روزنامه ابتکار
1397/07/26
گفتمانِ «آب و آتش»! گفتمانِ «آب و آتش»!
آب و آتش به هم آمیخته‌ای از لب و لعلچشم بد دور که بس شعبده‌باز آمده‌ای
انگار جمهوری اسلامی بالاخره «تصمیم» گرفته است. چندین وقت است که نشانه‌های زیادی می‌بینم و می‌خواهم از تصمیم جدید جمهوری اسلامی بنویسم اما هربار تصور می‌کردم که هنوز زود است. اکنون نیز نمی‌توانم بدون لکنت از تصمیم جدید نظام بگویم، اما نشانه‌های فراوانی پیدا شده است. من نشانه‌ها را در این یادداشت ردیف می‌کنم و سپس می‌کوشم ابعادِ و تبعاتِ اینِ تصمیمِ احتمالی را -تا حد مقدور- روشن سازم.
۱- چندین سال است که حکومت ایران، دفتر جدیدی در دکترین سیاست خارجی خود گشوده است و سناریوی جدیدی را همزمان با پاره‌ای از سناریوهای سنتی خود دنبال می‌کند. در سناریوی جدید، ایران پس از چند دهه در قامت یک کشور صلح‌طلب ظاهر شد و کاملاً مطابق هنجارهای دیپلماتیک رفتار کرد. البته دفترهای دیگرش را نبست؛ نظام، موازی با این سناریو، راهبردهای سنتی خود را هم پیش می‌گرفت. این کار، عملاً امکان‌های جدید برای ما خلق کرد. برجام یکی از محصولات آن بود. در واقع با این کار، در دستان رهبر جمهوری اسلامی، هم آب و هم آتش فراهم آمد.
«آب» و «آتش» عناصر اصلی تبیین نگارنده است؛ آن را به‌خاطر داشته باشید!
ما یک ظرفِ ایدئولوژی/استراتژی بیشتر نداریم و مطابق یک پارادایم باید رفتار کنیم لذا باید تکلیف خود را با این دو عنصر روشن کنیم. طبیعتاً، و به حصر عقلی، ما سه راه بیشتر نداریم؛ یا آتش را برگیریم و آب را بریزیم یا آب را بر آتش بریزیم و یا هر دو را در یک جامِ جادویی جمع کنیم!
نزاعِ آبی‌ها و آتشی‌ها تحت عناوین صلح‌طلب‌سازشکار/جنگ‌طلب‌ماجراجو، نمایانگر تلاش برای پس زدنِ یکی از دو عنصر و برگرفتن و برکشیدنِ عنصرِ دیگر است. هرچند برجام، دستاوردِ زودهنگامِ سناریوی جدید بود اما همانطور که پیش‌بینی می‌شد (این پیش‌بینی را در یادداشت‌های قبل با عبارت افقِ مبهمِ امکانِ نظریِ توفیقِ برجام توضیح داده‌ام)، در پارادایمِ آتش‌باره‌ی ما، دوام چندانی نیافت.
ما برای حل و هضمِ همزمانِ این دو عنصرِ ناسازگار، ایده نظری و دکترین عملیاتی نداشتیم. لذا سرِ این دو عنصر، در تصمیماتِ ما بسیار به هم خورد و گاه سر هر دو می‌شکست! توافق برجام را با هزار خون‌دل به‌دست آوردیم اما گاه موشک‌های ما (که مقومِ قدرتِ ملّی ما هستند) قلبِ برجام را نشانه می‌رفتند.
سخن این یادداشت متضمن نادیده گرفتنِ بدعهدی‌ها و بی‌رسمی‌های طرف‌های‌دیگر در ناکامی برجام نیست؛ سخن بر سرِ ریشه‌های مقاومت و سخت‌جانیِ خودِ ما مقابلِ برجام است. ما مقابلِ برجام ایستادیم چون راهِ برجامی بودن را بلد نبودیم. ما آتشی بودیم که تا کنون همسایه آب نشده بود. ما به زمان نیاز داشتیم تا بتوانیم هضم کنیم که چگونه هم دیپلماسی بدانیم و هم موشک بسازیم. ترامپ اما زمان را از ما گرفت و در عوض فرصتی طلایی به ما داد! او فرصت رشدِ طبیعی را از ما گرفت اما فرصت جهش استثنایی را به ما داد. در واقع او ما را به نقطه‌ای کشاند که باید در تصمیم خود تعجیل کنیم؛ یعنی یا آب یا آتش و یا «آب و آتش»! البته درست ما را به نقطه‌ای رساند که انتخاب آتش، یعنی هزینه‌ای سرسام‌آور با دستاورد نامشخص؛ انتخاب آب بدون آتش را هم ذلت‌بار و هم بی دستاورد کرد. ما اکنون توفیق اجباری یافته‌ایم که آب و آتش را به هم بیامیزیم. لذا تمهیدات آن را باید فراهم کنیم.
۲- پس از خروج آمریکا از برجام، راهبردِ ما ماندن در برجام شد. این ماندن، محصولِ عقلانیتِ جدیدالورود در سیاست خارجی ما بود. عقلانیتی که برجام را آفرید، همان نیز از آن محافظت کرد. راهبرد حضور در برجام، توافق با اروپا، حضور مسئولانه در مجامع بین‌المللی و ... همه محصول همین عقلانیتِ جدید در سیاست خارجی است. استمرار این راهبردها در داخل و خارج نشانه‌های بسیاری دارد. بر اساس همین نشانه‌ها، شهودی فراگیر میان تحلیل‌گران متولد شد مبنی بر اینکه حکومت به لایحه موسوم به FATF تن خواهد داد. بسیاری از نویسندگان سیاسی، پیش از تصویب این لایحه، معتقد بودند ایران به این کنوانسیون خواهد پیوست.
۳- حتی نشانه‌های مهم‌تر نیز سر برآوردند. ما در منطقه تغییر رفتار معناداری کردیم. البته نه از حضور نظامی در منطقه کوتاه آمدیم و نه درون مرزهای خود رفتیم (چیزی که مطلوب و مطالبه آمریکا است)، اما نحوه حضور خود را چندان تغییر دادیم که مطابق نُرم‌های جهانی دفاع‌پذیر افتد. ما از تپه‌های جولان فاصله گرفتیم؛ در یمن به راه‌حل سیاسی گرایش پیدا کردیم و در عراق نیز حضور کمرنگ‌تری نسبت به قبل داریم چندان‌که نه تنها روس‌ها بلکه پاره‌ای از مسئولان دول اروپایی (از جمله انگلیس!) از حضور ایران در خارج از مرزهای خود دفاع کردند! این اولین‌بار بود که جامعه بین‌الملل حضور نظامی ایران در منطقه را مشروع می‌نامند.
این همه، دستاورد عقلانیت جدیدی بود که به دکترین سیاست خارجی ما راه یافته بود. انگار جای «آب» در سیاست خارجی دارد تثبیت میشود اما نه بر علیه «آتش»، بلکه در کنار آتش!
در واقع این عنصر جدید، همان‌کاری را که با مسئله هسته‌ای کرد با حضور نظامی ما در منطقه نیز کرد؛ یعنی مشروعیت آفرینی برای کنش‌های مسئله‌آفرینِ ما!
به عبارت دیگر، حضور آب، آتش را خاموش نکرد بلکه به آن مصونیت بخشید!
۴- دکترینِ «آب و آتش» در اتمسفر فکری ما دارد شکل می‌گیرد. من گمان می‌کنم آیت‌‌الله خامنه‌ای تصمیمش را گرفته که در پارادایم «آب و آتش» بازی کند. پارادایمی که هرچند مقداری شکل گرفته اما هنوز شخصیت پیدا نکرده است. پارادایمی که در آن شاهد دوگانه آب و آتش نباشیم بلکه در آن این دو عنصر، حقیقت واحد و بسیطی را شکل دهند.
اما تولد و حیات این پارادایم، با موانع جدی روبه‌رو است. شخصیت دولت (state) ما در داخل، ناظر بر عقلانیت پیشین شکل گرفته است. وضعیتِ کنونیِ سیاسی در ایران، تابِ حل و هضمِ این عقلانیتِ جدید را ندارد. به همین سبب دچار اعوجاج شده است. بخشی از حاکمیت علیه بخشی دیگر قیام می‌کند. آرایش‌ها و صف‌بندی‌ها عجیب شده است. و هرچه هم می‌گذرد خشونتِ سیاست بیشتر میشود.
در یادداشت بعد، از این موانع خواهم نوشت و خواهم گفت پاره‌ای از این موانع، رفتاری، ساختاری و منفعت محورانه است و پاره‌ای دیگر تاریخی، فکری و الهیاتی است. هرچند من خود به نوعی پیشتر نوشته‌ام که چندان اصالتی برای این دوگانه‌ها قائل نیستم و همه را در سایه‌ی و در ادامه «وضعیت سیاسی» معناپذیر می‌دانم و لذا درمان اصلی و اساسی را دستکاری در وضعیت سیاسی می‌دانم اما این سخن به هیچ روی متضمن این نیست که هر کوشش نظری، رنجی بی‌حاصل است. کوشش‌های نظری برای ایجاد آمادگی ذهنی و چرخشِ حواس حتما مفید فایده خواهد بود. لذا اجمالاً در یادداشت‌های بعد از راه‌حلی که برای خروج از این وضعیت به آن فکر می‌کنم، پرده خواهم برداشت و از امکان یا امتناعِ وضعیتی سراغ خواهم گرفت که در آن هم «متافیزیک سبک» داشته باشیم (تا بتوانیم با جهان جدید جمع‌پذیر بیفتیم) و هم «معنا» را سبک نشماریم (تا از ریشه و هویت خود پیوند نگسلیم).
سایر اخبار این روزنامه
رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی:
برنامه دشمن، تصویرسازی غلط از ایران است
محمدصادق جنان صفت
اقتصاد، اقتصاددانان و دو رئیس جمهوری
گفتمانِ «آب و آتش»!
گفتمانِ «آب و آتش»!
جابه‌جایی مدیران در وزارت فرهنگ تمامی ندارد
سونامی تغییر در ارشاد
«ابتکار» از روند تصویب یک قانون برای جلوگیری از مرگ محیط‌بانان گزارش می‌دهد
شلیک گلوله‌ای دیگر به قلب یک محیط‌بان
«ابتکار» تعطیلی و بازگشایی یک سالن خصوصی تئاتر را بررسی کرد
اَمان از استیجاری بودن!
چرا پسران و دختران امروزی تمایل به سبک زندگی جنس مخالف خود دارند؟
من نه منم، نه من منم!
«ابتکار» از توقع نمایندگان از روحانی برای گزینه‌های پیشنهادی 4 وزارتخانه گزارش می‌دهد
افشانی در جمع خبرنگاران:
ماجرای شنود کثیف‌ترین اتهامی بود که در دوران خدمتم شنیدم
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر داد
تبادل اطلاعات میان وزارت فرهنگ و اطلاعات درباره واردات کاغذ
دادستان کل کشور در واکنش به حضور زنان در ورزشگاه:
اگر ادامه پیدا کند، برخورد قضایی می‌کنیم
معاون راهبردی قوه قضائیه:
تحریم‌ها هنوز بر اساس آنچه دشمن وعده داده عملی نشده است
