روزنامه جهان صنعت
1397/06/31
عرضه نفت خام در بورس با دستور روحانی
هادی مومنی- پازل پیچیده عرضه نفت خام در بورس بعد از چند بار شکست در وعده و انجام نشدن در عمل این بار وارد مرحله تازه‌تری شده است. وقتی چند ماه قبل اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور به صراحت اعلام کرد نفت خام باید در بورس انرژی عرضه شود، انتظار می‌رفت این بار پس از چند بار مقاومت‌های داخلی و نفتی، این رویا به حقیقت تبدیل شود. اما در اتفاقی شگفت‌انگیز حتی دستور صریح و شفاف جهانگیری هم راه به جایی نبرد تا دایره بسته حرف‌های امید‌بخش این بار هم راه به جایی نبرد. حال در اتفاقی تازه در جلسه شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی که به ریاست رییس‌جمهور برگزار شد، تصمیم‌سازی دیگری در جهت عرضه نفت خام در بورس انرژی گرفته شده است. حال باید منتظر بمانیم تا ببینیم آیا این بار که شخص اول اجرایی مملکت وارد گود شده تا نفت خام بالاخره در بورس انرژی عرضه شود، این مهم روی خواهد داد یا همانند چند تلاش قبلی با شکست مواجه میشود؟دستور شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی
طرح عرضه نفت خام به صورت ارزی در رینگ صادراتی بورس انرژی تصویب شد. شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی با هدف متنوع‌سازی روش‌های فروش نفت، طرح عرضه نفت خام در رینگ صادراتی بورس انرژی در داخل کشور به صورت ارزی را تصویب کرد. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری، شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی با هدف متنوع‌سازی روش‌های فروش نفت، طرح عرضه نفت خام در رینگ صادراتی بورس انرژی در داخل کشور به صورت ارزی را تصویب کرد. براساس این طرح، وزارت نفت می‌تواند با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای صادرات، نفت خام و فرآورده‌های نفتی را به قیمت رقابتی، در بورس داخل کشور به فروش برساند. در جلسه این شورا که با حضور اعضا و به ریاست روحانی تشکیل شد، همچنین تصمیم گرفته شد ذخایر استراتژیک کالاهای اساسی در کشور افزایش یابد. در همین راستا ذخیره گندم در کشور به میزان نیاز یک سال تامین شده و کالاهای اساسی دیگر نیز شامل ذخایر تامین شده توسط بخش خصوصی و دستگاه‌های مسوول دولتی، در سطح اطمینان‌بخشی قرار دارد.
جزییات عرضه
در همین حال مدیر‌عامل بورس انرژی با اشاره به تصویب عرضه نفت خام در رینگ صادراتی تالار سبز از سوی دولت گفت: به نظر می‌رسد عرضه نفت خام بر مبنای قیمت پایه و در حدی تعیین شود که امکان مانور امور بین‌الملل شرکت ملی نفت برای تخفیف فراهم شود. سید علی حسینی در گفت‌و‌گو با فارس، از مصوبه مهم شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی دولت برای عرضه نفت خام در رینگ صادراتی بورس انرژی خبر داد و گفت: بر اساس مصوبه‌ای که امروز منتشر شده، وزارت نفت می‌تواند با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای صادرات، نفت خام و فرآورده‌های نفتی را به قیمت رقابتی، در بورس انرژی به فروش برساند. مدیر عامل بورس انرژی ایران با بیان اینکه برای اعلام سازوکار اجرایی این طرح باید منتظر ابلاغیه آن از سوی وزارت نفت به سازمان بورس و بورس انرژی بود، افزود: هنوز هیچ‌یک از گمانه‌زنی‌ها در خصوص حجم عرضه نفت خام یا ارز مورد استفاده در بازار قطعی نیست و قدر مسلم آنچه که در بورس نفت معامله خواهد شد شامل نفت خام و فرآورده‌های نفتی خواهد بود. وی با بیان اینکه سازوکار قیمت‌گذاری در بورس نفت به طور رقابتی خواهد بود، هر گونه رقابت معکوس قیمتی در این بازار را منتفی دانست و گفت: صرفا برای عرضه نفت خام انتظار می‌رود رقابت بر اساس تعیین قیمت پایه یا تعیین حد مشخصی به منظور مانور اداره امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران برای ارائه تخفیف پایین‌تر از قیمت پایه وضع شود. حسینی با منتفی دانستن معاملات بورس نفت بر اساس ریال ایران مبنای معاملات در این بازار را ارزی عنوان کرد و افزود: مقرر شده روی جزییات این مصوبه در کارگروه‌های ویژه بررسی و کارشناسی صورت گیرد. مدیر عامل بورس انرژی مصوبه شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی دولت برای عرضه نفت خام در بورس انرژی را گامی مهم در استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه کشور عنوان کرد و افزود: تلاش میشود با کمک رسانه‌ها ابعاد مختلف این تصمیم با اهمیت تا قبل از اجرای تحریم‌های غیر‌قانونی آمریکا اطلاع‌رسانی شود.
ابهام‌های عرضه
مدیران نفتی با طرح شبهاتی مبنی بر عدم اعتبار قانونی شرکت سپرده‌گذاری بورس، عدم وجود سازوکاری برای پوشش ریسک و ایجاد رانت در سازوکار تسویه ریالی ادعا می‌کنند که بورس کشور زیرساخت مالی لازم برای عرضه نفت را ندارد که این ادعا از اساس باطل است. به گزارش تسنیم 14 آبان ماه موعد بازگشت تحریم‌های فروش نفت ایران توسط آمریکاست و در نتیجه، بررسی راهکارهای مقابله با تحریم‌های نفتی از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از این راهکارها، عرضه نفت در بورس با هدف استفاده از توان بخش خصوصی در صادرات نفت است. برخی مدیران نفتی با طرح ایراداتی ناظر به زیرساخت‌های مالی بورس، فروش نفت در بورس را غیرعملیاتی می‌دانند. در ادامه به بررسی صحت این ادعاها می‌پردازیم.
اعتبار اندک قانونی شرکت سپرده‌گذاری بورس
یکی از ایرادات مطرح شده ناظر به رابطه بانک مرکزی و بورس است. مخالفان عرضه نفت در بورس معتقدند که شرکت سپرده‌گذاری بورس به عنوان مسوول تسویه وجوه بین خریدار و فروشنده، مورد تایید بانک مرکزی نیست. در نتیجه، معاملات خریدار و فروشنده در بورس با مشکل مواجه است و خرید و فروش نفت از سازوکار بورس فاقد اعتبار قانونی است. این ادعا در حالی مطرح میشود که طبق بند (7) ماده یک قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، امور مربوط به ثبت، نگهداری، انتقال، مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه معاملات بر عهده شرکت سپرده‌گذاری بورس قرارگرفته شده است فلذا این شرکت وجاهت قانونی داشته و مصوبات آن در حوزه فعالیتش مورد استناد و پذیرش بانک مرکزی و سایر نهادهاست. همچنین شرکت سپرده‌گذاری بورس به عنوان متولی ثبت و نگهداری اسناد مالکیت دارندگان اوراق بهادار یک سازمان حاکمیتی است که کاملا تحت کنترل سازمان بورس و اوراق بهادار است و سه نفر از پنج نفر اعضای هیات‌مدیره آن به طور مستقیم توسط سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین می‌شوند. فلذا طبق قانون بانک مرکزی موظف به همکاری با شرکت سپرده‌گذاری بورس است. البته ناگفته نماند که ممکن است برخی اختلاف‌نظرها بین بانک مرکزی و سازمان بورس در مورد سازوکار مالی عرضه نفت در بورس وجود داشته باشد که حل این اختلاف‌نظرها نیازمند همکاری و ارتباط گسترده‌تر بین بانک مرکزی و سازمان بورس است. در نتیجه، ادعای عدم اعتبار قانونی سازمان بورس و شرکت سپرده‌گذاری بورس نزد بانک مرکزی از اساس باطل است.
وجود نداشتن سازوکاری برای پوشش ریسک
یکی دیگر از نقدهای ذکر شده به سازوکار عرضه نفت در بورس، نبود بازار مشتقه (بازار کاغذی) در بورس ایران است. بازار کاغذی یکی از ابزارهایی است که خریداران و فروشندگان می‌توانند جهت پوشش ریسک معاملات خود از آن بهره بگیرند و عدم وجود بازار کاغذی، کار معاملات بورس را با مشکل مواجه می‌کند زیرا نه بخش خصوصی و نه وزارت نفت حاضر نیستند ریسک نوسانات قیمت نفت را بپذیرند. در پاسخ به این ایراد، ذکر این نکته حائز اهمیت است که در سازوکار بورس، نفت طی مدت چند روز یا چند ماه به صورت فیزیکی در اختیار بخش خصوصی قرار می‌گیرد. اگر تحویل نفت چند‌روزه باشد، با توجه به کوتاه بودن زمان خرید و تحویل، اختلاف قیمتی که بخواهد خریدار یا فروشنده را تهدید کند ایجاد نمی‌شود فلذا عملا نیازی به ایجاد بازار کاغذی نیست. اما اگر تحویل نفت چند ماهه باشد باید به این نکته توجه کرد که تا به حال در معاملات بلند‌مدت (Term) شرکت ملی نفت با شرکت‌ها و پالایشگاه‌های خارجی نیز هیچ‌گاه پوشش ریسکی صورت نگرفته است. بنابراین فروش نفت بدون پوشش ریسک امری عادی و جاری در شرکت ملی نفت ایران است که می‌تواند در مبادله با بخش خصوصی داخلی هم این مدل اجرا شود. همچنین در صورت ضرورت، هیچ محدودیتی برای راه‌اندازی بازار کاغذی وجود ندارد و بورس کشور تمامی زیرساخت‌های لازم برای فروش کاغذی نفت را داراست کمااینکه در حال حاضر در بورس معاملات آتی سکه در حال انجام است.
ایجاد رانت در سازوکار تسویه ریالی
شاید مهم‌ترین ایراد وارد شده به زیرساخت‌های بورس ناظر به سازوکار تسویه ریالی نفت در بورس باشد. در واقع یکی از موانع جدی پیاده‌سازی این روش، ناظر به نظام چندنرخی ارز در کشور است زیرا شرکت‌های خصوصی بعد از رقابت بر سر قیمت دلاری نفت به ازای هر بشکه، بهای محموله‌های دریافتی را با ارز 4200 تومان پرداخت کرده و سپس دلار حاصل از صادرات آن را در بازار آزاد با نرخ حدود 8000 تومان به فروش می‌رسانند که این موضوع زمینه‌ساز ورود دلالان و شکل‌گیری رانت و فساد گسترده‌ای خواهد شد. در حال حاضر عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا نیز به این معضل دچار شده است. برای حل این معضل باید سازوکار تسویه ریالی در بورس به نحوی تعبیه شود که پارامتر قیمت ریالی ارز را خنثی کند. به طور کلی قیمت ریالی هر بشکه نفت شامل حاصل ضرب دو پارامتر است: 1- قیمت هر بشکه نفت به دلار 2- قیمت هر دلار به ریال. برای حل مشکل ذکر شده می‌توان با تعیین قیمت هر بشکه نفت بر حسب دلار در فضای غیررقابتی و بر اساس فرمول قیمت‌گذاری نفت کشور، رقابت مشتریان در فضای بورس را به پارامتر دوم یعنی قیمت هر دلار به ریال منحصر کرد بدین صورت پارامتر قیمت ریالی ارز که ریشه شکل‌گیری رانت و فساد است در یک فضای رقابتی تعیین شده و به نوعی این پارامتر هم‌راستا با تغییرات ارز در بازار آزاد تغییر کرده و به نوعی خنثی میشود. به عنوان مثال، قیمت هر بشکه نفت براساس فرمول قیمت‌گذاری نفت کشور و در سازوکاری غیررقابتی 70 دلار تعیین میشود و سپس بخش خصوصی رقابت خود را بر مبنای قیمت ریالی دلار شکل داده و در پایان برای مثال قیمت هر دلار 8000 تومان تعیین میشود. در نتیجه، هر بشکه نفت به قیمت 560 هزار تومان (8000 × 70) به فروش می‌رسد. همان‌طور که مشاهده شد ایجاد رقابت در پارامتر قیمت ریالی دلار باعث شد اختلاف قیمت بین ارز مبادله‌ای در بورس و ارز بازار آزاد تا حد مطلوبی کاهش یابد که این امر امکان ایجاد رانت و فساد را در این مدل کاهش می‌دهد. در مجموع به نظر می‌رسد ادعای برخی مدیران وزارت نفت مبنی بر عدم وجود زیرساخت‌های مالی لازم در بورس از اساس اشتباه بوده و همان‌طور که مسوولان بورس انرژی نیز اذعان کرده‌اند، بورس ایران تمامی زیرساخت‌های لازم برای عرضه نفت خام را دارد.
سایر اخبار این روزنامه
وزیر نفت در آستانه نشست کمیته نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک:
وزیر پرونده پیامک‌های تبلیغاتی را پیگیری می‌کند
تدارک برای رویارویی در سازمان ملل
سرنوشت نامعلوم کالاهای احتکار شده
عرضه نفت خام در بورس با دستور روحانی
طرح شورای شهر برای ایجاد خانه خبرنگار؛
مسافربری شدن فرودگاه پیام چقدر اقتصادی است
منابع ارزی در مرز هشدار
دریافت تسهیلات بانکی مانع بزرگ بهبود کسب‌وکار در کشور
سایه سنگین تحریم‌ها بر ذخایر ارزی کشور
برگزاری مراسم عزاداری سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) در سراسر کشور
آزموده را آزمودن خطاست
احتکار، ترمز بهبود شرایط اقتصادی
اتحادیه اروپا نمی‌خواهد کوتاه بیاید
آزموده را آزمودن خطاست
کریستین ساینس مانیتور بررسی کرد
