تضمین سلامت روان به بهانه شعار امسال روز جهانی بهداشت روان

 دهم اکتبر هر سال، روز جهانی سلامت روان است. شعار امسال سازمان بهداشت جهانی برای این روز «تمرکز بر سلامت روان جوانان؛ در دنیای در حال تغییر» است. شعار امسال به طور ویژه روی نیازهای خاص نوجوانان و جوانان در حیطه سلامت روان تاکید کرده است که نشان از توجه و اهمیت جهانی به این موضوع دارد. از آن جا که دوران نوجوانی و جوانی جزو مهم ترین مراحل رشد روحی روانی فرد محسوب  می شود، ایجاد سلامت روان در طول زندگی نیز وابستگی شدیدی به سلامت روان در این دوره حساس دارد. در این نوشتار به  مهم ترین موضوعات و عوامل تضمین کننده سلامت روان نوجوانان و جوانان پرداخته می شود.      به رسمیت شناختن بیماری های روانی اولین و شاید مهم ترین موضوعی که در بحث سلامت روان نوجوانان و جوانان مطرح است، به رسمیت شناخته شدن مفهوم سلامت روان و به تبع آن مشکلات سلامت روان است. متاسفانه در بیشتر نقاط دنیا به ویژه در کشور ما، انگ اجتماعی بزرگی به افراد درگیر با مشکلات سلامت روان زده می شود. کلماتی مانند دیوانه، مجنون و بازتاب بیمارستان های روانی در فیلم ها که افرادی پریشان حال را در شرایط نامساعد معمولا به تصویر می کشند، باعث شده که اصولا بیشتر نوجوانان و جوانان درباره مشکلات سلامت روان صحبتی نمی کنند. باید قبول کرد که بیماری های مرتبط با روان هم مانند بقیه بیماری ها در افراد بروز می کند و نیازمند پیشگیری و درمان است. افسردگی، سومین مشکل سلامتی رایج در نوجوانان و جوانان است و خودکشی دومین عامل مرگ و میر در این بازه سنی در دنیا محسوب می شود. رفتارهایی مانند روابط غیر سالم، رانندگی خطرناک، مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی از دیگر مشکلات شایع سلامت روان در این سنین است. از سوی دیگر در جهان امروز فراگیر شدن شبکه های اجتماعی و اینترنت در کنار مزایای بی شمار، مشکلاتی را هم ایجاد کرده است. اعتیاد به بازی های رایانه ای، مقایسه های اجتماعی با دیگران و فشار فزاینده و 24 ساعته گروه های دوستی، همه از مشکلات نوجوانان و جوانان است.    کسب اعتماد به نفس کافی اطمینان نداشتن از جذابیت فیزیکی و البته تغییرات فیزیکی شدید در دوران نوجوانی هم یکی از مهم ترین عوامل بیماری های روانی در این سن است. بیشتر نوجوانان و جوانان حساسیت زیادی به بدن و تغییرات فیزیکی خود دارند. در این میان، مقایسه های اجتماعی با بازیگران سینما و مدل ها هم به یک عامل تخریب سلامت روان تبدیل می شود. هنگامی که والدین، معلمان و جامعه اعتماد به نفس کافی در افراد ایجاد نمی کنند و حتی نشانه های استقلال فکری و احساس ارزشمندی را به عنوان سرکشی، نافرمانی و پررو بازی سرکوب  می کنند نوجوانان احساس تحقیر و خوب نبودن می کنند. مهم ترین چیز برای هر نوجوانی کسب تایید والدین است. بر خلاف ظاهر جنجالی و بی توجه آن ها، بزرگ ترین دغدغه بیشتر نوجوانان به دست آوردن تایید و محبت والدین است. آن ها دوست دارند که والدین شان به آن ها افتخار کنند و تنها افرادی که در این سنین به این تایید همه جانبه و فارغ از رفتارها (یعنی به خاطر آن چه هستند، مورد تایید والدین قرار بگیرند و نه صرفا به خاطر رفتارهایی نظیر رتبه کنکور، معدل و...) می رسند، توان رشد استقلال روحی روانی را خواهند داشت. استقلال روحی روانی مهم ترین عامل موفقیت و رضایت در سراسر زندگی است.    آشنایی با مهارت های اجتماعی یکی دیگر از موارد آسیب زا روی روان جوانان، فشارهای فزاینده برای  موفقیت تحصیلی در مدارس و دانشگاه هاست که باعث ایجاد استرس های شدید می شود. تحقیقات نشان داده است که نوجوانان امروزی پنج برابر افرادی که در دهه 60 میلادی در آسایشگاه های روانی بستری بودند، مضطرب هستند. به عبارت دیگر، اضطراب به بخشی از زندگی عادی جوانان بدل شده است. در کشور ما، فشار خانواده ها برای کنکور یکی از عوامل بسیار خطرناک در سلامت روان نوجوانان است. از سوی دیگر، روش های تربیتی نادرست که کودکان را وابسته و منفعل بار می آورد، در نوجوانی و اوایل جوانی تبدیل به مشکلات سلامت روان می شود. ترک خانه برای تحصیل یا کار، ورود به بزرگ سالی، ورود به دانشگاه و... همه تغییراتی هستند که با اضطراب و استرس های فراوان همراه هستند و آموزش ندادن مهارت های اجتماعی مورد نیاز به کودکان هم به این اضطراب اضافه خواهد کرد.    شناخت خود، علایق و توسعه استعدادها سنین نوجوانی و اوایل جوانی مهم ترین سن برای شناخت خود، علایق و توسعه استعدادهاست اما متاسفانه بعضی والدین و معلمان با مداخله نادرست و بر اساس باورهای غلط اجتماعی مانند این که «فرزند من باید دکتر شود!» یا «دانش آموزان زرنگ باید رشته ریاضی را انتخاب کنند»، مانع خودشناسی درست و به موقع نوجوانان می شوند. در نتیجه این افراد، این روزها از رشته تحصیلی خود ناراضی هستند و حدود 60 درصد از شاغلان کشور در شغلی غیر مرتبط با تحصیلات خود مشغول کار هستند که به طور قطع در سلامت روان آن ها موثر است. بنابراین جوانان با شناخت خود و استعدادهایشان، سلامت روان شان را در میان سالی تا حد زیادی تضمین خواهند کرد.    آشنا شدن با مسائل و مشکلات دوره بلوغ آموزش های مرتبط با بلوغ جنسی یکی از مهم ترین آموزش هایی است که باید به موقع و به صورت مناسب توسط خانواده  به نوجوانان داده شود و خودشان هم برای کسب اطلاعات در آن باره از منابع معتبر استفاده کنند. متاسفانه و البته معمولا به دلایل فرهنگی هیچ صحبتی از مسائل بلوغ جنسی در خانواده ها با نوجوانان نمی شود و از سوی دیگر مراجعه به مشاور و روان شناس هم کسر شان و نشانه نداشتن تعادل روانی محسوب می شود. پس نوجوان با انبوهی از ترس ها و سوالات در دنیای پرتلاطم بلوغ به حال خود رها می شود تا اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق دوستان و شنیده های پراکنده تامین کند که هیچ اطمینانی به  صحت آن ها  نیست و عاقبت اش هم خطرناک به نظر می رسد.    مهم ترین اشخاص تاثیرگذار در سلامت روان جوانان به عنوان نکته پایانی هم باید گفت که والدین و معلمان مهم ترین اشخاص تاثیرگذار بر سلامت روان نوجوانان و مسئول آن هستند. بعضی والدین مهارت لازم را برای مدیریت کردن بحران نوجوانی فرزندان خود ندارند بنابراین آن را سرکوب می کنند و پایان این دوره را به تعویق می اندازند. طبق تحقیقات جدید انجام شده، به طور میانگین پایان نوجوانی در دختران ایرانی از 18 سالگی به 23 سالگی رسیده است. با توجه به تاخیر چند ساله رشد پسران نسبت به دختران می توان نتیجه گرفت که پایان نوجوانی در پسران ایرانی حدود 25 سالگی است. این بدان معناست که یک فرد 23-24 ساله که تحت فشار برای قبول کردن مسئولیت های بزرگ سالی مانند تشکیل خانواده، شاغل شدن و غیره است؛ هنوز از نظر توان روحی و روانی یک نوجوان است و پختگی لازم را ندارد. این کش آمدن دوران نوجوانی ناشی از واگذار نکردن مسئولیت به کودکان است. بنابراین واضح است که این روزها والدین باید احساس نیاز و برای یادگیری نحوه صحیح رفتار با فرزندان خود، به روان شناس ها و مشاورها مراجعه کنند.