روزنامه ابتکار
1397/06/15
چرا آیت الله مصباح یزدی از انزوای بین المللی ایران سخن می گوید؟ همنوایی پدر معنوی نواصولگرایان با اپوزوسیون نظام
الهام برخوردارمحمدتقی مصباح یزدی، رئیس موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) روز گذشته با اشاره به انزوای جمهوری اسلامی ایران در دنیا گفت: نمی‌خواهم سیاه‌نمایی کنم اما به تعداد انگشتان یک‌دست دوست در دنیا نداریم. اکثریتشان به خون ما تشنه هستند یا در بهترین حالت نسبت به ما بی‌تفاوت هستند. در چنین شرایطی باید همانند دوران دفاع مقدس مردم در مقابل دشمنان بسیج شوند. سخنان وی در واقع انتقاد از عملکرد ضعیف دیپلماسی کشور در سطح بین‌الملل بوده است. آیا واقعا سیاست خارجی ایران در همه دوره‌ها ضعیف عمل کرده است؟ در کدامیک از دوره‌ها ما بیشترین روابط را با کشورها در سطح دنیا داشته‌ایم؟
در میان دولت‌های پس از جنگ، شکوفاترین روابط خارجی ایران مربوط به دولت اصلاحات است. هرچند در دولت سیدمحمد خاتمی نیز به واسطه بروز برخی چالش‌ها روابط ایران و اروپا در مقطعی رو به تیرگی نهاد و در اواخر این دولت نیز بحث مذاکرات هسته‌ای و پیمان سعدآباد تا حدی این چالش‌ها را تقویت کرد، اما به‌طور کلی ارتباط ایران با جامعه بین‌الملل به خصوص اروپا در مسیری متفاوت‌تر از دولت‌های بعدی قرار داشت. در این زمان بود که با مطرح‌شدن موضوع گفت‌وگوی تمدن‌ها وجهه غالب دیپلماسی عمومی ایران در جامعه جهانی نمایان شد و حتی در مراودات اقتصادی نیز ایران به یکی از مهمترین شرکای اروپایی‌ها تبدیل شده بود.
این امر در زمان دولت نهم و دهم با افتادن ایران به مدار تقابل با اروپا و آمریکا، صحنه تحولات سیاست خارجی ایران را به گونه‌ای دیگر رقم زد.
در حوزه ارتباط با غرب از هنگام وضع اولین قطعنامه تحریمی علیه ایران در شورای امنیت (سال 2006)، نوعی اجماع جهانی علیه ایران شکل گرفت که رفته‌رفته انزوای بین‌المللی بی‌سابقه‌ای را متوجه دستگاه دیپلماسی کشور کرد. با گذشت زمان و نحوه واکنش دولت به تحریم‌ها و نیز پافشاری بر روی حق مسلمی که نهایتاً بعد از مدتی سیاست و اقتصاد کشور را به محاق فروبرد، زمینه ایجاد اجماع بین‌المللی علیه ایران فراهم شد، به طوریکه در سخت‌ترین قطعنامه تحریمی علیه ایران (قطعنامه 1929)، روسیه و چین نیز با آمریکا و اروپا همراهی نشان دادند. در این میان، رویکرد دیپلماسی دولت نهم و دهم به سمت سایر مناطق متمایل شد. از جمله این کشورها ونزوئلا بود که با برقراری یک روابط اسماً استراتژیک، منابع و امکانات اقتصادی و سیاسی زیادی روانه این کشور شد. از سوی دیگر یکی از مسائل مهم افکارعمومی ایران اصرار بر ایجاد روابط با کشورهایی ناشناخته یا کمتر شناخته‌شده بود، به طوریکه تقریباً هر از چندی نام یک جزیره و مکان دورافتاده برای برقراری رابطه سیاسی و اقتصادی با ایران بر سر زبان‌ها بود. البته در این میان دولت نهم و دهم خیزی را نیز به سمت آفریقا برداشته بود که در این میان ایجاد روابط اقتصادی با کشورهایی نظیر سنگال و بهره‌برداری از امکانات قدرت‌های آفریقایی مانند آفریقای جنوبی از جمله معدود دستاوردهای دیپلماسی ایران محسوب می‌شد. احمدی‌نژاد در چهار سال اول ریاست‌جمهوری‌اش هیچ‌گاه توسط مقامات کشورهای تاثیرگذار اروپایی به این قاره دعوت نشد و هیچ مذاکره‌ای با سیاستمداران این قاره که کشورهای بسیار تاثیرگذاری همچون فرانسه، آلمان و انگلیس از آن دست هستند، صورت نگرفت. در میان انبوه سفرهای احمدی‌نژاد به کشورهایی مانند قرقیزستان، بلاروس، عمان، الجزایر، سریلانکا، سودان و کشورهای دیگری که پیداکردن آنها روی نقشه حتی برای متخصصان روابط بین‌الملل نیز مشکل است مانند جزایر قمر، گامبیا و جیبوتی. سفر احمدی‌نژاد به هند منحصر به یک دیدار چندساعته در مسیر برگشت از یک سفر خارجی دیگر بود. یکی از مهمترین ارکان سیاست‌خارجی هر کشور گفت‌وگو و هماهنگی با کشورهای همسایه است. به‌خصوص در منطقه پرآشوب خاورمیانه. یکی از پرچالش‌ترین دوران‌های روابط ایران با اعراب منطقه را می‌توان در دولت احمدی‌نژاد مشاهده کرد که ایران و مصر به بگومگوی شدید رسانه‌ای پرداختند. مراکش روابط خود را با ایران قطع کرد، عربستان سعودی اعلام کرد اعراب باید علیه ایران متحد شوند. امارات ادعای خود را مبنی بر مالکیت جزایر سه‌گانه با گستاخی بیشتری اعلام کرد. وضعیت روابط دیپلماتیک با بحرین تا سرحد تنش پیش رفت.
دولت حسن روحانی
یکی از اصلی‌ترین ملاک‌ها برای ارزیابی روابط دیپلماتیک یک کشور میزان سفرهای روسای‌جمهوری آن به کشورهای مختلف است. امری که بنابر کارنامه دولت اعتدال نشان‌دهنده موفقیت این دولت در ارتباط با جهان و بدعت‌گذاری‌های بدیع آن برای افزایش روابط دیپلماتیک با دنیا است. با روی کار آمدن دولت دوازدهم و کلید خوردن مذاکرات هسته‌ای که ابتدا به بیانیه لوزان و پس از آن به توافق هسته‌ای منجر شد، یک نقطه عطف در روابط‌خارجی ایران پدید آمد. چراکه ایران با ورود مجدد به صحنه بین‌المللی و خروج از انزوای بی‌سابقه چندساله توانست از قدرت اسمی آن زمان برجام، ظرفیت استراتژیک خود را آزاد کند.
این امر در طول چهار سال دولت یازدهم هرچند در رابطه با غرب به ویژه اروپا با جهشی چشمگیر مواجه شد و دیوار سخت ایران‌هراسی را شکست، اما در حوزه پیرامونی و همسایگان ایران به وخیم‌ترین حالت خود رسید.
هر چند در آن زمان بسیاری از کارشناسان معتقد بودند که دولت می‌تواند با استفاده از ظرفیت برجام و تاثیری که این توافق بر افکارعمومی جهان برجا گذاشته، برجام دوم را در منطقه کلیدزده و از بن‌بست دیپلماسی با قدرت‌های مهم منطقه مانند عربستان خارج شود، اما حوادثی مانند حمله به سفارت عربستان و ورود به یک جنگ نیابتی در سوریه، عملاٌ این امکان را از دستگاه دیپلماسی ایران سلب کرد. حسن روحانی در طول 4 سال اول به بیش از 35 کشور جهان از جمله آمریکا، سوییس، فرانسه، ایتالیا، چین، اندونزی، و روسیه سفر کرده و با بسیاری از رهبران و مقامات عالی‌رتبه کشورها دیدار داشته است. روحانی در سفر خود به اروپا، دوران پسابرجام را با ایتالیا آغاز کرد، سفری که با امضای 14 سند همکاری به ارزش 20 میلیارد یورو میان دو کشور در زمینه صنایع مختلف از گاز طبیعی تا راه‌آهن پرسرعت همراه بود.
از منظر ارتباطات بین‌المللی شواهد نشان می‌دهد که بازه زمانی میان دولت اصلاحات و دولت اعتدال، یکی از دوران‌های منفعلانه سیاست خارجی ایران به حساب می‌آید که شرایط بین‌المللی و راهبردهای اتخاذشده دیپلماسی در آن موجبات انزوای بین‌المللی ایران را فراهم آورد.
پس از آن نیز در دولت یازدهم و دوازدهم هرچند تلاش‌هایی برای خروج از این انزوا صورت گرفت و دوره‌ای از گشایش‌های بین‌المللی را شاهد بودیم اما با خروج آمریکا از برجام این امر تا حدودی دچار مخاطره شد. البته ناگفته نماند که در این میان دیگر از آن اجماع سابق بین‌المللی علیه ایران خبری نیست و هرچند در مناسبات اقتصادی چالش‌های زیادی برای کشور ایجادشده، اما در روابط سیاسی دچار تنش‌های سابق نیستیم. این در حالی است که سخنان مصباح یزدی هم سویی عجیبی با یکی از محورهای ادعایی اپوزیسیون نظام مبنی بر انزوای بین المللی ایران دارد. با این اوصاف و با توجه به انتقاداتی که سیاست خارجی دولت احمدی‌نژاد همواره وجود داشته است، به نظر می‌رسد مصباح یزدی که همیشه از معجزه هزاره سوم تمام‌قد دفاع می‌کرد و اطاعت از او را اطاعت از خدا می‌دانست، سعی دارد تا با انتقادهای خلاف واقع از سیاست‌های تا حد زیادی کارآمد دولت روحانی در عرصه دیپلماتیک گذشته‌اش را تطهیر کرده و از موج انتقادهای حقیقی نسبت خود بکاهد. هرچند حافظه تاریخی و سیاسی ایرانیان هرگز حامیان احمدی‌نژاد را فراموش نخواهد کرد.
سایر اخبار این روزنامه
ترامپ از شوی جدید خود در آغاز ریاست دوره ای آمریکا بر شورای امنیت چه اهدافی دارد؟
رضا دهکی
مرغ و تخم‌مرغ، بحران و احتکار
گزارش «ابتکار» از سرنوشت طرح کاهش آلودگی صوتی در پایتخت
گوش تهران از آلودگی پر است
چرا آیت الله مصباح یزدی از انزوای بین المللی ایران سخن می گوید؟
همنوایی پدر معنوی نواصولگرایان با اپوزوسیون نظام
بررسی ابعاد دستگیری سازندگان فیلم بریدن گوش کودک کار
با رد کلیات دو طرح و فوریت یک طرح دیگر انجام شد
سه تصمیم عجیب مجلس در یک روز
«ابتکار» از هجوم 6 میلیون نفری مردم برای خرید خودروهای پیش‌فروش گزارش می دهد
ترافیک حرص وطمع
آملی لاریجانی:
دستگاه قضا هیچ گونه خط قرمز توهمی را قبول ندارد
کهبد تاراج در گفت‌وگو با «ابتکار» از نمایش «عبدل میمون، لات پا کوتاه» می‌گوید
تئاتر را شبیه به «نانوایی» کرده‌اند
ظریف در واکنش به جلسه شورای امنیت به ریاست رئیس ایالات متحده آمریکا مطرح کرد
انحراف وقیحانه ترامپ
آملی لاریجانی:
دستگاه قضا هیچ گونه خط قرمز توهمی را قبول ندارد
