتفاق افتاده است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به دفعات از جهانروایی دلار گلایه کرده است و معتقد است که باید سازوکارهایی از قبیل استفاده از ارزهای ملی جایگزین مبادلات دلاری شود.
همچنین نیهات زیبکچی، وزیر اقتصاد ترکیه نیز گفته است که ترکیه قصد دارد استفاده از ارزهای ملی را در روابط تجاری با کشورهای همسایه افزایش دهد تا بدین طریق اطمینان حاصل شود که ترکیه میتواند بدون هیچگونه وابستگی از لیر در تجارت استفاده کند و از نوسانات نرخ ارز در امان باشد.
حذف دلار از مبادلات چین و روسیه
رئیس صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه هم از شروع استفاده از پول‌های ملی به جای دلار در تراکنش‌های مالی بین چین و روسیه خبر داد.کریل دیمیتریوف گفت: از سال آینده نخستین قراردادها با استفاده از ارزهای ملی اجرایی خواهند شد. یک موافقت‌نامه با بانک توسعه چین برای تامین مالی به ارزش 10 میلیارد دلار امضا کرده‌ایم که به یوان تخصیص خواهد یافت. اخیرا یک صندوق محلی که با یوان کار می‌کند را با استان هایلونگ جیانگ چین راه‌اندازی کرده‌ایم. این صندوق اکنون درحال ارزیابی طرح‌های مختلف است و انتظار داریم در آینده‌ای نزدیک نخستین طرح‌های سرمایه‌گذاری مشترک اجرایی شوند.
پیشنهاد ایجاد پول واحد منطقه‌ای
با توجه به تجارب کشورهایی که به ایجاد ساز وکار تسویه مبادلات خود براساس پول‌های محلی خود اقدام کرده اند، پیشنهاد میشود کشورهای منطقه که منافع اقتصادی مشترکی را دنبال می‌کند تسویه مبادلات و پرداخت‌های مالی خود را تنها محدود به ارزهای محلی خود نکنند بلکه با ایجاد یک واحد پولی مشترک منطقه‌ای یا سازمانی در جهت خنثی کردن حربه‌های اقتصادی آمریکا و حذف کامل سیطره دلار تلاش کنند.
ایده استقرار یک واحد پولی مشترک منطقه‌ای تاکنون بارها مورد بحث قرار گرفته است. پیش‌تر در سال 2003 نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور قزاقستان پیشنهاد ایجاد یک پول مشترک منطقه‌ای و سپس فضای اقتصادی واحد (روسیه، اوکراین، بلاروس و قزاقستان) را با نام «آتلین» (به معنی طلا) را ارائه کرده بود. به گفته وی، پول واحد منطقه‌ای میتواند نقش یورو و دلار را در تجارت منطقه‌ای به چالش کشیده و مبادلات تجاری درون‌منطقه‌ای را برانگیزد.
سه سال پیش در نشست رهبران کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا که اخیرا ایجاد منطقه تجاری آزاد با ایران را به تصویب رسانده اند، نظربایف دوباره این مساله را پیش کشید و دو گزینه آتلین و یوراز را برای پول واحد اوراسیایی، همچون یورو در اتحادیه اروپا، مطرح کرد. اما آرتور جوادیان، رئیس بانک مرکزی ارمنستان با بیان این که هنوز برای انتقال مبادلات به یک پول واحد زود است، با این موضوع مخالفت کرد. روسای جمهور کشورهای عضو این اتحادیه در نهایت به این جمع‌بندی رسیدند که چنین فرایند 30 الی 40 سال به طول می‌انجامد.
دو سال پیش، آرای کاراشیف، معاون نخست‌وزیر قرقیزستان نیز لابی‌هایی برای پول واحد اوراسیایی صورت داد. به گفته وی قرقیزستان می‌بایست فکری به حال مسائل مربوط به مقررات پولی، به ویژه معرفی یک پول واحد برای اجرای مقررات گمرکی و تجاری در درون این سازمان، صورت دهد. برخی کارشناسان بومی نیز در این باره گفتند که این پیشنهاد کاملاً واقعی و امکان‌پذیر است، اما نه در آینده‌ای نزدیک.
اوایل سال جاری نیز «سیریل راماپوسا» رئیس جمهور آفریقای جنوبی پیشنهاد کرد که قاره آفریقا واحد پولی جدیدی را ایجاد کند. به گفته وی، پول واحد در آفریقا میتواند مبادلات تجاری فرا ملی را گسترش داده و باعث ایجاد نوعی برابری با سایر ارزهای بین‌المللی شود.
رئیس جمهور آفریقا پیشنهاد نامبرده را در میان 44 نفر از سران کشورهای آفریقایی حاضر در نشست اتحادیه آفریقا که در کشور رواندا و با هدف امضای معاهده منطقه آزاد تجاری آفریقا (CFTA) برگزار شد مطرح کرد.
در این خصوص، راماپوسا در جمع روسای کشورهای آفریقایی عنوان کرد که "برای آفریقا ساعت، روز و لحظه آن ممکن است فرا رسیده باشد که واحد پولی خود را ایجاد کند و در نتیجه آن (ما بتوانیم) از ذهنیت استعماری متکی بودن به واحد پولی بقیه افراد رهایی یابیم. می‌توانیم (شرایطی را ایجاد کنیم که) این واحد پولی با سایر ارزهای بین‌المللی نوعی همخوانی داشته باشد".
*نگاه دقیق به ساختار و شیوه اعمال تحریم‌ها نشان می‌دهد که به طور کلی دو عنصر کلیدی عامل اصلی فشارها بر اقتصاد ایران بوده و در تحریم‌های جدید نیز بر آن دو تاکید شده است. این دو عنصر عبارتند از تسویه معاملات با استفاده از دلار و پیام‌رسان‌های مالی از طریق «سوئیفت»
*ایجاد محدودیت‌های مالی یکی از اصلی‌ترین حربه‌هایی است که توسط آمریکا برای محدودسازی مبادلات اقتصادی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد اما در مقابل، دیگر کشورها هم بااستفاده از ارزهای محلی در روابط تجاری با کشورهای دوست، تلاش می‌کنند دلار و سیستم مالی آمریکا را دور بزنند و حربه مالی این کشور را خنثی کنند
*بسیاری از کشورها برای مقابله با سلطه مالی آمریکا دست به انعقاد قراردادهای پیمان پولی دوجانبه با شرکای تجاری و اقتصادی خود زده‌اند و ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده است
*ایران، گرچه ظرفیت انعقاد پیمان پولی دوجانبه با 50 کشور را دارد و میتواند در مبادله با این کشورها، به جای دلار و یورو از ارزهای ملی استفاده کند، درحال حاضر فقط پیمان پولی با ترکیه را تا حدی عملیاتی کرده و اجرایی شدن این پیمان به دلیل اینکه هر دو طرف شوک ارزی و نوسانات غیرمتعارف دارند، با مشکل مواجه است
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
روزنامه جمهوری اسلامی بررسی می‌کند؛
پیمان پولی دوجانبه؛ روش امن برای حذف دلار از مبادلات جهانی
معاون اول رئیس‌جمهور:
سران قوا درباره لوایح چهارگانه FATF هماهنگ هستند
صادرات نفت ایران افزایش یافت
یورش نظامیان سعودی به منطقه شیعه نشین قطیف
حمله هوایی ائتلاف آمریکا به دیرالزور سوریه
درپی قطعی شدن قتل قاشقچی در کنسولگری عربستان در اسلامبول صورت گرفت
پامپئو برای ریاض از کاخ سفید مهلت پاسخگویی گرفت
جک استراو:
آمریکا در اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران در موضع انزوا قرار دارد
در نشست «آسم» در پاریس ؛
سران کشورهای آسیایی و اروپا بر حمایت از برجام تاکید کردند
وزیر بهداشت در اختتامیه جشنواره ملی فیلم کوتاه سلامت در اصفهان تاکید کرد:
تشویق وترغیب اهالی فرهنگ و هنر برای ارتقا فرهنگ خیرخواهی و سلامت در جامعه
بدعت در قانونگزاری چرا؟
نماینده ایران در سازمان ملل متحد:
آمریکا نمی‌تواند بر جنایت علیه کودکان فلسطینی سرپوش بگذارد
دکتر ظریف:
تحریم‌های آمریکا ناقض دستورات دیوان بین‌المللی دادگستری است
معاون شهردار تهران خبر داد
آسیب‌شناسی دفاتر "خدمات الکترونیک شهر"
