روزنامه اعتماد
1397/06/24
ديپلماسي درسايه
سارا معصوميديپلماسي در سايه، عنواني است كه مطبوعات امريكايي پس از اعتراف جان كري، وزير خارجه پيشين ايالات متحده مبني بر ديدارهاي متعدد با محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران در چندماه گذشته براي اين اقدام وي استفاده مي‌كنند. جان كري 74 ساله، شصت و هشتمين وزير خارجه ايالات متحده بود كه به نخستين وزير خارجه اين كشور در 4 دهه گذشته تبديل شد كه يخ رابطه با همتاي ايراني خود را شكست و به فراخور مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 بارها با محمدجواد ظريف، وزير خارجه دولت حسن روحاني ديدار كرد. با خروج باراك اوباما از كاخ سفيد و حضور دونالد ترامپ جمهوريخواه بر مسند رياست‌جمهوري امريكا، تخريب بيش از پيش رابطه تهران – واشنگتن بر روي دور تند قرار گرفت و در نتيجه آن در يك سال و نيم گذشته امريكا از تركيب 1+5 در برابر ايران در مذاكرات هسته‌اي خارج شد و همزمان ترامپ دكمه بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را هم فشار داد. برجام در حقيقت مهم‌ترين ميراث باراك اوباما و تيم سياست خارجي وي هنگام ترك كاخ سفيد بود و برهمين اساس دونالد ترامپ تمام تلاش خود را براي تخريب اين توافق هسته‌اي و بنا گذاشتن توافقي جديد با ايران كه نام باراك اوباما از پيشاني آن پاك شده باشد، به كار گرفت. جان كري و معاون وي وندي شرمن در طول يك سال و نيم گذشته بارها از فرصت‌هاي موجود براي هشداردادن نسبت به تبعات خروج امريكا از برجام استفاده كردند اما در نهايت گوش جانشين باراك اوباما در كاخ سفيد به اين هشدارها بدهكار نبود و امروز ايران با تركيب 1+4 به بازي خود در زمين برجام ادامه مي‌دهد بازي كه مشخص نيست با توجه به دست و پاي بسته اروپا به اضافه چين و روسيه براي مقابله تمام عيار با تحريم‌هاي فرامرزي امريكا تا كجا ادامه خواهد داشت. اكنون با نزديك شدن به زمان انتخابات كنگره ايالات متحده، جنب و جوش دموكرات‌ها نيز براي گرفتن اكثريت كرسي‌ها از رقباي جمهوريخواه بيشتر شده و همزمان ما شاهد انتشار كتاب‌هاي جداگانه وندي شرمن و جان كري با محوريت خاطرات كاري اين دو نفر هستيم كه بخش عمده‌اي از هر دو كتاب به مساله مذاكره با ايران اختصاص دارد. همزمان با مطرح شدن برخي گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي مبني بر احتمال حضور جان‌كري در انتخابات سال 2020 ميلادي در برابر دونالد ترامپ، رسانه‌هاي متعدد امريكايي براي مصاحبه به سراغ وزير خارجه كابينه باراك اوباما مي‌روند و در هركدام از اين مصاحبه‌ها جان كري نكته جنجالي جديدي براي رونمايي دارد. نكته‌هايي كه براي چند روز به عنوان بمب خبري در فضاي رسانه‌اي عمل مي‌كنند. جان كري در تازه‌ترين مصاحبه خود اعلام كرده كه در يك سال و نيم گذشته از عمر دولت دونالد ترامپ سه تا چهاربار با همتاي ايراني خود ديدار كرده است. به گفته وزير خارجه سابق امريكا اين ديدارها عمدتا در حاشيه اجلاس‌ها و نشست‌هاي بين‌المللي در نروژ، مونيخ يا ساير كشورها بوده است. جان كري درباره محورهاي گفت‌وگوهاي خود با ظريف جدا از مساله برجام به مساله موشكي نيز اشاره كرده و گفت: «من با ظريف بسيار رك صحبت كردم. به او گفتم ببين شما بايد اين را بدانيد كه دنيا كارهايي كه با موشك‌ها انجام مي‌دهيد و اقدامات‌تان با حزب‌الله و اقدامات‌تان در يمن را تمجيد نمي‌كند. شما داريد از منازعه‌اي ادامه‌دار حمايت مي‌كنيد.» هرچند كه اعتراف جان كري به ارتباط با محمد جواد ظريف اين‌بار در رسانه‌هاي امريكايي بازتاب بسياري داشته و بسياري از چهره‌هاي دولت ترامپ نيز به اين مساله واكنش نشان داده‌اند اما برخي از منابع خبري مانند بوستون گلوب پيش از اين و در ارديبهشت ماه پيش از اعلام خروج امريكا از برجام خبر داده بودند كه وزير خارجه دولت سابق براي نجات برجام به ديپلماسي پشت پرده متوسل شده و با همتاي ايراني خود ديدارهايي داشته است.
زمزمه‌هايي براي بازداشت وزير خارجه اوباما
ساعاتي پس از انتشار اين سخنان جان كري، كاخ سفيد نسبت به اين اقدام واكنش نشان داده و اين حركت وزير خارجه اسبق را شرم آور و نامناسب خواند. با وجود اين واكنش كاخ سفيد، دونالد ترامپ خود دست به موبايل شد و در توييترش نسبت به اين حركت جان كري واكنش نشان داد و نوشت: «جان كري با دولت متخاصم ايران جلسات غيرقانوني برگزار كرد كه فقط در خدمت تضعيف اقدامات عالي ما و آسيب زدن به مردم امريكاست».رييس‌جمهور امريكا با لحن كنايه‌آميز درباره اينكه كري عامل كشورهاي خارجي در امريكا است، افزود: «او به آنها گفت كه دولت ترامپ را معطل كنيد! آيا او در قانون ثبت عوامل خارجي، ثبت‌نام شده است؟ (اين) بد است!»
واكنش‌ها به اين اقدام جان كري در جمع جمهوريخواهان بسيار تند بود و بسياري از رسانه‌هاي نزديك به اين حزب پا را از انتقادهاي معمول فراتر نهاده و وزير خارجه اسبق را به دليل اين ارتباط‌ها با محمدجواد ظريف مستحق زندان دانستند. با وجود سروصدايي كه مصاحبه كري با فاكس نيوز به راه انداخته اما جان كري در همان مصاحبه تاكيد مي‌كند كه در جريان گفت‌وگوهاي وي با ظريف مذاكره‌اي يا تلاشي براي زيرسوال بردن دولت ترامپ صورت نگرفته است. جان كري در بخش‌هاي ديگري از همين مصاحبه تاكيد مي‌كند كه هر وزير خارجه‌اي پس از ترك مسند خود باز هم به ديدار با مقام‌هاي خارجي ساير كشورها ادامه مي‌دهد. جان كري در ادامه اظهاراتش به فاكس‌نيوز گفت: بحث‌هاي منطقي با محمد جواد ظريف درباره تسليحات اتمي، مسائل روز جهاني، چين و سياست‌هاي منطقه‌اي داشتم. درباره رفتار ايران و چگونگي حركت كردن به سمت توافق امنيتي جديد با وزير خارجه ايران گفت‌وگو كردم.
استفاده انتخاباتي كري از برجام
هرچند كه در فضاي رسانه‌اي اصل ديدار جان كري با محمد جواد ظريف به بمب خبري بدل شد و كمتر كسي به جزييات گفت‌وگوهاي دو مذاكره‌كننده ارشد هسته‌اي امريكا در دوره اوباما و ايران توجه كرد اما نگاهي فراتر از سطح خبر به اظهارات كري نشان مي‌دهد كه وي در حقيقت با اعتراف به اين مساله به نوعي وارد كمپين انتخاباتي دموكرات‌ها در آستانه انتخابات كنگره شده است.وي با حمايت از توافقي كه به دستور مافوق وقتش به آن دست پيدا كرد تاكيد مي‌كند كه هدف از اين توافق دوستي با ايران نبوده بلكه تبديل كردن برجام به اهرمي جديد براي جلب اجماع عليه تهران در ساير پرونده‌هاي مورد اختلاف بوده كه البته ترامپ با خروج از توافق هسته‌اي با ايران اين اهرم را بلااستفاده كرده است. جان كري با رد ادعاي دونالد ترامپ مبني بر اينكه دولت سابق با برجام از فعاليت‌هاي ايران در منطقه و آزمايش‌هاي موشكي اين كشور گذشته ميگويد كه ما حتي در حالي كه درباره برجام در حال مذاكره با ايراني‌ها بوديم، اين تحريم‌ها را افزايش داديم. شبيه اين عبارت را محمد جواد ظريف نيز بارها در مصاحبه‌ها مورد تاكيد قرار داده و عنوان داشته كه با برجام دشمني امريكا با ايران نه قرار بود از بين برود و نه از بين رفت. از سخنان اين روزهاي كري اينگونه برمي‌آيد كه پيشنهاد وي به تيم ترامپ پيش از خروج از برجام اين بوده كه با برجام ايراني‌ها را تهديد كند . جان كري در اين باره ميگويد: شما اين توافق را نگه مي‌داريد و به ايراني‌ها مي‌گوييد «ببينيد، ما به شما گفته‌ايم كه بايد اين چيزها (فعاليت‌هاي موشكي و منطقه‌اي) را متوقف كنيد. من به شما دو سال يا يك سال يا هر زمان ديگري، وقت مي‌دهم. ما حاضريم درباره اين چيزها مذاكره كنيم. اما اگر شما [مذاكره] نكنيد، اگر تا آن زمان اين كار را نكنيد، من از اين توافق خارج مي‌شوم. با اين كار، شما چين، روسيه و ديگر كشورها را در تلاش براي وادار كردن ايران به رفتار متفاوت با خود همراه مي‌كنيد، نه اينكه يكجانبه [از توافق] خارج شويد، خود را منزوي كنيد و امكان هرگونه مذاكره ديگر با ايراني‌ها را بسيار دشوار كنيد.
ظريف و محمود عباس، طرف‌هاي مذاكره مخفي
سوال اساسي اين است كه معناي ديپلماسي پنهان جان كري چيست؟ در برخي از تحليل‌ها گفته مي‌شود كه مساله برجام با توجه به دردسرهايي كه براي امريكا در سطح جهاني درست كرده مي‌تواند برگ برنده دموكرات‌ها در انتخابات رياست‌جمهوري 2020 باشد و در شرايطي كه دموكرات‌ها در انتخابات كنگره بتوانند دست بالا را حفظ كنند احتمال حضور جان كري در رقابت‌هاي 2020 قوت خواهد گرفت. با اين وجود جيم فيليپس از نظامي‌هاي كهنه كار امريكايي با تخصص در حوزه خاورميانه درباره ديپلماسي مخفي جان كري با ايران ميگويد: مذاكرات محرمانه جان كري با هدف حفظ توافق هسته‌اي با ايران فراتر از فعاليت‌هاي ديپلماتيكي رفته كه وزراي خارجه سابق پس از ترك خدمت در كارنامه خود داشتند. بسياري از وزراي خارجه پس از ترك خدمت همچنان در حوزه سياست خارجي فعال مي‌مانند اما هيچ كدام از آنها به اندازه جان كري آن هم در مواجهه با كشوري مثل ايران كه خصم امريكا در 4 دهه گذشته به حساب مي‌آيد براي زيرسوال بردن سياست جانشين خود دست به كار نشده‌اند.
به گفته اين كارشناس مسائل خاورميانه احتمالا جان كري از اين مذاكرات محرمانه و ديپلماسي مخفي يك هدف را دنبال مي‌كند. فيليپس در توضيح اين تحليل خود ميگويد: ايران به دنبال ايجاد شكاف ميان امريكا و اروپا است. اين مساله دولت ترامپ را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد و البته هيچ سودي هم براي امريكا نخواهد داشت.
از سوي ديگر برخي از تحليلگران روابط ايران و امريكا مي‌گويند كه هدف كري از ديدار با همتاي ايراني اين است كه از وي بخواهد دولت ايران تا پايان رياست‌جمهوري ترامپ در برجام باقي بماند و با خروج از اين توافق راه را براي ادامه مسير ميان دو كشور در صورت پيروزي فردي غير از ترامپ در انتخابات 2020 سد نكند. جان كري سابقه پيشبرد ديپلماسي در سايه در پرونده فلسطين را نيز در يك سال و نيم اخير داشته است. در گزارشي كه چندماه پيش منتشر شد مشخص شد كه وزير خارجه باراك اوباما در پرونده فلسطين نيز به محمود عباس، رهبر تشكيلات خودگردان پيام داده بود كه تا پايان دوره نخست رياست‌جمهوري ترامپ قوي بماند و دوام بياورد. براساس اين گزارش كري با يك واسطه به محمود عباس پيغام داده كه احتمالا تا يك سال ديگر دونالد ترامپ در كاخ سفيد نخواهد بود لذا بهترين راه اين است كه عباس تن به خواسته‌هاي ترامپ ندهد. وي همچنين به محمود عباس توصيه مي‌كند كه به جاي حمله به امريكا، شخص ترامپ را مورد انتقاد قرار بدهد چراكه شخص رييس‌جمهور و نه حتي چهره‌هاي حاضر در دولت او مقصر وضعيتي هستند كه به وجود آمده است.
سایر اخبار این روزنامه
از بازرگان‌آموختم نبايد با سياست قهركرد
ديپلماسي درسايه
غيرنظاميان بي‌دفاع يا كانون تروريسم؟
شمر امروز ترامپ است
صدا نداشتم
اصلاح‌طلبي‌در برابر براندازي
انتقادات وارد است عذرخواهي مي‌كنم
عشق به امام حسين (ع) مي‌تواند زندگي ما را تغيير دهد
حضور در سازمان ملل
ايران- اروپا و بحران يمن
در نقد آمار خطرناك
